Το κίνημα #metoo γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 2017 και μέσα στο 2018... ανδρώθηκε, μια και δεν υπάρχει αντίστοιχη έκφραση για το γυναικείο φύλο. Εχοντας ξεκινήσει ως μια κίνηση για την υποστήριξη, ψυχική, ηθική και οικονομική, των θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης, διευρύνθηκε κι έγινε όχι απλώς το hashtag, αλλά το έμβλημα του νέου γυναικείου κινήματος που, πατώντας στα ήδη κεκτημένα, διεκδίκησε την πραγματική εφαρμογή τους.
Κι έτσι η γυναίκα ως επαγγελματίας του σινεμά, το 2018 ήρθε στ' αλήθεια στο προσκήνιο. Σ' ένα κύμα συζητήσεων και δράσεων που διαπέρασε κάθε Μέσο, κάθε κινηματογραφική διοργάνωση, κάθε συνάντηση του σινεμά, σχεδόν και την ίδια τη δομή της βιομηχανίας: σε λίγο. Ως νεογνό σ' αυτή, τη σύγχρονη μορφή του, το γυναικείο κίνημα επέδειξε δύναμη, επιμονή, τόλμη και, φυσικά, παιδικές ασθένειες προερχόμενες είτε από υπερβολικό ζήλο, είτε από μια επιπόλαια πρόθεση εκμετάλλευσής του από το ίδιο το κινηματογραφικό σύστημα. Χτίστηκε πάνω σε αντιθέσεις, αναζητώντας την επιβεβαίωσή του. Παρακάτω ένας συνοπτικός, επιλεκτικός απολογισμός, στην αναμονή της ερχόμενης χρονιάς: γιατί ο σπουδαιότερος στόχος του κινήματος είναι να μην είναι περαστικό, να μην είναι κίνημα, να γίνει συνείδηση και θεσμός.
Και μην ξεχνάτε: Flix Top Ten 2018: Ψηφίστε την καλύτερη ταινία της χρονιάς!
Φεστιβάλ #1: Το Βερολίνο Την αρχή, έστω και μόνο χρονικά, αλλά και πάντα με μια ταυτότητα πολιτική, έκανε το Φεστιβάλ Βερολίνου, σε μια διοργάνωση σαλάτα. Από τη μια προσέλαβε κοινωνικούς λειτουργούς για ν' ακούνε και να βοηθούν όσες γυναίκες τυχόν υφίσταντο παρενόχληση, λες και τα θύματα ήθελαν πολύ να κουβεντιάσουν, απλώς δεν προλάβαιναν μεταξύ προβολών, άρθρων και deals, οπότε... με εχεμύθεια στο χώρο σας. Από την άλλη, δεν κατάφερε να έχει μια σοβαρή, άξια λόγου εκπροσώπηση γυναικών σκηνοθετών στο πρόγραμμά του, παρόλ' αυτά βράβευσε μια γυναικεία ταινία, το «Μη με Αγγίζεις» της Αντίνα Πιντίλιε, ένα από τα, ορισμένως, χειρότερα δείγματα ναρκισσισμού και στόμφου, δίνοντας έτσι εύκολο βήμα και στα media να πανηγυρίζουν ότι φέτος η Berlinale ήταν «γυναικεία υπόθεση».
Φεστιβάλ #2: Οι Κάννες Περνώντας από τα Οσκαρ, όπου, ως συνήθως, πολλοί μίλησαν, λίγοι έπραξαν, το Φεστιβάλ Καννών επέλεξε και προώθησε μια σπουδαία γυναίκα ως Πρόεδρο της (μοιρασμένης με τον χάρακα) Κριτικής Επιτροπής του, την Κέιτ Μπλάνσετ, φιλοξένησε μια αισθαντική διαμαρτυρία 82 γυναικών, επώνυμων και καθοριστικών, στα σκαλιά του Φεστιβάλ για την ισότητα και την αντιπροσώπευση, και έναν παθιασμένο αλλά τόσο καταχρηστικό μονόλογο της Εϊζια Αρτζέντο, αλλά δεν κατάφερε το σπουδαιότερο: να αναδείξει στο πρόγραμμά του μία ή περισσότερες ταινίες με γυναικεία υπογραφή, που να έχει πραγματική αξία, καλύπτοντας το κενό με το απλοϊκό «Καπερναούμ» τής, ωστόσο, εξαιρετικά φωτογενούς Ναντίν Λαμπακί και θεωρώντας έτσι, άστοχα, ότι είχε όλο το πακέτο, μιας όμορφης γυναίκας δημιουργού, που είναι κι από τον Λίβανο και κάνει και πολιτικό σινεμά, αδιαφορώντας για την ουσία.
