Η σχέση του Εμίν Αλπέρ με την Ελλάδα είναι βαθύτερη από τη δεύτερη συνεργασία του με τον Γιώργο Τσούργιανη στην παραγωγή (μετά τις «Τρεις Αδερφές»), την υπέροχη διεύθυνση φωτογραφίας του Χρήστου Καραμάνη που δίνει στην τελευταία του ταινία το ύψος και το βάθος ενός αγωνιώδους γουέστερν ή το γεγονός πως είναι ένας από τους Τούρκους σκηνοθέτες που μετράει μέχρι στιγμής τρεις ταινίες του σε διανομή στις ελληνικές αίθουσες.
Η σύζυγος του Εμίν Αλπέρ είναι από τη Θεσσαλονίκη και η επιστροφή του κάθε φορά στη χώρα - και ειδικά στη Θεσσαλονίκη, τον κάνει να θυμάται την παραγωγή της πρώτης του ταινίας που ξεκίνησε από την Αγορά του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αλλά και όλες τις πρεμιέρες μετά. Τον κάνει να να νιώθει κάπως «σπίτι του», σε αντίθεση με την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν που τον αποξενώνει όλο και περισσότερο και τον βυθίζει μέσα σε μια μαύρη τρύπα διαφθοράς, υποκρισίας, αυταρχισμού και φόβου.
Εκεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τον συναντήσαμε ξανά για να μας μιλήσει για τις «Μέρες Ξηρασίας», την ταινία του που έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Ενα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών και είναι υποψήφια για το βραβείο κοινού LUX της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.
O Εμίν Αλπέρ με τον πρωταγωνιστή της ταινίας και τον Χρήστο Καραμάνη
Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη σημερινή Τουρκία. Ολες οι ταινίες σας είναι πολιτικές, η κριτική σας είναι σκληρή. Εδώ μέσα από το περιτύλιγμα μιας ταινίας είδους, μοιάζετε ακόμη πιο δηκτικός με τη χώρα.
Νομίζω ότι είναι η ταινία στην οποία έδειξα περισσότερο το θυμό μου. Η αρχική σκέψη ήταν να κάνω ταινία όλα όσα αισθανόμαστε τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία. Την αίσθηση της ασφυξίας, της απελπισίας, του φόβου. Ουσιαστικά ήθελα να μιλήσω για την περίοδο μετά το 2016 και το ψεύτικο πραξικόπημα. Ηθελα με αυτήν την ταινία να γίνω ο μάρτυρας αυτής της περιόδου. Δεν ήξερα πώς να το κάνω. Ηταν πολύ δύσκολο. Σκέφτηκα να δημιουργήσω ένα μικρόκοσμο μέσα σε μία πόλη. Ηταν μια απόφαση γεμάτη προκλήσεις γιατί ήθελα να πω τόσα πολλά πράγματα τα οποία όμως έπρεπε να μπουν στην ιστορία οργανικά και ούτε να βαρύνουν αλλά ούτε να ελαφρύνουν την πραγματικότητα. Νομίζω ότι ήταν η δυσκολότερη ταινία μου, τόσο σε επίπεδο σεναρίου, όσο και σε επίπεδο παραγωγής. Αντιμετώπισα πολλά προβλήματα.
Λόγω της πολιτικής ματιάς;
Και λόγω της πολιτικής ματιάς, αλλά κυρίως λόγω της ομοφοβίας. Είναι εύκολο να καμουφλάρεις την κριτική στο πολιτικό σύστημα, αλλά η νέα κόκκινη γραμμή στο σύστημα είναι η ομοφυλοφιλία. Δημιούργησε προβλήματα και συνεχίζει να δημιουργεί προβλήματα. (σ.σ. την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές και μήνες μετά τη συνέντευξή μας με τον Εμίν Αλπέρ, το αρμόδιο χρηματοδοτικό όργανο ζήτησε από τον Εμίν Αλπέρ να επιστρέψει τα χρήματα που πήρε από το κράτος, λόγω αλλαγών που έγιναν αργότερα στο σενάριο, αλλά στην πραγματικότητα ενοχλήθηκαν από το ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο της ταινίας.
Γιατί μιλήσατε για την ομοφυλοφιλία; Και γιατί με έναν τρόπο που δεν είναι ακριβώς εμφανής στην ταινία - για όσους τουλάχιστον δεν έχουν ανοιχτό βλέμμα για να το δουν;
Η ομοφοβία είναι κοινή σε όλους τους «άρχοντες» σε όλον τον κόσμο. Είτε είναι δήμαρχοι, είτε άλλοι τοπικοί άρχοντες αλλά ακόμη και ηγέτες χωρών, αυτό που τους χαρακτηρίζει είναι ότι θέλουν να χειριστούν τα πλήθη και το κάνουν ενισχύοντας τις προκαταλήψεις και τις φοβίες: την ξενοφοβία, τον ρατσισμό, την ομοφοβία... Στην Τουρκία αυτή τη στιγμή η ομοφοβία είναι ένα από τα κεντρικά κοινωνικά θέματα, όπλο για την αστυνομία, η ιδανική ρητορική ενός βαθιά λαϊκιστή ηγέτη όπως είναι ο Ταγίπ Ερντογάν. Φυσικά, ήθελα να δείξω και την υποκρισία ενός «αρσενικού» κόσμου και μιας πατριαρχικής κουλτούρας που μοιάζει να σαρώνει τα πάντα.
