Στο βρετανικό πειθαρχικό σύστημα, «Starred Up» είναι οι έφηβοι που μεταφέρονται απ' το αναμορφωτήριο στη φυλακή ενηλίκων προτού εκτίσουν την ποινή τους, λόγω ανάρμοστης συμπεριφοράς. Ένας τέτοιος έφηβος είναι κι ο πρωταγωνιστής της τελευταίας ταινίας του Ντέιβιντ Μακένζι, με τον παραπάνω τίτλο, όπου ο νεαρός Έρικ συναντά μετά από χρόνια τον πατέρα του – σε παραδιπλανό κελί. Η ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα επιβαρύνεται μετά την κράτηση του ατίθασου γιου στο υπόγειο της απομόνωσης, ενώ η παρουσία ενός ψυχολόγου που δουλεύει κόντρα στο σύστημα και χωρίς να πληρώνεται, μοιάζει θεραπευτική αλλά γίνεται καταλύτης για να φτάσου τα πράγματα στα άκρα. Άλλη μια αλλαγή ύφους στη φιλμογραφία του Σκωτσέζου σκηνοθέτη, που μπορεί να προσγειώθηκε πριν από δύο χρόνια στο Χόλιγουντ, «τυχαία, και στην καρδιά του κτήνους», όπως λέει, αλλά μόλις επέστρεψε στο σπίτι του στη Γλασκώβη και «μύρισε την πνιγηρή ατμόσφαιρα», αποφάσισε να συνεχίσει να δουλεύει στα βόρεια του νησιού.
Το σενάριο υπογράφει ο πρωτοεμφανιζόμενος Τζόναθαν Ασερ. Πώς έφτασε στα χέρια σας και πώς αποφασίσατε να δουλέψετε μ' αυτό;
Διαβάζω σε τακτική βάση πολλά σενάρια, και μόλις διάβασα το συγκεκριμένο διαπίστωσα πως είχε μια πολύ δυνατή φωνή και είδα την προοπτική μιας πολύ δυνατής ταινίας. Ήμουν ενθουσιασμένος μ' αυτόν τον κόσμο, που περιγραφόταν με πολύ αυθεντικό τρόπο. Μού ήταν πολύ εύκολο να συνδεθώ με τους ήρωες και, παράλληλα, ήταν πολύ διαφορετική από τις ταινίες που είχα γυρίσει στο παρελθόν.
Με ποιον τρόπο ήταν διαφορετικό;
Εννοώ πως πρόκειται για μια αυστηρά ρεαλιστική ταινία. Προσπαθεί να πει μια ιστορία με γραμμικό τρόπο, παίζει το παιχνίδι της αφήγησης «μετωπικά», ενώ συνήθως εγώ περιπλέκω τα πράγματα... Δεν ξέρω αν αυτό είναι κάτι καλό, αλλά ένιωθα πως υπήρχε μια αμεσότητα, μια αγνότητα στην ιστορία που μου άρεσε πολύ. Επίσης, επειδή ο Τζόναθαν είναι ψυχολόγος στην πραγματική ζωή, και δουλεύει σε φυλακές, όπως ο Όλιβερ, ο χαρακτήρας που δημιούργησε και έχει δικά του στοιχεία, ένιωσα πως υπήρχε κάτι πολύ ενδιαφέρον στις σκηνές που βασίζονται πάνω του. Οι άνθρωποι δεν έχουν συχνά εμπειρία από πρώτο χέρι του τι κάνει ένας ψυχολόγος στη φυλακή. Επίσης, υπάρχει η όλη δυναμική της σχέσης πατέρα και γιου που συναντιούνται στη φυλακή. Είναι πολύ λογικό να συμβαίνει κάτι τέτοιο, συχνά το έγκλημα περνά από γενιά σε γενιά, με εκπλήσσει λοιπόν πως δεν έχουν υπάρξει στο παρελθόν περισσότερες ιστορίες για το ίδιο θέμα –για οικογένειες στη φυλακή.... Είχαμε πολύ στενή σχέση με τον Τζόναθαν ( ), δουλέψαμε με λεπτομέρεια, ήταν πάντα παρών στη διάρκεια των γυρισμάτων και περάσαμε μια πολύ δημιουργική περίοδο. Αυτό δεν είναι πάντα αυτονόητο σε μια τέτοια σχέση, γιατί πολλοί σεναριογράφοι δυσκολεύονται να δουν το δικό τους όραμα μέσα από το όραμα κάποιου άλλου.