Φεστιβάλ #3: Η Βενετία Η, ομολογουμένως, παραδοσιακά σωβινιστική Ιταλία ήταν εκείνη που, στο Φεστιβάλ Βενετίας, επιτέλεσε το σημαντικότερο έργο: βάζοντας στο πλάι τις πραγματικές κατηγορίες για ένα ανδροκρατούμενο Φεστιβάλ, επέλεξε μόνο μία ταινία γυναίκας σκηνοθέτη στο διαγωνιστικό του πρόγραμμα, αλλά τι ταινία ήταν αυτή: Το «The Nightingale» της Τζένιφερ Κεντ, της φήμης του «Babadook», έχει γυναίκα σκηνοθέτη-σεναριογράφο, γυναίκα κεντρική ηρωίδα, τρανταχτό μήνυμα ισότητας, αλλά είναι ένα φιλμ μακριά από τους χαρακτηρισμούς του «γυναικείου σινεμά», μια τολμηρή ταινία είδους, ένα αυτόφωτο αριστούργημα. Κι αυτό, ναι, είναι η ουσία.
Ενας από τους πρώτους επώνυμους που πέρασε από τα λόγια στην πράξη, δεν ήταν άλλος από τον Μάικλ Μπι Τζόρνταν που στα 31 χρόνια του προλαβαίνει να είναι και σταρ και πολύπλευρος ακτιβιστής. Ετσι, μετά τον οσκαρικό λόγο της Φράνσις ΜακΝτόρμαντ περί «inclusion rider», ανακοίνωσε επίσημα ότι υιοθετεί σε όλα τα πρότζεκτ της δικής του εταιρίας τον όρο που επιβάλλει στις παραγωγές να υπάρχει μεγαλύτερη εκπροσώπηση σε κάθε τομέα της δημιουργίας μιας ταινίας, σε σχέση με παράγοντες όπως το φύλο και η φυλή. Ντύνοντας αυτό το σημαντικό στρατηγικό βήμα με τη δημοτικότητα της δικής του λάμψεις, ο Τζόρνταν έκανε την αρχή που ακολούθησαν κι άλλες και μεγαλύτερες εταιρίες μέσα στη χρονιά.
Οπου γυναίκα μάλαμα; Βεβαίως και όχι. Στο κύμα του νεοφεμινισμού ανέβηκαν φέτος μπόλικοι σκηνοθέτες, αξιοποιώντας ή εκμεταλλευόμενοι το hype, με χαριτωμένα και με ανόητα αποτελέσματα. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει ο Στίβεν Σόντερμπεργκ, ένας δημιουργός τόσο ικανός, φωτισμένος και ευαισθητοποιημένος στις φωνές του παρόντος σε όλη του την καριέρα, που δεν θα μπορούσε ν' αφήσει να του ξεφύγει η στιγμή. Το «Unsane» του, με την ηθοποιό-αποκάλυψη Κλερ Φόι στον πρωταγωνιστικό ρόλο, σίγουρα δεν έγινε ως γυναικείο μανιφέστο, έχει, ωστόσο, μια γυναίκα κεντρική ηρωίδα που παίρνε τη μοίρα της (κι ένα κουζινομάχαιρο) στο χέρι, διεκδικεί την ελευθερία της και την κερδίζει. Μια ταινία κάθε άλλο παρά στρατευμένη, αλλά υπέροχα ηχηρή παρόλ' αυτά.
