Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες της Τζάνις Ραφαηλίδου (της σκηνοθέτη του «Kala Azar») δεν περιορίζονται σε όσα συλλαμβάνει ο κινηματογραφικός φακός: πριν από λίγο καιρό είχε παρουσιάσει την πρώτη της εικαστική έκθεση στην Ελλάδα, στο opbo studio.
«Feed me, Cheat me, Eat me» Αρκετές φορές στο παρελθόν, έργα της έχουν φιλοξενηθεί σε εκθέσεις και στην Ελλάδα (έχει δρομολογηθεί για τον Οκτώβριο του 2024 η πρώτη της προσωπική στο ΕΜΣΤ), αλλά και στο εξωτερικό - από την 59η έκθεση La Biennale di Venezia, μέχρι το μουσεία Stedelijk, Centraal Museum αλλά και το Eye Filmmuseum, το Κινηματογραφικό Μουσείο του Αμστερνταμ.
Τους τελευταίους μήνες, το Eye φιλοξένησε μία μεγάλη προσωπική έκθεση της Ραφαηλίδου (Janis Rafa) με τίτλο «Feed me, Cheat me, Eat me», όπου η καλλιτέχνις μάς έδειχνε τον κόσμο μέσα από τα μάτια των ζώων, ενώ ταυτόχρονα (φαίνεται ήδη από τον τίτλο) αποκάλυπτε την σχέση εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο.
Photos by Hans Wilschut
Την έκθεση είδαν 30.000 επισκέπτες Κι όχι μόνο την έκθεση. Συμπληρώνοντας το κάδρο, η κινηματογραφική αίθουσα του Eye παρουσίασε ένα εκτεταμένο αφιέρωμα προβολών με μια σειρά από επιλεγμένες ταινίες που αποτέλεσαν έμπνευση για το concept του «Feed me, Cheat me, Eat me» - από την «Μανία» (1985) του Γ. Πανουσόπουλου και «Το Λιβάδι που Δακρύζει» (2004) του Θ. Αγγελόπουλου, μέχρι το «Cow» (2021) της Αντρεα Αρνολντ, αλλά φυσικά και το «Καλα αζάρ» (2020) της Ραφαηλίδου. Παράλληλα με την έκθεση έγινε μια σειρά από ομιλίες με προσκεκλημένους ακαδημαϊκούς και θεωρητικούς που διεύρυναν την θεματική της έκθεσης σε σχέση με τα δικαιώματα και την πολιτική των ζώων.
Το Flix μίλησε με την Τζάνις Ραφαηλίδου για να μάθει περισσότερα για την ίδια την έκθεση, αλλά και την έμπνευση μίας τέτοιας ματιάς.
Το Eye ήταν ένα όνειρο ζωής, αν σκεφτεί κάνει πως εκεί έχουν γίνει ιστορικές εκθέσεις μεγάλων κινηματογραφιστών, όπως των Béla Tarr, Tarkovsky, Herzog, Akerman, Weerasethankul...»
Πώς σου έγινε η πρόταση για την έκθεση από το Eye και ποιες οι σχέσεις σου την Ολλανδική art σκηνή;
Με προσέγγισε η επιμελητική ομάδα του Eye, λόγο της σχέσης μου με την Ολλανδική κινηματογραφική και καλλιτεχνική σκηνή. Είχε προηγηθεί η ατομική έκθεση που κάναμε με την επιμελήτρια Ιωάννα Γερακίδη, στο οpbo studio του Αλέξανδρου Τηλιόπουλου, στον Πειραιά, την άνοιξη του 2023. Ήταν μια κομβική συνεργασία αυτή της Αθήνας, μιας και μου έδωσε ώθηση για νέα έργα και ιδέες, τα οποία πήραν μεγαλύτερη έκταση στην έκθεση στο Eye.
