Με αφορμή το ντοκιμαντέρ «Αεραλάνδη», που ξεκινά προβολές την Παρασκευή, 12 Ιανουαρίου, ψάχνουμε να βρούμε την αλήθεια πίσω από την ουτοπική χώρα μέσω του σκηνοθέτη της ταινίας και φίλου της μακροβιότερης εν ενεργεία ελληνικής μπάντας.
Μπορεί η πραγματικότητα να μην υπάρχει, σύμφωνα με το όπως-μας-κάτσει-και-όπου-μας-βγάλει μουσικό συγκρότημα Αέρα Πατέρα, πάντως η «Αεραλάνδη», το ντοκιμαντέρ, είναι εδώ. Και θα είναι για τις τρεις επόμενες Παρασκευές, 12, 19 και 26 Ιανουαρίου, στον κινηματογράφο Αστορ, παρέα, μάλιστα, με το ίδιο το γκρουπ που θα δώσει μια συναυλία μετά την πρώτη προβολή, και φυσικά τον σκηνοθέτη του φιλμ, Χάρη Ραφτογιάννη. Το Flix βρήκε την ευκαιρία να ρωτήσει τον έμπειρο, πολυβραβευμένο μικρομηκά - «True Blue», «Πρώτος Eρωτας», «Τελευταία Πνοή» - αν πιστεύει στην ύπαρξη της πραγματικότητας… πράγματι.
Ποια ήταν η σχέση σας με τους Αέρα Πατέρα πριν αποφασίσετε να κάνετε το ντοκιμαντέρ;
Υπήρχαν οι αφηγήσεις από φίλους για μια μπάντα που στα λάιβς το κοινό τούς πετάει άδεια κουτάκια από μπίρες και εκείνοι τα αποκρούουν με ρακέτες του τένις επιστρέφοντάς τα πίσω. Αυτό από μόνο του ακουγόταν τόσο αστείο και ιντριγκαδόρικο. Και μετά, όταν τους είδα από κοντά, μού ήταν τόσο απόκοσμη η παρουσία τους, ειδικά του Ποιητή, ο οποίος καθόταν σε μια καρέκλα και έκανε απαγγελίες με τα ψυχεδελικά του κείμενα, σε βαθμό που αναρωτιόσουν αν αυτό που ζεις είναι πραγματικό, μια παράσταση, μια περφόρμανς, ή κάτι άλλο. Συν ότι τα τραγούδια τους έχουν ένα υπαρξιακό μυστήριο. Και ένα κυνικό χιούμορ. Γι’ αυτό και δεν είδα ποτέ αυτό το συγκρότημα ως ένα συγκρότημα μουσικό, αλλά πάντα ως υπαρξιακό. Και το μυστήριο συνεχιζόταν με την παρακολούθηση και άλλων λάιβς όπου συνέβαιναν διάφορα περίεργα πράγματα. Τελικά, μετά από κάποια χρόνια, βρήκα το θάρρος να χτυπήσω διστακτικά την πλάτη του Τζίμη, του ανθρώπου γύρω από τον οποίον στρέφεται το σχήμα, και να του πω ότι υπήρχε μια ιδέα βιντεοκαταγραφής του πρότζεκτ τους, χωρίς να γνωρίζω τι μπορεί να είναι αυτή. Σίγουρα δεν θα ήταν μια τυπική εργοβιογραφία. Ηταν ένας τρόπος να προσεγγίσω αυτό το μυστήριο, για να καταφέρω να καταλάβω τι είδους άνθρωποι είναι. Μού φαινόταν περίεργο ότι δεν είχε γίνει τόσο καιρό ένα ντοκιμαντέρ για αυτήν τη μοναδική μπάντα, τη μεγαλύτερη του πλανήτη - σε αριθμό μελών, όπως σαρκαστικά συμπληρώνουν οι ίδιοι. Φυσικά, ήταν ένα σχέδιο που ξέφυγε εντελώς από χρόνους, απέκτησε έναν επικό χαρακτήρα σε όγκο εργασίας, και αυτό είχε να κάνει με το ότι δέθηκα τόσο πολύ μαζί τους.