Στον αντίποδα βρέθηκε ο Στιβ ΜακΚουιν με τις «Χήρες» του, ένα heist movie όπου, γεμάτος σοβαροφάνεια, ο Βρετανός σκηνοθέτης καβάλησε το γυναικείο ρεύμα κι έκανε μια «all female» ταινία όπου οι γυναίκες τα καταφέρνουν επειδή ακολουθούν τα βίαια, εγκληματικά, περιθωριακά βήματα των αντρών τους, οι οποίοι, επιπλέον, τις είχαν... του πεταματού. Από τα πιο παρεξηγήσιμα φετινά mansplaining moments στο σινεμά.
Ατυχές και το παράδειγμα του «Ο Κατάσκοπος που με Παράτησε» της Σουζάνα Φόγκελ, μια κωμική περιπέτεια που έδωσε έμφαση στο να έχει γυναίκες ηρωίδες δράσης, ξεχνώντας να φτιάξει, παράλληλα κι ένα στοιχειωδώς έξυπνο σενάριο, σαν να περιττεύει. Αλλά και η «Colette» του Γουος Γέστμορλαντ κατάφερε τον άθλο του να μετατρέψει μια εμβληματική προσωπικότητα του φεμινισμού και της διαφορετικότητας, σε μια ανόητη κοπέλα που πάσχει ελαφρώς από ennuie.
Στο ίδιο κύμα βούλιαξε το «A Rainy Day in New York» του Γούντι Αλεν: Φοβισμένοι μήπως η ταινία δεν πάει καλά, ή μήπως εισπράξουν την αποδοκιμασία της αγοράς, μετά από τις διαρκείς κατηγορίες εναντίον του σκηνοθέτη για σεξουαλική κακοποίηση της τότε επτάχρονης κόρης του, Ντίλαν, διανομείς και marketeers αντιμετωπίζουν το φιλμ ως την παροιμιώδη καυτή πατάτα και προσαρμόζονται με την απόφαση του λαϊκού δικαστηρίου που έχει ήδη κρίνει τον σκηνοθέτη ως ένοχο. Αποτέλεσμα, για πρώτη φορά στην ιστορία της πενηντάχρονης καριέρας του, ο Γούντι Αλεν έχει μια καινούρια ταινία που κανείς δεν έχει δει και όλοι αποκηρύσσουν.
Η Γκρέτα Γκέργουιγκ ήταν ένα υπόδειγμα πηγαίας γυναικείας δημιουργικότητας φέτος. Ξεκίνησε τη χρονιά ούσα η μόλις 5η γυναίκα υποψήφια για Οσκαρ Σκηνοθεσίας στην ιστορία του θεσμού, για το ολόδικό της «Lady Bird» και την τελειώνει ολοκληρώνοντας τα γυρίσματα της νέας της ταινίας, που δεν είναι άλλη από τις «Μικρές Κυρίες», ένα έργο που ορίζεται από τη συζήτηση για τη γυναικεία χειραφέτηση και την πολυπρισματική γυναικεία προσωπικότητα. Το girl power σε όλο του το μεγαλείο, με γοητευτικά χαμηλό προφίλ.
Γιατί μπορεί το «Wonder Woman» να ήταν μια εκπληκτική συγκυρία, όπου μια γυναίκα υπερ-ήρωας γίνεται θαυμάσια, γεμάτη δράση, χιούμορ και γλυκιά ωριμότητα, ταινία, με γυναίκα σκηνοθέτη και τεράστια εισπρακτική επιτυχία, αλλά όπως η Πάτι Τζένκινς είναι ελεύθερη να επιλέξει τι είδους πρότζεκτ θα κάνει στο επόμενο βήμα της, έτσι κι οι παραδοσιακά «αγορίστικες», υπερηρωϊκές ταινίες, δεν είναι προαπαιτούμενο να ταιριάζουν τις γυναίκες ηρωίδες με γυναίκες σκηνοθέτες, γιατί αυτό και πάλι ρίχνει στάχτη στην ουσία του θέματος και οδηγεί σε διασκεδαστικές παραφωνίες, σαν την ιδέα η Λουκρέσια Μαρτέλ του «Ζάμα» να προτείνεται για να σκηνοθετήσει το «Black Widow», ιδέα που η δημιουργός ευτυχώς απέρριψε, γιατί γνωρίζει καλά το σινεμά που θέλει να κάνει, ενώ το πρότζεκτ ανέλαβε η Αυστραλέζα Κέιτ Σόρτλαντ, αναζητώντας προφανώς ένα όχημα για ν' ανέβει βαθμίδα.
