O θάνατος του Φίλιπ Ροθ την εβδομάδα που μας πέρασε αναζωπύρωσε τη συζήτηση για τη σχέση λογοτεχνίας και κινηματογράφου και την αξία που έχουν οι μεταφορές των βιβλίων στη μεγάλη οθόνη σε σύγκριση με το πρωτογενές υλικό τους. Κι αν είναι διάχυτη η πεποίθηση ότι στην περίπτωση του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα καμία από τις επτά ταινίες (το «Goodbye, Columbus» το 1969 από τον Λάρι Πιρς, το «Portnoy's Complaint» από τον Ερνεστ Λέμαν το 1972, το «The Human Stain» το 2003 από τον Ρόμπερτ Μπέντον, το «Elegy» το 2008 από την Ιζαμπέλ Κοσέτ, το «The Humbling» το 2014 από τον Μπάρι Λέβινσον, το «American Pastoral» από τον Γιούαν Μακ Γκρέγκορ και το «Indignation» από τον Τζέιμς Σέιμους) που βασίστηκαν σε έργα του δεν κατόρθωσε να σταθεί στο επίπεδο της εμβρίθειας και της ανάλυσης που τον χαρακτήρίζουν, αυτή η βιαστική απαξίωση αδικεί ορισμένες από αυτές και κυρίως το «Goodbye, Columbus», που ακόμα και σήμερα είναι μια παραγνωρισμένη δημιουργία και αξίζει να ανακαλυφθεί εκ νέου σήμερα, έστω και λόγω της θλιβερής είδησης του θανάτου του Ροθ.
Διαβάστε αναλυτικά: Γιατί τα βιβλία του Φίλιπ Ροθ δεν ευτύχησαν στο σινεμά
Το «Goodbye, Columbus» ήταν το πρώτο βιβλίο που δημοσίευσε ο Ροθ το 1959 και αποτελείται από την ομώνυμη νουβέλα και άλλα πέντε διηγήματα. Eγινε αμέσως μεγάλη εκδοτική επιτυχία και βραβεύτηκε την ίδια χρονιά κιόλας με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας, θέτοντας το καλύτερο δυνατό έναυσμα για την εντυπωσιακή καριέρα που ακολούθησε, αν και δεν ήταν λίγοι οι επικριτές του βιβλίου, οι οποίοι κατηγόρησαν αυτή την πνευματώδη και σαρκαστική περιγραφή των κοινωνικών ηθών των Εβραίων της Ανατολικής Ακτής για υφέρποντα αντισημητισμό, μισογυνισμό και στερεοτυποποίηση, κατηγορίες που συνόδευσαν έκτοτε το σύνολο σχεδόν του έργου του Ροθ.
Η κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας έγινε δέκα χρόνια αργότερα, το 1969, και σ’ αυτό συνέβαλαν όχι μόνο η φήμη του συγγραφέα και η σεξουαλική επανάσταση των 60’ s, αλλά κι η τεράστια καλλιτεχνική κι εμπορική επιτυχία του «Πρωτάρη», η οποία οδήγησε στην παραγωγή και την κυκλοφορία ταινιών (κυρίως κωμωδιών και κομεντί) με θέμα την σεξουαλική αφύπνιση και την γενικότερη αυτοπραγμάτωση νεαρών και μορφωμένων Αμερικανών (κυρίως Εβραίων), πριν ο Γούντι Αλεν αναλάβει αυτό το ιδιότυπο subgenre και το οδηγήσει σε άλλα βάθη κι επίπεδα σάτιρας και ανάλυσης.
Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Λάρι Πιρς, μια επίσης ιδιόμορφη περίπτωση δημιουργού, ο οποίος είχε ήδη γυρίσει δύο πολύ ενδιαφέρουσες μεγάλου μήκους ανεξάρτητες παραγωγές, το One Potato Two Potato και το The Incident, το πρώτο εκ των οποίων μάλιστα είχε βρεθεί στο διαγωνιστικό των Καννών το 1964 και χάρισε στην πρωταγωνίστρια του, Μπάρμπαρα Μάρι, το βραβείο γυναικείας ερμηνείας. Το Goodbye, Columbus ήταν η ευκαιρία που αναζητούσε για μια εμπορική επιτυχία με ένα μεγάλο στούντιο, όπερ και εγένετο, αφού η ταινία βρέθηκε στην ένατη θέση της λίστας με τις πιο εμπορικές της χρονιάς, έκανε σούπερ σταρ την πρωταγωνίστρια Αλι ΜακΓκρο στον πρώτο της μεγάλο ρόλο, ενώ χάρισε στον σεναριογράφο Άρνολντ Σούλμαν μία υποψηφιότητα για Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου.
Oσο κι αν ο Λάρι Πιρς φροντίζει να τις υπονοήσει (περισσότερο ή λιγότερο) διακριτικά, η επιλογή να προταχθεί η κωμική και πιο ανάλαφρη πλευρά των ποικιλοτρόπως αχαλίνωτων κι επαναστατικών 60’s καταδικάζει την ταινία στην επιφανειακότητα, χωρίς ωστόσο αυτό να στερεί κάτι από την απόλαυση της θέασής της, ειδικά για όσους δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο του Φίλιπ Ροθ. Είναι, άλλωστε, το συναισθηματικό ταξίδι των δύο πρωταγωνιστών συνεπές και ολοκληρωμένο σε όλη τη σύντομη πορεία του από το ανέμελο φλερτ μέχρι τη συνειδητοποίηση του τέλους, ενώ η ταινία παραμένει ακόμα και σήμερα όχι μόνο μία ενδεικτική καταγραφή των ηθών, μέσα από τα αποία ξεπήδησε, αλλά και μια διαχρονική γλυκόπικρη coming of age ιστορία ενηλικίωσης.
Η ταινία παραμένει με ελάχιστες διαφορές πιστή στην προβληματική και στη δραματουργία του βιβλίου. Πρωταγωνιστής είναι ο Νιλ Κλούγκμαν, Εβραίος απόφοιτος πανεπιστημίου και βετεράνος του στρατου, ο οποίος εργάζεται στη δημόσια βιβλιοθήκη της φτωχογειτονιάς του Μπρονξ και φιλοξενείται από το καταπιεστικό ζευγάρι των θειων του. Στη διάρκεια ενός καλοκαιριού θα ερωτευτεί την Μπρέντα Πατίμκιν, μια Εβραία νεαρή γόνο πλούσιας οικογένειας, η οποία σπουδάζει στο κολλέγιο του Ράντκλιφ, το παράρτημα θηλέων του Χάρβαρντ. Η σχέση τους θα προκαλέσει την αντίδραση της οικογένειας της Μπρέντα και θα γίνει ταυτόχρονα η αφορμή να βγουν στην επιφάνεια οι ενδοταξικές αντιθέσεις ανάμεσα στα μέλη της αμερικανοεβραϊκής αστικής τάξης, ο καταπιεστικός ρόλος της οικογένειας και της εβραϊκής παράδοσης, η καταδυνάστευση της προσωπικότητας από το “Αμερικάνικο Όνειρο”, αλλά και η αξία της αυτογνωσίας σε πείσμα της όποιας μειωτικής απαξίωσης.
Ο Πιρς καταφέρνει με τη βοήθεια του σεναρίου του Κλούγκμαν να σταθεί στο ύψος του πρωτογενούς υλικού και να αναδείξει τις αντιφάσεις που καθιστούν τόσο γοητευτική, αλλά και τόσο εκ των προτέρων καταδικασμένη αυτή την πρόσκαιρη ένωση των ετερόκλητων πρωταγωνιστών του, κυρίως μέσα από την αντίθεσή της με τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, ο οποίος φροντίζει από την αρχή να εκδηλώσει την διακριτική ανοχή και σταδιακά την έκδηλη αντίρρηση στη σχέση τους. Σε αντίθεση, ωστόσο, με το βιβλίο που εστιάζει στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση του κεντρικού ήρωα, ο Πιρς συστήνει έναν ολόκληρο (μικρό)κοσμο από δευτερεύοντες χαρακτήρες, οι οποίοι ενδεχομένως φλερτάρουν με την καρικατούρα και την στεροτυποποίηση, αναζωογονούν δραματουργικά ωστόσο την ταινία και τις χαρίζουν μια καλοδεχούμενη κινηματογραφικότητα.