Γιατί επιλέξατε τη μορφή μιας αστυνομικής ταινίας για να μιλήσετε ουσιαστικά για μια κοινωνία που καταρρέει;
Δεν ήταν προσχεδιασμένο. Ηθελα η ιστορία να έχει ανατροπές, αλλά το είδος της αστυνομικής ταινίας προέκυψε πολύ αργότερα. Στην αρχή η ταινία επικεντρωνόταν στη σύγκρουση του τοπικού άρχοντα και του νεαρού αδέκαστου εισαγγελέα σε σχέση με το νερό. Προσθέτοντας επίπεδα στην ιστορία, άρχισε να παίρνει τη μορφή ενός αστυνομικού μυστηρίου. Στο τέλος ήθελα η ταινία να λειτουργεί και σε πρώτο επίπεδο ως μια συναρπαστική ταινία μυστηρίου, αλλά και διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές να αποκαλύπτει τις παθογένειες μιας ολόκληρης χώρας.
H αντίδραση είναι μια πράξη σεβασμού προς τον εαυτό μου, είναι κάτι που πρέπει να κάνω, πρέπει να μιλήσω για όλα αυτά που ζούμε, διαφορετικά δεν ξέρω τι νόημα έχει. Ζούμε μια πολύ σκοτεινή περίοδο στην Τουρκία τα τελευταία έξι χρόνια και δεν μιλάει κανείς. Είναι κάπως σαν μια κοινωνική υποχρέωση. Ενα χρέος.»
Η ταινία επίσης - και ας το πούμε για την ευκολία της συζήτησης - δεν είναι μια καλλιτεχνική ταινία, αλλά περισσότερο θυμίζει μια mainstream ταινία που αφορά ένα μεγάλο κοινό;
Δεν πίστευα ποτέ στους διαχωρισμούς. Θεωρώ πως οι καλλιτεχνικές ταινίες από την αγωνία τους να αποτελέσουν το αντίδοτο στο mainstream σινεμά, ασχολούνται περισσότερο απ' όσο πρέπει με τον εαυτό τους. Υπάρχει μια θεωρία που θέλει τις καλλιτεχνικές ταινίες αργές και με μονοπλάνα, επειδή το mainstream σινεμά έχει γρήγορο ρυθμό και είναι μονταρισμένο νευρικά. Θεωρώ τον εαυτό μου καλλιτέχνη, ωστόσο δεν θεωρώ ότι πρέπει να περιορίζουμε τον εαυτό μας και το έργο μας - αλλά και το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε - με αγωνίες που δεν έχουν στην τελική να κάνουν με την ουσία του κινηματογράφου. Υπάρχουν επονομαζόμενες mainstream ταινίες που είναι πιο βαρετές από πολλές καλλιτεχνικές ταινίες. Δεν υπάρχει λόγος να ενισχύουμε τα κλισέ. Μπορούμε να κάνουμε περισσότερα. Μπορούμε να παίζουμε με τα κινηματογραφικά είδη χωρίς να είμαστε φτηνοί.
Που τοποθετεί κανείς αυτήν την ταινία στο σύγχρονο τουρκικό σινεμά;
To τουρκικό σινεμά είναι πολύ ετερογενές. Πριν δέκα χρόνια όλοι οι σκηνοθέτες ήθελαν να γίνουν σαν τον Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν. Και κάπως έτσι πολλοί τον αντέγραψαν. Από το 2010 όμως και μετά μια νέα γενιά σκηνοθετών απέδειξε πως μπορεί ο καθένας να προέρχεται από αλλού και να φτιάχνει κάτι διαφορετικό από τον άλλον. Ετσι και εγώ νιώθω ότι κάνω κάτι διαφορετικό. Αλλά ότι δεν ανήκω σε κάποιο νέο κύμα. Αυτό που ίσως δημιουργεί ένα ρεύμα είναι η εμφάνιση πολλών θρίλερ σε σχέση με το παρελθόν.
Που ξεκινά και που σταματά η λογοκρισία στην Τουρκία;
Επίσημα δεν έχουμε λογοκρισία στην Τουρκία. Υπάρχουν όμως έμμεσες μορφές λογοκρισίας. Για παράδειγμα, στο στάδιο της χρηματοδότησης. Γνωρίζεις πως αν γράψεις κάτι που ενοχλεί δεν θα πάρεις χρήματα. Δεν είναι μόνο τα κρατικά χρήματα. Μπορεί και οι ηθοποιοί να αρνηθούν να συμμετάσχουν στην ταινία γιατί θα τρομάξουν. Δεν μπορείς επίσης να βρεις ιδιωτικά χρήματα.
Και γιατί συνεχίζετε να κάνετε ταινίες και να κάνετε κριτική στη χώρα; Γιατί βάζετε δύσκολα συνεχώς στον εαυτό σας;
Είναι μια ερώτηση που κάνω συχνά στον εαυτό μου. Οταν βλέπω την αντίδραση του κόσμου, νιώθω ότι αξίζει ο κόπος και η αγωνία. Είναι κάτι που έχει νόημα. Η απάντηση που δίνω είναι πολύ συνηθισμένη: η αντίδραση είναι μια πράξη σεβασμού προς τον εαυτό μου, είναι κάτι που πρέπει να κάνω, πρέπει να μιλήσω για όλα αυτά που ζούμε, διαφορετικά δεν ξέρω τι νόημα έχει. Ζούμε μια πολύ σκοτεινή περίοδο στην Τουρκία τα τελευταία έξι χρόνια και δεν μιλάει κανείς. Είναι κάπως σαν μια κοινωνική υποχρέωση. Ενα χρέος.
Οι «Μέρες Ξηρασίας» του Εμίν Αλπέρ θα προβάλλονται στις αίθουσες από την Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου
