Η Μάουρα Ντελπέρο έκανε την έκπληξη πριν λίγους μήνες στο Διαγωνιστικό Τμήμα του 81oυ Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, με το «Βερμίλιο: Η Νύφη του Βουνού» - μία από τις αναπάντεχα καλύτερες ταινίες του προγράμματος.
Επηρεασμένη σαφώς από μαεστρικές κινηματογραφικές γραφές προκατόχων της (Μάλικ, Ταρκόφσκι, Ντράγιερ) η Νελπέρο κινηματογράφησε ποιητικά, μεταφυσικά, μεγαλειώδη, αλλά ταυτόχρονα απλά, μεστά, με μαγική οικονομία την ιστορία μίας οικογένειας σ' ένα απομακρυσμένο χωριό των Ιταλικών Αλπεων, που εισέπραττε σφορδρά την ανέχεια, την πείνα και τη στέρηση του ωστικού κύματος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που έπληττε τις πεδιάδες και τα αστικά τοπία της Ευρώπης.
Το Flix τη συνάντησε με ενθουσιασμό κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, καταθέτοντας την την ψήφο του για το Χρυσό Λέοντα (τελικά κατέληξε με τον Αργυρό - το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής).
Έχετε προσωπική σχέση με το Βερμίλιο. Δεν ήταν τυχαία η επιλογή αυτού του τόπου, είναι η καταγωγή σας;
Στα ιταλικά «vermiglio» είναι το πορφυρό χρώμα. Ομως για μένα, είναι πολλά παραπάνω. Είναι το χωριό του πατέρα μου, το τοπίο των παιδικών μου καλοκαιριών, η καταγωγή μου. Όλη η οικογένεια του πατέρα μου, μία πραγματικά μεγάλη οικογένεια, έχει καταγωγή από το Βερμίλιο. Μου αρέσουν οι μεγάλες οικογένειες και οι μικροί τόποι. Εχουν να σου πουν μεγάλες ιστορίες - πολλά μυστικά, πολλούς μύθους που περνούν από γενιά σε γενιά. Επίσης, τα μικρά μέρη είναι ιδανικά για να πλαισιώσουν μία κινηματογραφικής ιστορία, ακριβώς επειδή είναι μικρά - ο περιορισμός οδηγεί στο να εστιάσει ο φακός στους χαρακτήρες, να μελετήσεις τους ανθρώπους. Στα μικρά χωριά αναγκάζεσαι να κάνεις κοντινό στην ανθρωπιά.
Αληθεύει ότι η ιδέα της ταινίας ξεκίνησε από ένα όνειρο-όραμα που είχατε με τον πατέρα σας, μετά το θάνατό του;
Ναι, και για αυτό το λόγο αυτή η ταινία είναι και η πιο προσωπική μου. Πενθούσα το θάνατο του πατέρα μου, ήταν μία ιδιαίτερα δύσκολη εποχή. Κι ένα βράδυ είδα ένα πολύ έντονο όνειρο - θα τολμούσα να πω όραμα, γιατί πραγματικά θεωρώ ότι ο πατέρας μου με επισκέφθηκε μεταφυσικά. Ποτέ στο παρελθόν δεν πίστεψα σε τέτοια φαινόμενα κι ακόμα δεν ξέρω αν τα πιστεύω. Ομως αυτό το όνειρο ήταν τόσο ζωντανό και παράξενο και, απρόσμενα, χαρούμενο. Είδα τον μπαμπά μου ως μικρό αγοράκι (τον αναγνώρισα από μία φωτογραφία που έχουμε σε οικογενειακό άλμπουμ) να παίζει στο πατρικό του σπίτι στο χωριό. Ανέμελος, ευτυχισμένος, χαμογελαστός χωρίς δοντάκια. Με γαλήνεψε η εικόνα του, με ανακούφισε. Ενιωσα «ΟΚ επέστρεψε εκεί που ανήκει και είναι καλά». Παράλληλα όμως με ξεσήκωσε. Αρχισα να γράφω - για να γιατρέψω κάτι μέσα μου, ακόμα δεν ήξερα ότι αυτό θα γινόταν ταινία. Είχα την ανάγκη όμως να καταγράψω έναν κόσμο που χάνεται, μαζί με τον μπαμπά μου, μαζί με τις ηλικιωμένες θείες μου, μαζί με τη γενιά που φεύγει. Οσο έγραφα, το μυαλό μου γέμιζε με εικόνες και κάποια στιγμή κατάλαβα ότι έχω στα χέρια μου το πρώτο υλικό για μια ταινία. Μια ταινία-μικρογραφία μιας πολυμελούς οικογένειας, κι ενός μιικροσκοπικού χωριού, αλλά και στο μακροσκοπικό ιστορικό πλαίσιο ενός μεγάλου πολέμου.