Και το υλικό συσσωρευόταν όλο και περισσότερο λόγω της οικειότητας αυτής…
Υπάρχουν τόσες πολλές ιδέες μέσα στους Αέρα Πάτερα, συν το γεγονός ότι σχεδόν το κάθε μέλος αποτελεί εν δυνάμει ένα ντοκιμαντέρ από μόνο του. Και είναι και τόσοι πολλοί οι άνθρωποι που έχουν περάσει από το σχήμα, όποτε είναι σχετικά εύκολο να ακολουθήσεις κάποιον άλλο δρόμο. Υπήρχε δηλαδή η τύχη να είσαι μέσα σε ένα δωμάτιο με τεράστιο υλικό από το οποίο μάθαινες και μαγευόσουν συνέχεια. Και μετά, πήρε πολύ χρόνο και η διαδικασία της σύνθεσης του υλικού, το μοντάζ δηλαδή, που ήταν η επόμενη μεγάλη περιπέτεια. Μια πορεία δόμησης και αποδόμησης. Καταστροφής και αναγέννησης. Χωρίς τελειωμό. Οπως το πνεύμα της ίδιας της μπάντας. Επρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να γίνει μια ταινία με μια δική της ταυτότητα, η οποία να ακολουθεί το χαοτικό φορμάτ της μπάντας, αλλά ταυτόχρονα να είναι και προσβάσιμη.
Οταν τους έβλεπες να παίζουν ζωντανά, έβλεπες μουσικούς που κάποιες φόρες προσπαθούσαν να συγχρονιστούν, συνήθως ανεπιτυχώς. Και μέσα σε αυτήν την συνήθως "ξεκούρδιστη" συγκυρία υπήρχαν τα δυο μαγικά δευτερόλεπτα που αυτό το χάος συντονιζόταν, θριάμβευε. Κι έλεγες ώπα, πώς έγινε αυτό τώρα.»
Ποια χρονιά γυρίστηκε το φιλμ - ή, σωστότερα, ποιες χρονιές; Και πόσο δικό σας υλικό χρησιμοποιήσατε στο μοντάζ σε σύγκριση με το αρχειακό;
Τα πρώτα υλικά που γύρισα ήταν το 2005. Και τα τελευταία κάπου το 2012, στα χρόνια των μνημονίων και της γενικευμένης ανασφάλειας, σε μια περίοδο που η μπάντα συμμετείχε στα κοινά με τον δικό της ακτιβιστικό τρόπο. Το κύριο υλικό που τελικά χρησιμοποιήθηκε ήταν από το 2006-2008, το διάστημα που το συγκρότημα μετασχηματιζόταν, ένα μοτίβο που κάθε τόσο επανέρχεται στους Αέρα Πάτερα. Γι’ αυτό και ο χρόνος δεν έχει τόσο σημασία, είναι με έναν τρόπο ένα ντοκιμαντέρ άχρονο. Κάποια υλικά γυρίστηκαν και με VHS, το αναλογικό φόρμα βίντεο των '80s, ώστε να έχουν την αίσθηση του αρχειακού. Αλλά ναι, όντως υπάρχουν κάποια λίγα αρχειακά υλικά από ακόμα παλιότερα χρόνια που έδωσαν πραγματικά μεγάλη ώθηση στην έρευνα και στην σύνθεση. Και κάποια από αυτά βρεθήκαν με εντελώς αναπάντεχο τρόπο, μέσω ανθρώπων που δεν είχαν καν άμεση σχέση με τους Αέρα Πατέρα.