Τα γυρίσματα έχουν γίνει σε πραγματική φυλακή. Πόσο σημαντικό ήταν αυτό για σας;
Ακριβώς επειδή το σενάριο ήταν πολύ ρεαλιστικό, δεν ήθελα να δουλέψω σε κατασκευασμένο σκηνικό, με όλα αυτά τα κόλπα, τις μικρές απάτες... Το χτίσιμο κάθε πράξης μυθοπλασίας μας απομακρύνει από την πραγματικότητα. Κι έτσι, όχι μόνο ψάχναμε πραγματική φυλακή, αλλά και όσο το δυνατόν μικρότερη γεωργαφική απόκλιση από τη φυλακή του σεναρίου. Η φυλακή όπου έγιναν τα γυρίσματα βρίσκεται στο Μπέλφαστ, και δεν θα μπορούσα να φανταστώ να κάνουμε τα γυρίσματα οπουδήποτε αλλού. Δεν βρίσκεται σε λειτουργία, ένα κομμάτι της θα γινόταν μουσείο –μουσείο για την ίδια τη φυλακή– και οι υπόλοιπες πτέρυγες βρίσκονταν υπό ανακαίνιση, οπότε είχαμε κι αυτήν την αίσθηση του «ή τώρα ή ποτε». Γυρίσαμε τις σκηνές με χρονική αλληλουχία και είχαμε πάντα την ίδια βάση, τον ίδιο περιορισμένο χώρο. Η αρχιτεκτονική ενός τέτοιου ιδρύματος κι οι περιορισμοί του μας έφερε, ως επιτελείο ακόμα πιο κοντά, ήταν ακόμα μια πολύ δυνατή εμπειρία.
Πώς χειριστήκατε αυτόν τον χώρο; Καταφέρατε να κάνετε γυρίσματα μέσα σε τόσο στενά κελιά...
Γυρίσαμε με αναμορφικό φακό, κάτι που σημαίνει πως για να εστιάσουμε, έπρεπε να έχουμε κάποια σημαντική απόσταση από τους ηθοποιούς. Σκεφτήκαμε πως τα ανοιχτά πλάνα θα ήταν σε ψυχρούς τόνους, ενώ τα κοντινά μέσα στα κελιά θα ήταν ωραία και ζεστά...
