Από τη σκηνή του θανάτου της μητέρας του μικρού ελαφιού στο «Bambi» της Ντίσνεϊ το 1942, οι ταινίες κινουμένων σχεδίων άρχισαν να παίρνουν μια πιο σκοτεινή στροφή και να εξερευνούν πιο «ενήλικα» ζητήματα, όπως τη θνητότητα, τη μοναξιά και τη μετάβαση στην ωριμότητα, έπρεπε να περάσουν, ωστόσο, μερικές δεκαετίες για να απεμπολήσει επιτέλους το animation τον χαρακτηρισμό ως είδος αποκλειστικά προορισμένο για παιδιά.
Μια από τις ταινίες που συνέβαλαν καθοριστικά στη μετάβαση αυτή, αν και όχι αμιγώς προορισμένη για ενηλίκους, ήταν και το «Watership Down» του Μάρτιν Ρόζεν, το οποίο μπορεί μεν να κρίθηκε κατάλληλο για όλες τις ηλικίες στην Μεγάλη Βρετανία, προκάλεσε όμως αμέσως αντιδράσεις από οργισμένους γονείς κι έγινε έκτοτε η αιτία για τους εφιάλτες χιλιάδων παιδιών, με αποτέλεσμα να μετατραπεί γρήγορα σε cult φαινόμενο. Κι αν σήμερα όλες αυτές οι αντιδράσεις φαντάζουν υπερβολικές, η επανεπίσκεψη στην ταινία του 1978 με αφορμή τη νέα, τηλεοπτική αυτή τη φορά, διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος του Ρίτσαρντ Εϊνταμς από το BBC και το Netflix, με τις φωνές μάλιστα πολλών διάσημων αστέρων (Τζέιμς ΜακΑβόι, Νίκολας Χουλτ, Ολίβια Κόλμαν, Μπεν Κίνγκσλεϊ, Τζέμα Αρτερτον και Ρόζαμουντ Πάικ), πείθει ακόμα ότι όντως πρόκειται για μία από τις πιο σκοτεινές ταινίες κινουμένων σχεδίων που γυρίστηκαν ποτέ.
Η αλήθεια είναι ότι θεωρητικά και δομικά το Watership Down δεν απέχει πολύ από μια τυπική παιδική ταινία, στον κανόνα που διαμόρφωσε το στούντιο της Ντίσνεϊ. Στην ειδυλλιακή αγγλική επαρχία μια ομάδα από χαριτωμένα κουνελάκια ξεκινά την αναζήτηση για ένα νέο κι ασφαλές καταφύγιο, ωστόσο από την αρχή γίνεται σαφές ότι οι ομοιότητες με οποιαδήποτε άλλη ταινία κινουμένων σχεδίων σταματούν εδώ, γιατί στο «Watership Down» ο ηρωισμός, η φιλία και οι περιπέτειες των γλυκύτατων τετράποδων βάφονται με αίμα και επισκιάζονται διαρκώς από την παρουσία του θανάτου.
Το βιβλίο του Ρίτσαρντ Εϊνταμς είχε ήδη προκαλέσει αίσθηση από την πρώτη του έκδοση του 1972 ως μια ιδοφυής και πολυεπίπεδη δυστοπική αλληγορία, όταν ο Αμερικάνος παραγωγός Μάρτιν Ρόζεν αποφασισε να το μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη. Μαζί με μια ομάδα από ταλαντούχους σχεδιαστές ο Ρόζεν ξεκίνησε την παραγωγή της ταινίας στη Μεγάλη Βρετανία και ανέθεσε αρχικά τη σκηνοθεσία στον Τζόν Χάμπλεϊ, έναν από τους πιο γνωστούς κι ιδιόμορφους ανεξάρτηρους σκιτσογράφους της εποχής, γνωστό για το ιδιόρρυθμο σχεδιαστικό του στυλ και δημιουργό μεταξύ άλλων του πολύ επιτυχημένου στις δεκαετίες του 50 και του 60 Mr. Magoo. Στην αρχή, ωστόσο, των γυρισμάτων ο Χάμπλεϊ εγκατέλειψε το project λόγω διαφωνιών, αφήνοντας κενή τη σκηνοθετική καρέκλα, με αποτέλεσμα να αναλάβει τη διεκπεραίωση του project ο ίδιος ο Ρόζεν, στην πρώτη του μάλιστα σκηνοθετική απόπειρα. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό, τόσο σε σχέση με την προηγούμενη απειρία του πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, όσο και αναφορικά με το πολυσέλιδο βιβλίο του Εϊνταμς, το πνεύμα και η κοσμοθεωρία του οποίου μεταφέρθηκαν αυτούσια στην ταινία.
Tο "Watership Down" δεν σοκάρει σήμερα με τη γραφικότητα της βίας, η οποία σε σχέση με πολλά μεταγενέστερα animation μοιάζει πλέον …παιδική, αλλά παραμένει διαχρονικά ανοιχτό για ποικίλες κοινωνικές, πολιτικές και υπαρξιακές αναγνώσεις και πάνω απ’ όλα διδάσκει (στους μικρούς θεατές) ή υπενθυμίζει (στους μεγαλύτερους) τη σημασία που έχει η έννοια του τέλους σε κάθε ατομικό ή συλλογικό αφήγημα.»