Υπάρχει μία λυτρωτική σιωπή στη φύση. Μια σιωπή που καθησυχάζει, ξεπλένει. Η φύση δεν σε κρίνει. Η φύση σε αποδέχεται. Νιώθεις ότι εκεί κανονικά ανήκεις, όχι στα τσιμέντα...»
Αυτές οι αντιθέσεις φαίνονται και στο πώς το βλέμμα σας πέφτει στη φύση και τους ανθρώπους: εμπιστεύεστε ένα σινεμά παρατήρησης, απλότητας, ο φακός σας όμως καταγράφει και κυριολεκτικά και συναισθηματικά, και ωμά και ποιητικά. Πώς προσεγγίζεται το υλικό σας; Ποια είναι η μέθοδός σας για να ανακαλύψετε τη σωστή τονικότητα;
Προέρχομαι από το χώρο του ντοκιμαντέρ, για αυτό έχω μάθει να μοιάζει ότι παρατηρώ, αλλά στην ουσία να πλησιάζω τα θέματά μου μετά από εμβριθή μελέτη. Για να μπορέσω να γράψω, πρέπει να ζήσω αυτό που γράφω. Επισκέπτομαι τους τόπους πριν το γύρισμα, ζω εκεί, τους μελετάω. Κάνω πράγματα σε αυτή την δημιουργική διαδικασία που μπορεί να φαίνονται υπερβολικά. Για παράδειγμα, επέστρεψα στο Βερμίλιο και κοιμόμουν στο κρεβάτι της γιαγιάς μου - εκεί όπου γέννησε τα 10 της παιδιά. Ηθελα να νιώσω το στρώμα, το κρύο. Μπήκα σε αποθήκες, σε σταύλους, σε μικρές ταβέρνες με γέρους που έμοιαζαν ξεχασμένοι στο χρόνο. Ημουν έγκυος και δεν μπορούσα να πιω, αλλά εκείνοι με τραβούσαν φιλόξενα στα τραπέζια τους, ήθελα να με κεράσουν κρασιά, και να μου πουν ιστορίες. Ολη αυτή η διαδικασία με βοήθησε τόσο στο γράψιμο, όσο και στο κάστινγκ. Να επιλέξω πρόσωπα που αποτυπώνουν με αμεσότητα τον τόπο μου. Να κρατήσω άφθαρτη, αληθινή την ντοπιολαλιά του, κάτι που ήταν πολύ σημαντικό για μένα.
Πράγματι, το κάστινγκ σας είναι αριστοτεχνικό - ένα μείγμα ελάχιστων επαγγελματιών και κυρίως ερασιτεχνών. Ειδικά τα παιδιά είναι αριστούργημα. Πώς τα καταφέρατε;
Δύσκολα (γελάει). Γιατί, δεν σας κρύβω, ότι θα είχα ένα πολύ μεγαλύτερο μπάτζετ αν υπέκυπτα στις πιέσεις του στούντιο να προσλάβω διάσημους σταρ για να φέρουν πίσω ένα εγγυημένο box office. Δεν ήθελα. Είχα πολύ έντονη την αίσθηση ότι κατασκευάζω κάτι πολύ ντελικάτο και πρέπει να το κάνω με σεβασμό. Ενα καστ με μεγάλους σταρ θα καπέλωνε το αποτέλεσμα. Μπορεί λοιπόν ο Τομάσο Ράνιο, που παίζει τον πατέρα, να είναι ένας διάσημος στην Ιταλία πρωταγωνιστής, όμως τον πλαισιώνουν αγρότες, κτηνοτρόφοι που τους βρήκα ψάχνοντας από μπαρ σε μπαρ και μιλώντας για την ταινία. Παιδιά που βρήκα μπαίνοντας στις τάξεις, στα σχολεία. Η μίξη επαγγελματιών με ντόπιους ερασιτέχνες που μιλούν με τη σωστή διάλεκτο και προφορά, που έχουν σκαμμένα πρόσωπα από τις κακουχίες του βουνού, που δεν είναι όλη μέρα στα κινητά τους κανονίζοντας με ατζέντηδες το επόμενο πρότεκτ, αλλά τρώμε μαζί, μιλάμε μαζί, ζούμε μαζί ήταν για μένα καταλυτικός παράγοντας για να κατασκευαστεί ένας αληθινός κόσμος. Πριν πάμε γύρισμα, κάνουμε πολλές πρόβες. Ζήτησα από τις ηθοποιούς μου να γίνουμε οικογένεια - μαγειρεύαμε μαζί πρωινό, σερβίραμε, στρώναμε τραπέζι για μήνες. Ζυμωθήκαμε όλοι μαζί. Ειδικά με τα παιδιά, όλη η προετοιμασία ήταν μία σειρά από παιχνίδια. Ηθελα τις άμεσες αντιδράσεις τους, δε ήθελα να αποστηθίσουν σενάριο, οπότε τα έβαζα σε μία συνεχή διάδραση. Τους έβαλα, για παράδειγμα, πράγματι να ακούσουν Βιβάλντι και να αναγνωρίσουν τους ήχους που συνδέονται με τις εποχές - όπως εκείνα τις καταλαβαίνουν.