Η αργκό που ακούγεται από τους ήρωες θα πρέπει να είναι δυσνόητη και για τους αγγλόφωνους – εδώ είδαμε την ταινία με αγγλικούς υπότιτλους. Σε ποιο βαθμό ήταν σκόπιμο το να μην καταλαβαίνει ο θεατής τι λέγεται ακριβώς, κι έτσι να αρχίσει να «νιώθει» με άλλες αισθήσεις;
Ένα από τα βασικά προβλήματα που είχαμε ψάχνοντας χρηματοδότηση, ήταν ακριβώς η γλώσσα που ακούγεται στην ταινία. Χρειάστηκε λοιπόν να κόψουμε πολλούς διαλόγους από την πρώτη εκδοχή του σεναρίου, κάτι που με δυσαρέστησε, για να είμαι ειλικρινής. Όταν πρωτοδιάβασα το σενάριο, σκέφτηκα «η γλώσσα είναι εξαιρετική!». Ούτε εγώ καταλάβαινα πολλά πράγματα, κι έπρεπε να μου τα εξηγήσει κάποιος. Οι περισσότεροι όμως σκέφτηκαν πως αυτό παραείναι σκοτεινό, και πως οι άνθρωποι δεν θα καταλάβαιναν... Ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, έλεγαν, αποκλείεται να έβρισκε διανομή αν χρειάζονταν υπότιτλοι! Ένιωθα πως αν διέλυες τη γλώσσα, θα διέλυες την καρδιά της ταινίας. Μια ακόμη συμβιβαστική λύση που σκεφτήκαμε με τον Τζόναθαν ήταν οι υπότιτλοι όπου θα μεταγράφοταν με ακρίβεια η αργκό, αλλά θα έμπαινε σε παρένθεση η σημασία της κάθε λέξης! Βέβαια, δεν είδα ακόμη την ταινία έτσι, ελπίζω να μην είναι κουραστικό.Όσες φορές έχει τύχει να προλογίσω την ταινία, λέω στους θεατές πως αυτή η γλώσσα είναι εξαιρετικά ρεαλιστική, αλλά μην αισθανθείτε την υποχρέωση να καταλάβετε τα πάντα, τα πιο πυκνά νοήματα είναι έτσι κι αλλιώς σωματοποιημένα. Οι περισσότεροι θεατές όμως νιώθουν άβολα όταν δεν καταλαβαίνουν κάτι, θέλουν να γεμίσουν τα κενά. Η ισορροπία είναι λεπτή.
Σας απασχολεί η σωματικότητα στη σκηνοθεσία; Το ρωτώ αυτό σε σχέση και με την προηγούμενη ταινία σας «Η αίσθηση του έρωτα», όπου έπρεπε παρά τους περιορισμούς του μέσου να αποδώσετε και τις πέντε αισθήσεις...
Πράγματι, είναι κάτι που με απασχολεί πολύ. Πώς μιλάμε για κάτι που νιώθουμε κάτω απ' το δέρμα όταν στο σινεμά έχουμε οπτικά και αισθητικά ερεθίσματα. Ακόμα δουλεύω πάνω σ' αυτό.
Αυτή την περίοδο δουλεύετε πάνω σ' ένα σενάριο από βιβλίο του Ζορζ Σιμενον, «Ίχνη στο χιόνι». Πολλές από τις προηγούμενες ταινίες σας βασίζονται σε μυθιστορήματα –. Είναι αυτό κάτι συμπτωματικό ή υπάρχει κάποια μέθοδος που δεν φαίνεται;
Αν και δεν θεωρώ τον εαυτό μου «λογοτεχνικό» σκηνοθέτη, υπάρχει πράγματι κάτι για να ξεκινήσεις, να στηριχτείς ή να παλέψεις όταν μεταφέρεις ένα λογοτεχνικό κείμενο. Τελείωσα τη μεταφορά του Σιμενόν μετά από πολλούς μήνες, ο ίδιος ο Σιμενόν το ολοκλήρωσε μέρα σε ένα μήνα! Αλλά, εντάξει, ήταν πολυγραφότατος. Αυτήν την περίοδο μελετώ ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας, αλλά δυσκολεύομαι με τις εναλλαγές στα χρονικά επίπεδα. Περνάνε πάνω από 100 χρόνια σε αρκετές σελίδες.
Μπορεί ο Σιμενόν να ήταν πολυγραφότατος, αλλά κι εσείς δουλεύετε πολλά πρότζεκτ μαζί. Αυτό γίνεται από υπερφόρτωση ιδεών ή σύμφωνα με κάποια στρατηγική για την ολοκλήρωσή τους;
Στο στάδιο της ανάπτυξης, αυτό μου βγαίνει πολύ φυσικά. Πάντα κρατάω πολλά «αυγά στο ίδιο καλάθι». Αυτήν την περίοδο, για παράδειγμα, έχω τέσσερα ή πέντε. Πιστεύω πως κάποιο θα κάτσει!
Δείτε το τρέιλερ του «Starred Up»
Διαβάστε ακόμη