Η καλλιτεχνική βάση μου είναι στην Ολλανδία, από το 2013. Όλα ξεκίνησαν όταν πήγα ως art resident στην Rijksacademie στο Άμστερνταμ, ένα από τα πιο δυνατά residency τεχνών στην Ευρώπη, το οποίο πραγματικά καθόρισε την εξέλιξη της δουλειάς μου. Από τότε οι δεσμοί μου με την Ολλανδία είναι πολύ στενοί. Θα έλεγα πως το χρωστάω στην Ολλανδία που μου επέτρεψε να προχωρώ παράλληλα το κομμάτι του εικαστικού βίντεο με αυτό του κινηματογράφου και των μεγάλου μήκους. Πολλά από τα πρότζεκτ μου είχαν την υποστηρίξει του Ολλανδικού Κέντρου Κινηματογράφου, του Modriaan Fonds αλλά και της παραγωγού Digna Sinke / SNG Film με την οποία κάναμε και το Καλα αζάρ (2020), σε συμπαραγωγή Heretic.
Πόσο τιμητικό είναι να φιλοξενείται το έργο σου σ' έναν τέτοιο χώρο;
Πάντα θεωρούσα το Eye ως μια ιδανική συνθήκη για να εκθέσει κανείς έργο που εστιάζει στην κινούμενη εικόνα. Με άλλα λόγια ήταν ένα όνειρο ζωής, αν σκεφτεί κάνει πως εκεί έχουν γίνει ιστορικές εκθέσεις μεγάλων κινηματογραφιστών, όπως των Béla Tarr, Tarkovsky, Herzog, Akerman, Weerasethankul.
Είναι η πρώτη τόσο μεγάλης έκτασης ατομική έκθεση που κάνω. Εκτέθηκαν δηλαδή, εννέα βίντεο σε πολλαπλές οθόνες, οι οποίες απλώνονταν σε έναν εννιαίο χώρο, σε όλο το μουσείο. Ενδιάμεσα υπήρχαν και κάποια καινούργια γλυπτά, μεγάλης κλίμακας αλλά και ένα νέο τρικάναλο βίντεο ‘The Space Between Your Teeth & Tongue’ (2023) στο οποίο έκανε παραγωγή το opbo studio, με την υποστήριξη του Eye και του ΕΜΣΤ | Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Η ανάθεση αυτής της έκθεσης ήταν αναμφισβήτητα μεγάλη τιμή, όχι μόνο για εμένα, αλλά και τους σταθερούς συνεργάτες μου, οι οποίοι είναι από τον κινηματογραφικό χώρο στην Ελλάδα. Είναι στην πραγματικότητα μια ρετροσπεκτίβα του κινηματογραφικού μου έργου, των τελευταίων δέκα χρόνων, με σταθερούς συντελεστές τον Θοδωρή Μιχόπουλο GSC στην διεύθυνση φωτογραφίας, τον Άρη Αθανασόπουλο στον ήχο & sound design, το Άγγελο Μάτζιο (Metapost) στο grading και σε πιο πρόσφατες δουλιές τον Γιάννη Χαλκιαδάκη στο μοντάζ.
Βλέποντας τα έργα στο σύνολο τους, είναι προφανές πως η συνεργασία μου με αυτή την ομάδα αλλά και συγκεκριμένα με τον Μιχόπουλο στην κινηματογράφηση όλα αυτά τα χρόνια, έχει υπάρξει καθοριστικής σημασίας. Έχει διαμορφωθεί μια προσωπική γλώσσα στην εικόνα που κινείται ανάμεσα στο εικαστικό βίντεο και τον κινηματογράφο, το ζωώδες και το ανθρώπινο, και χαρακτηρίζεται από την έλλειψη λόγου και την χρήση κυκλικής αφήγησης.
Μέσω μιας μη-ανθρωποκεντρικής προσέγγισης σε εικόνα και ήχο, ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με το βασικό ερώτημα του ποιοι είμαστε εμείς τελικά. Πώς υπάρχουμε έναντι του ζώου ή του τοπίου; Η κάμερα φροντίζει πάντα να δημιουργεί ένα μυστηριακό, σαγηνευτικό περιβάλλον το οποίο είναι ταυτόχρονα οικείο, αλλά και δυστοπικό...»