Εκεί που χωλαίνει η ταινία σε σχέση με το βιβλίο είναι αναμενόμενα στο βάθος και στη διεισδυτικότητα της ανάλυσης των πολιτισμικών, κοινωνικών, οικονομικών και ταξικών διαφορών που δυναμιτίζουν τη σχέση του Νιλ και της Μπρέντα. Όσο κι αν ο Πιρς φροντίζει να τις υπονοήσει (περισσότερο ή λιγότερο) διακριτικά, η επιλογή να προταχθεί η κωμική και πιο ανάλαφρη πλευρά των ποικιλοτρόπως αχαλίνωτων κι επαναστατικών 60’s καταδικάζει την ταινία στην επιφανειακότητα, χωρίς ωστόσο αυτό να στερεί κάτι από την απόλαυση της θέασής της, ειδικά για όσους δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο του Ροθ. Είναι, άλλωστε, το συναισθηματικό ταξίδι των δύο πρωταγωνιστών συνεπές και ολοκληρωμένο σε όλη τη σύντομη πορεία του από το ανέμελο φλερτ μέχρι τη συνειδητοποίηση του τέλους, ενώ η ταινία παραμένει ακόμα και σήμερα όχι μόνο μία ενδεικτική καταγραφή των ηθών, μέσα από τα αποία ξεπήδησε, αλλά και μια διαχρονική γλυκόπικρη coming of age ιστορία ενηλικίωσης.
Το γεγονός ότι το «Goodbye, Columbus» ξεχάστηκε μέσα στο χρόνο οφείλεται τόσο στην αποκαρδιωτική συνέχεια της καριέρας του σκηνοθέτη της, όσο κυρίως στο γεγονός ότι η ταινία ήταν ίσως υπερβολικά διακριτική στα μηνύματά της και ο χρόνος λείανε τις αιχμές της σάτιράς της. Η κριτική στα ήθη και στο modus vivendi της αμερικανοεβραϊκής αστικής τάξης πέρασε στα χέρια του δαιμόνιου Γούντι Αλεν και καμία από τις υπόλοιπες κινηματογραφικές μεταφορές των βιβλίων του Φίλιπ Ροθ δεν κατάφερε να συγκριθεί με την πρωτότυπη πηγή της, οδηγώντας έτσι και την ταινία του Πιρς στην ανυποληψία.
Ισως ο θάνατος του Ροθ να είναι μια καλή αφορμή για την αποκατάστασή της.
Περισσότερες «Ταινίες της Κυριακής»
- «Cronos» του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο
- «Wings» του Γουίλιαμ Γουέλμαν
- «Nights and Weekends» των Γκρέτα Γκέργουιγκ και Τζο Σουάνμπεργκ
- «Απαγορευμένα Παιχνίδια» του Ρενέ Κλεμάν
- «Morvern Callar» της Λιν Ράμσεϊ
- «To Σημάδι του Σταυρού» του Σεσίλ Μπ. ΝτεΜιλ
- «Night of the Lepus» του Γουίλιαμ Φ. Κλάξτον
- «Φωτιά... Πυροσβέστες» του Μίλος Φόρμαν
- «Multiple Maniacs» του Τζον Γουότερς
- «Kaili Blues» του Μπι Γκαν
- «Weekend» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ
- «Peppermint Frappé» του Κάρλος Σάουρα
- «Maborosi» του Χιροκάζου Κόρε - Εντα