Και μέρος της ουσίας του ζητήματος είναι όχι μόνο οι γυναίκες επαγγελματίες να εργάζονται στην κινηματογραφική αγορά με ίσους όρους με τους άρρενες συναδέλφους της, αλλά το ίδιο το σινεμά να μπορεί όλο και περισσότερο να μιλά για ενδιαφέρουσες γυναίκες ηρωίδες, γυναικείες ιστορίες, γυναίκες που βγαίνουν από τα πρότυπα του αμερικανικού στουντιακού στερεότυπου κι είναι, γι' αυτό, τόσο πιο αληθινές κι αιχμηρές. Δύσκολα θα μπορούσε, τα περασμένα χρόνια, να αναδειχθεί και να βραβευτεί και, κατά συνέπεια, να γίνει θέμα συζήτησης και ν' αγαπηθεί, μια ταινία σαν τις «Κληρονόμους» του Μαρσέλο Μαρτινέσι, με κεντρικό θέμα τη μοναξιά και την ιδιότυπη χειραφέτηση μιας 65χρονης nouveau-pauvre λεσβίας στην Παραγουάη. Και δύσκολα θα χρηματοδοτούνταν η κομεντί της Γαλλίδας Μπαλντίν Ρενουάρ, «50 Φορές Ανοιξη», με θέμα τις εξάψεις και τις πτώσης μιας γυναίκας σε κλιμακτήριο, θέμα που πραγματεύεται άλλωστε, σε άλλο ύφος και η «Παύση» της Τώνιας Μισιαλή. Το 52% του κινηματογραφικού κοινού είναι γυναίκες: πολλές από αυτές βρίσκονται στην κλιμακτήριο, όλες θα περάσουν από εκεί, ας υπάρχουν ταινίες που θα τους μιλήσουν, όπως μιλούν για έρωτες, παιχνίδια εξουσίας, ταξίδια, χαρές και λύπες.
Την ίδια χρονιά, βέβαια, στην Ελλάδα, η μία από τις μεγαλύτερης εισπρακτικές επιτυχίες της σεζόν, πράγμα που σημαίνει ότι «επικοινώνησε» καλά με το κοινό, το «Αιγαίο SOS», έχει μείνει σεναριακά στην εποχή όπου το «θηλυκό» της ιστορίας είναι μεν επιστήμων αλλά με υπερχείλιση σεξουαλικότητας, σαν Λάρα Κροφτ με το μπούστο αλλά χωρίς το τσαγανό κι όταν ακούει ατάκες όπως «πολύ μιλάς για γυναίκα,» κοιτάζει συνοφρυωμένη. Ακόμα χειρότερα, το «Bachelor 3», που έρχεται ως... χριστουγεννιάτικο δώρο στις αίθουσες, ρατσιστικό σε κάθε του ανάσα, με την υπογραφή, μάλιστα, της Ισιδώρας Χατζηβασιλείου στο σενάριο, δεν ντρέπεται ούτε στοιχειωδώς να κορυφώσει τον σεξισμό του με το ηθικό συμπέρασμα της Κατερίνας Γερονικολού, δοσμένη με μελιστάλαχτο χαμόγελο και χωρίς ίχνος ειρωνείας, «ναι, είναι στη φύση των ανδρών να ξενοκοιτάζουν, αλλά είναι και στη δική μας φύση να συγχωρούμε». Πράγματα που μαθαίνει κανείς το 2018.
Ναι, σε κάποια ζητήματα είμαστε πίσω, αλλά υπάρχει κι αυτό. Το Flix, για πρώτη φορά στην Ελλάδα συγκέντρωσε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα γυναικών επαγγελματιών του σινεμά και τους έδωσε το λόγο, ζητώντας τους να μιλήσουν για τς δικές τους εμπειρίες και απόψεις. Οι εκπλήξεις ήταν πολλές! Δείτε το βίντεο παρακάτω:
,