Αυτό που προκαλεί εντύπωση από την αρχή, ειδικά για όποιον δεν έχει διαβάσει το βιβλίο, είναι το περίτεχνο σύμπαν που στήνουν ο συγγραφέας Εϊνταμς και κατ’ επέκταση ο σκηνοθέτης Ρόζεν. Τα κουνέλια έχουν τη δική τους μυθολογία και το δικό τους λεξιλόγιο, όχι όμως στο πλαίσιο ενός εξιδανικευμένου ανθρωπομορφισμού, όπως σε άλλες παραβολές με ζώα ως κεντρικούς ήρωες, αλλά ως μια απόπειρα κατανόησης ενός άγριου κι εχθρικού ως προς αυτά κόσμου, στον οποίο είναι τα ανυπεράσπιστα θύματα και η εύκολη λεία ενός εχθρικού ζωϊκού βασιλείου.
Μέσα σ’ αυτό το πλάισιο και μετά από μια απαραίτητη και πανέμορφη, όσο και σκοτεινή, εισαγωγή για τη δημιουργία του κόσμου από τον θεό Φριθ, όπου τα κουνέλια τιμωρήθηκαν μεν για την ανεξέλεγκτη κατανάλωση και αναπαραγωγή τους με το βρίσκονται στο έλεος κάθε αρπακτικού της φύσης, κέρδισαν όμως σε αντάλλαγμα την ταχύτητα και την ευελιξία τους, ξεκινά η οδύσσεια του μικρού κι ασθενικού Φάιβερ και του μεγαλύτερου αδερφού του Χέιζελ, η οποίοι, παρέα με μερικά ακόμα κουνέλια, θα αναζητήσουν ένα νέο σπίτι μετά από ένα δυσοίωνο κι απειλητικό όραμα που θα έχει ο Φάιβερ για την καταστροφή του λαγουμιού τους. Στο δρόμο τους θα συναντήσουν πολλούς από τους παραδοσιακούς θανατηφόρους εχθρούς τους, μεταξύ των οποίων και ανθρώπους, κι αναπάντεχους συμμάχους, αλλά κυρίως θα διαπιστώσουν ότι η μεγαλύτερη καταπίεση και πηγή δυστυχίας προέρχεται από το ίδιο το είδος τους, αφού οι διάσπαρτες ομάδες κουνελιών στα λιβάδια του Σάντλφορντ έχουν στήσει καταπιεστικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα στα οποία το είδος τους ζει σε καθεστώς ανελευθερίας με αντάλλαγμα μια ψευδαίσθηση ασφάλειας και τάξης.
Αν και ο Εϊνταμς είχε δηλώσει ότι δεν φιλοδοξούσε με το βιβλίο του να κάνει οποιαδήποτε παραλληλισμό με το ανθρώπινο είδος, οι συμβολισμοί και οι αλληγορίες είναι προφανεις, χωρίς ποτέ ωστόσο να οδηγούν στον διδακτισμό. Απεναντίας, η βαθιά μελαγχολία που διαποτίζει τις σελίδες του βιβλίου συντροφεύει τα πλάνα της ταινίας, η οποία με ένα νατουραλιστικό σχέδιο αποτυπώνει μια φύση ανακουφιστικά οικεία αλλά και ποικιλόμορφα απειλητική ταυτόχρονα, όσο ο κίνδυνος και ο θάνατος υπονομεύουν την πορεία μιας ομάδας αποφασισμένης για ανεξαρτησία και αυτονομία και καραδοκούν παντού. Η κατάληξη δεν είναι ένα θριαμβευτικό επιμύθιο για την αξία της θέλησης, παρά μια σοφή και ταπεινή παραδοχή για το αναπόφευκτο τέλος.
Αν και με (πολύ) περισσότερο αίμα και θάνατο από μια οποιαδήποτε παιδική ταινία κινουμένων σχεδίων (η αφίσα με το παγιδευμένο κουνέλι είναι άλλωστε ενδεικτική), το «Watership Down» δεν σοκάρει σήμερα με τη γραφικότητα της βίας, η οποία σε σχέση με πολλά μεταγενέστερα animation μοιάζει πλέον …παιδική, αλλά παραμένει διαχρονικά ανοιχτό για ποικίλες κοινωνικές, πολιτικές και υπαρξιακές αναγνώσεις και πάνω απ’ όλα διδάσκει (στους μικρούς θεατές) ή υπενθυμίζει (στους μεγαλύτερους) τη σημασία που έχει η έννοια του τέλους σε κάθε ατομικό ή συλλογικό αφήγημα. Η, όπως θα έλεγε κι ένας πολύ πιο διάσημος εκπρόσωπος του είδους των πρωταγωνιστών στην ποπ κουλτούρα, that’s all, folks.
Περισσότερες «Ταινίες της Κυριακής»
- «Cronos» του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο
- «Wings» του Γουίλιαμ Γουέλμαν
- «Nights and Weekends» των Γκρέτα Γκέργουιγκ και Τζο Σουάνμπεργκ
- «Απαγορευμένα Παιχνίδια» του Ρενέ Κλεμάν
- «Morvern Callar» της Λιν Ράμσεϊ
- «To Σημάδι του Σταυρού» του Σεσίλ Μπ. ΝτεΜιλ
- «Night of the Lepus» του Γουίλιαμ Φ. Κλάξτον
- «Φωτιά... Πυροσβέστες» του Μίλος Φόρμαν
- «Multiple Maniacs» του Τζον Γουότερς
- «Kaili Blues» του Μπι Γκαν
- «Weekend» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ
- «Peppermint Frappé» του Κάρλος Σάουρα
- «Maborosi» του Χιροκάζου Κόρε - Εντα
- «Goodbye, Columbus» του Λάρι Πιρς
- «Sweet Smell of Success» του Αλεξάντερ Μακέντρικ
- «World on a Wire» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ
- «Κes» του Κεν Λόουτς
- «Ο Ωραίος Σέργιος» του Κλοντ Σαμπρόλ