Πώς γεννήθηκε μέσα σου το συγκεκριμένο concept; Γιατί ένιωσε ότι θέλεις να δείξει αυτή τη σχέση εξαπάτησης, εκμετάλλευσης των ζώων από τον άνθρωπο;
Η έκθεση παραθέτει έναν κόσμο όπου η ανθρώπινη παρουσία δεν είναι κυρίαρχη, όπως την έχουμε συνηθίσει. Μέσω μιας μη-ανθρωποκεντρικής προσέγγισης σε εικόνα και ήχο, ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με το βασικό ερώτημα του ποιοι είμαστε εμείς τελικά. Πώς υπάρχουμε έναντι του ζώου ή του τοπίου; Η κάμερα φροντίζει πάντα να δημιουργεί ένα μυστηριακό, σαγηνευτικό περιβάλλον το οποίο είναι ταυτόχρονα οικείο, αλλά και δυστοπικό.
Ο τίτλος της έκθεσης, «Feed me. Cheat me. Eat me», είναι μια αναφορά στην σχέση εξαπάτησης που έχουμε διαμορφώσει με τα ζώα ώστε να τα χρησιμοποιούμε για να καλύψουμε δικές μας ανάγκες, τόσο διατροφικές όσο και συναισθηματικές. Καταχραζόμαστε τα ένστικτα τους (πχ. αναπαραγωγή) και τις βασικές ανάγκες τους (πχ. τροφή, νερό, γάλα) ώστε να τα χειραγωγήσουμε και αμέσως μετά να τα εξαπατήσουμε τρώγοντας τα σώματα τους και κλέβοντας τα παιδιά τους. Θέλουμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε από το ζώο (πχ. σκύλος, άλογο), αγνοώντας όμως την αναμφισβήτητη σημασία της αμοιβαίας συναίνεσης.
Με κείμενα όπως αυτά του τίτλου και το γλυπτών από νέον που εκτίθενται γύρο από τις προβολές των βίντεο, ’Do you think I lick you because I like you?’ ή ‘Thank you for liking my body but keep it out of your mouth.’, ο θεατής καλείτε να δώσει φωνή στο ζώο. Με αυτό τον τρόπο η ανάγνωση των λέξεων αλλάζει από σέξουαλικό υπονοούμενο σε πολιτική δήλωση. Αυτή η τακτική διαστρέβλωσης νοήματος και εναλλακτικής οπτικής είναι ένα στοιχείο που το χρησιμοποιώ συχνά και στα βίντεο μου.
Είσαι πολυσχιδής καλλιτέχνης και οι εκθέσεις σου το αποδεικνύουν, αλλά σε καθυστερούν από το επόμενο πρότζεκτ στο σινεμά; Ετοιμάζεις κάτι;
Νομίζω πως αυτό είναι που με σώνει! Με κρατάει σε εγρήγορση και ψυχραιμία το γεγονός ότι μπορώ να κάνω πιο ευέλικτα, μικρότερης κλίμακας βίντεο ώστε να πειραματίζομαι συνεχώς με το μέσο, ενώ παράλληλα γράφω ή προετοιμάζω μια μεγάλου μήκους.
Αυτή την στιγμή έχω την τύχη να ετοιμάζω με την Heretic την δεύτερη μεγάλου μήκους μου ‘The Future is an Elder Cow’, για την οποία έχω γράψει το σενάριο. Είναι μια ταινία γεμάτη αλκοόλ, άφθονο διάλογο και μεγάλο cast! Μιλάει μια ένα πιθανό μέλλον στο οποίο η ανθρωπότητα πριν εκλείψει, αντιλαμβάνεται, πως αντί για παιδιά, πλέον γενάει ζώα. Έχω ολοκληρώσει το συγγραφή του σεναρίου και βρισκόμαστε στο στάδιο της χρηματοδότησης. Είναι ένα πολύ διαφορετικό πρότζεκτ από όσα έχω κάνει και πραγματικά ανυπομονώ να το δω να πέρνει μορφή.
Τον Οκτώβρη 2024 θα έχω την χαρά να κάνω ατομική έκθεση στο ΕΜΣΤ | Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα, στην οποία θα παρουσιάσω και νέα έργα.
Διαβάστε περισσότερα για το «Feed me, Cheat me, Eat me» εδώ