Βλέπουμε τον Τζίμη να λογομαχεί συχνά με άλλα μέλη λόγω της χύμα λογικής του. Πώς βλέπετε τις αντιρρήσεις του με την προοπτική της οργάνωσης και του προγραμματισμού γενικότερα;
Με έναν τρόπο, αυτή η μπάντα αντιπροσωπεύει τη διεργασία του πώς μπορεί να ισορροπήσεις στο χάος. Ή ακόμα και το αντίστροφο, πώς να βουτήξεις στο χάος χωρίς πολλά-πολλά. Αλλά νομίζω ότι ακόμα και οι άνθρωποι που ήθελαν να οργανωθεί κάπως το σχήμα, δεν επιζητούσαν πραγματικά να κανονικοποιηθεί. Οταν τους έβλεπες να παίζουν ζωντανά, έβλεπες μουσικούς που κάποιες φόρες προσπαθούσαν να συγχρονιστούν, συνήθως ανεπιτυχώς. Και μέσα σε αυτήν την συνήθως «ξεκούρδιστη» συγκυρία υπήρχαν τα δυο μαγικά δευτερόλεπτα που αυτό το χάος συντονιζόταν, θριάμβευε. Κι έλεγες ώπα, πώς έγινε αυτό τώρα. Πώς δηλαδή κάποιοι άνθρωποι που ενδεχομένως δεν είχαν καν συστηθεί με τα ονόματά τους, έπαιζαν μαζί και δημιουργούσαν στιγμιαία κάτι υπερβατικό. Και δεν είναι κάτι που επικεντρωνόταν μονάχα στο μουσικό μέρος, αλλά σε κάτι πολύ πιο ευρύ. Απλώς είναι μια διαδικασία που ίσως θέλει αρκετή υπομονή. Και ελαφρότητα. Ακούγεται πολύ διασκεδαστικό από τη μια, από την άλλη, εύλογα, δεν είναι εύκολο να ζεις διαρκώς σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Συνειρμικά, θυμήθηκα μια ενδιαφέρουσα ατάκα του Τζίμη σε μια πρόσφατη κουβέντα, ότι οι Αέρα Πάτερα δεν πήραν ποτέ τόσο σοβαρά τους εαυτούς τους για να διαλυθούν. Και βέβαια, όλες αυτές οι ιστορίες τριγυρνάνε γύρω από το κύριο μότο τους: «Η πραγματικότητα δεν υπάρχει».
Πάντως ακόμα και ο Γκοντάρ κινούνταν με βάση έναν προγραμματισμό και ένα χρονοδιάγραμμα. Πιστεύετε πως μια τέτοια αέρα πατέρα νοοτροπία θα στεκόταν και στην τέχνη του κινηματογράφου, όπου το «στήσιμο» των πάντων είναι προαπαιτούμενο; Κι αν ναι, με ποιον τρόπο;
Γίνεται. Σίγουρα γίνεται. Και σίγουρα έχει γίνει από κάποιους πολύ καλά. Και ο Γκοντάρ και ο Κασαβέτης και ο Κορίν είχαν μια τέτοια τάση. Αλλά δε νομίζω ότι χρειάζεται να είναι και αυτοσκοπός. Φαντάζομαι πως ο καθένας έχει τον τρόπο του. Στην περίπτωσή μας πήρε κάποιο χρόνο παραπάνω. Οπως έλεγε και ο Τζίμης, καμιά φορά οι ταινίες αυτομοντάρονται. Ή γυρίζονται μόνες τους. Κάτι τέτοιο θα ήταν το ιδανικό. Αρκετές φόρες άφηνα το υλικό μόνο του και όταν το ξανάνοιγα μετά από καιρό, περίμενα να δω την ταινία έτοιμη.
Εχετε δουλέψει με επιτυχία στους χώρους και της μικρού μήκους μυθοπλασίας και του ντοκιμαντέρ. Πώς σταθμίζετε τα δύο ξεχωριστά είδη κινηματογράφησης;
Κάπως ήρθαν τα πράματα και μπήκε δυναμικά τα ντοκιμαντέρ στο πεδίο μου, παρόλο που δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση αρχικά. Η σκηνοθέτης Εύα Στεφανή μού άνοιξε το παράθυρο για έναν ολόκληρο κόσμο. Ειδικά με το ντοκιμαντέρ της «Αθήναι». Είναι η πρώτη της ταινία, η πτυχιακή της αν θυμάμαι καλά, και είναι τόσο αποκαλυπτική από όλες τις απόψεις, για το σκληρό αλλά και ευαίσθητο περιεχόμενο, για την προσέγγισή της. Για το πώς μπορεί να ιδωθεί μέσα από μια κάμερα ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Σε κάποια σημεία, είναι σαν να παρακολουθούσα αποσπάσματα από ταινίες του πολύ αγαπημένου μου κινηματογραφιστή, Χαλ Χάρτλεϊ. Και όλα αυτά, ιδωμένα μέσα από ανθρώπους που δεν είναι μυθοπλαστικό δημιούργημα, πράγμα που το έκανε ακόμα πιο συγκλονιστικό. Και μάλλον λόγω της ιδιοσυγκρασίας μου, το ντοκιμαντέρ ήρθε σαν μια πιο οργανική συνθήκη. Παίρνεις μια κάμερα και πηγαίνεις μόνος κάπου όπου μπορεί κάτι να σε ενδιαφέρει και προσπαθείς να συντονιστείς με ό,τι βλέπεις, χωρίς να χρειάζεται να κάνεις κάποια έντονη παρέμβαση απαραίτητα. Αλλά και η μυθοπλασία πάντα υπήρχε στο μυαλό μου και διάφορα πράγματα συμβαίνει να κυλάνε παράλληλα. Τυχαίνει κάποιες φόρες να συνδέομαι με μια ιδέα ή ένα πρόσωπο που ίσως μπορεί να αναπτυχθεί με βάση την μυθοπλασία. Ή με κάποιους ανθρώπους ή καταστάσεις που είναι στα ματιά μου εν δυνάμει μια ταινία ντοκιμαντέρ. Ή και με κάτι ενδιάμεσο.
Τι υπάρχει τώρα στα σκαριά; Σκέφτεστε το πέρασμα στη φιξιόν μεγάλου μήκους;
Ηδη αυτήν την περίοδο ολοκληρώνουμε την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας με τίτλο «Το Ποτάμι». Ηταν και αυτή μια ταινία που πήρε αρκετό χρόνο για να πραγματοποιηθεί. Πρόκειται για ένα αντί-Ρωμαίος και Ιουλιέτα λαβ στόρι με πρωταγωνιστές τον Μάκη Παπαδημητρίου και την Στεφανία Σωτηροπούλου. Μια μαύρη κωμωδία για έναν ανέφικτο έρωτα. Και σαν διαδικασία θα μπορούσε να είναι παραλίγο και για μια ανέφικτη ταινία, λόγω των πολλών δυσκολιών που αντιμετώπισε ως προς την χρηματοδότησή της. Το έχει μάλλον γενικά η μοίρα των ταινιών σε μια χωρά μικρή όπως η δική μας, να γίνονται με τεράστιο κόπο και ρίσκο.
Αναφερθήκατε σε ονόματα διαφόρων σκηνοθετών. Πόσο σινεφίλ είσαστε ο ίδιος, και ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας σκηνοθέτες, παλιοί ή νέοι, στην Ελλάδα ή διεθνώς;
Θα χρειαστεί μια λίστα μεγάλη για αυτήν την καταγραφή και πάλι θα ξεχαστούν αρκετοί. Είναι τόσοι πολλοί και τόσο ετερόκλητοι οι κινηματογραφιστές που θαυμάζω, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό. Αν θα έπρεπε να αναφέρω έναν, θα έλεγα ότι, ειδικά αυτήν την περίοδο, έχω κολλήσει με τον ευφάνταστο υπαρξιακό πανκ τρόπο του Θάνου Τοκάκη. Για το πώς αφηγείται την ζωή του μέσα από τις ταινίες και το θέατρο, για το πώς συνδυάζει τη γελοιότητα με την ποίηση. Τι ωραίος τρόπος να ζεις με τα δράματά σου!
Στην πρεμιέρα της ταινίας, στις 12 Ιανουαρίου, την προβολή θα ακολουθήσει LIVE των Αέρα Πατέρα στο Αστορ, με ελεύθερη είσοδο.
Στις 19 Ιανουαρίου θα ακολουθήσει συζήτηση με την Εύα Στεφανή (σκηνοθέτη, θεωρητικό του κινηματογράφου), με συντονιστη τον Αλεξανδρο Παπαγεωργίου (κριτικό κινηματογράφου) και στις 26 Ιανουαρίου με τον Θάνο Lost (μουσικό και τραγουδιστή των Lost Bodies) με συντονιστή τον Ακη Καπρανο (κριτικό κινηματογράφου, μουσικό).