Δεν σας κρύβω ότι θα είχα ένα πολύ μεγαλύτερο μπάτζετ αν υπέκυπτα στις πιέσεις του στούντιο να προσλάβω διάσημους ηθοποιούς για να φέρουν πίσω ένα εγγυημένο box office. Δεν ήθελα. Είχα πολύ έντονη την αίσθηση ότι κατασκευάζω κάτι πολύ ντελικάτο και πρέπει να το κάνω με σεβασμό. Ενα καστ με μεγάλους σταρ θα καπέλωνε το αποτέλεσμα. Η μίξη επαγγελματιών με ντόπιους ερασιτέχνες που μιλούν με τη σωστή διάλεκτο και προφορά, που έχουν σκαμμένα πρόσωπα από τις κακουχίες του βουνού, ήταν καταλυτικός παράγοντας για να κατασκευάσω με ειλικρίνεια το σύμπαν του τόπου μου..»
Συνήθως οι σκηνοθέτες αποφεύγουν γυρίσματα σε βουνά. Εχουν πρόκληση, δυσκολίες. Εσείς πώς τα βιώσατε;
To γύρισμα στο βουνό ήταν μία πραγματική πρόκληση. Έχεις πολλούς αστάθμητους παράγοντες - με μεγαλύτερο από όλους τον καιρό. Θα βρέξει; Θα χιονίσει; Πολλές καθυστερήσεις. Δεν μπορείς να πας 10 λήψεις, θα πας 2. Όλα είναι δύσκολα. Από την άλλη πλευρά όμως η εικονογραφία της φύσης στα βουνά είναι τόσο δυνατή. Αξεπέραστη. Σου κόβει την ανάσα. Σου προσφέρει τόσες δυνατότητες για να κάνεις σινεμά, η φύση. Όπως επίσης μόνο εκεί πια μπορείς να δεις ξεκάθαρα τις 4 εποχές. Το τοπίο μέσα από τις διαφορετικές εποχές της φύσης μού έδωσε έναν πλούτο εικόνων για να χτίσω τις αλληγορίες μου για τις εποχές που αλλάζουν γενικότερα - τόσο ιστορικά, με τον πόλεμο, όσο και στην πραγματικότητα αυτής της οικογένειας. Δεν σου επιτρέπει μία τουριστική ματιά το βουνό. Σε ρουφάει μέσα του κι αυτό που αποτυπώνει ο φακός σου δεν είναι μία καρτ ποστάλ, η εικόνα έχει βάθος, συναίσθημα, επίπεδα.
Αυτό νομίζω ότι είναι και το πρωταγωνιστικό στοιχείο της εικονογραφίας σας. Πλησιάζετε και αποτυπώνετε τη φύση, τα βουνά, τα δάση, τους καταρράκτες με μία ποιητική γραφή, με σύμβολα και αλληγορίες. Το Βερμίλιο είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ταινίας, η φύση είναι ένας ζωντανός, σημαντικός χαρακτήρας. Ποια είναι η σχέση σας με τη φύση; Είστε κορίτσι των βουνών;
Καμία σχέση (γελάει). Αντιθέτως, είμαι κορίτσι των μεγαλουπόλεων. Πάντα έμενα σε μητροπολιτικά κέντρα, τα τελευταία χρόνια στο Μπουένος Αϊρες που μυρίζεις το καυσαέριο με το που ανοίγεις τα μάτια σου. Είναι αστείο πόσο απομακρύνθηκα από τη ζώνη ασφάλειάς μου. Όμως, μετά το lockdown και μετά το όνειρο με τον πατέρα μου ένιωσα ότι είχα την ανάγκη να επιστρέψω στο χωριό. Να ανακαλύψω τις ρίζες μου. Επίσης έμεινα έγκυος όσο έγραφα το σενάριο, έγινα μητέρα στην προπαραγωγή της ταινίας. Συναισθηματικά ήμουν σε μία προετοιμασία για το μέλλον, αλλά ποιο ήταν το παρελθόν μου; Ενιωσα στα κόκκαλά μου την ανάγκη να το ανακαλύψω και να το καταγράψω για τα παιδιά μου, για τις επόμενες γενιές.
Οταν επέστρεψα στο χωριό, με τις κεραίες μου τεντωμένες, με ένα άλλο βλέμμα πια από αυτό των παιδικών παραθεριστικών μου χρόνων, κατάλαβα ότι όλοι εκεί ζούμε στη σκιά του βουνού. Ξυπνάμε και κοιμόμαστε με το βουνό. Και η φύση επίσης έχει μία καθαρτική λειτουργία. Οχι με την κυριολεκτική έννοια του καθαρού αέρα. Αλλά και με μία βαθιά ψυχαναλυτική. Υπάρχει μία λυτρωτική σιωπή στη φύση. Μια σιωπή που καθησυχάζει, ξεπλένει. Η φύση δεν σε κρίνει. Η φύση σε αποδέχεται. Νιώθεις ότι εκεί κανονικά ανήκεις, όχι στα τσιμέντα. Οπότε ήθελα να γράψω ένα σενάριο που η ηρωίδα μου θα το σκάσει κάποια στιγμή στη φύση, θα επαναβαπτιστεί, θα βρει εκεί την ταυτότητά της.
Πιστεύω στη δύναμη της κινηματογραφικής εικόνας. Μου αρέσει η οικονομία. Προσπαθώ να μην προσθέτω, αντιθέτως να πετάω. Να μένω με κάτι μεστό, απλό, άμεσο. Ψάχνω την πιο δυνατή, συμπυκνωμένη εικόνα κι αφήνω το σενάριο ελλειπτικό, εμπιστεύομαι ότι το κοινό θα καταλάβει, θα συνδεθεί. Αυτό για μένα είναι σινεμά...»
Ενα όμως συγκλονιστικό στοιχείο είναι ότι καταφέρνετε έναν πλούτο εικόνων και αλληγοριών, με ζηλευτή οικονομία. Πώς επιτυγχάνει κανείς ένα τόσο αφαιρετικό, αλλά ταυτόχρονα δυνατό αποτέλεσμα;
Σας ευχαριστώ για αυτό. Πάντα ήταν το ζητούμενό μου. Από θεατής ακόμα, αυτό είναι το σινεμά που αγαπώ. Πιστεύω στη δύναμη της εικόνας κι όχι στην ανάλυσή της. Μου αρέσει η οικονομία. Προσπαθώ να μην προσθέτω δεκάδες επεξηγήσεις, αντιθέτως να τις πετάω. Να μένω με κάτι μεστό, απλό, άμεσο. Ψάχνω την πιο δυνατή, συμπυκνωμένη εικόνα κι αφήνω το σενάριο ελλειπτικό, εμπιστεύομαι ότι το κοινό θα καταλάβει, θα συνδεθεί. Το ίδιο και με τους φακούς ή την κίνηση της κάμερας. Νομίζω ότι οι δυνατές εικόνες δεν χρειάζονται ναρκισσιστικά κόλπα με την κάμερα. Δεν πρέπει η κάμερα, ή η σκηνοθέτης να είναι πρωταγωνιστές, να καπελώνουν. Οφείλεις να επιτρέψεις σε αυτό που μπαίνει στο κάδρο σου να σου πει την ιστορία με τον πιο δημιουργικό τρόπο. Αυτό είναι σινεμά για μένα.
Εχετε μία ιδιαίτερα γυναικεία, φεμινιστική ματιά στον τρόπο που καταγράφετε την ιστορία και την Ιστορία. Στο πώς ρίχνετε φως στις αφανείς ηρωίδες σε περιόδους πολέμου κι όχι μόνο - με πόση αυταπάρνηση, θυσίες, καταπίεση, μεγάλωναν οι γυναίκες των προηγούμενων γενιών. Ομως είναι υπέροχο ότι αυτό δεν είναι συνώνυμο του να είστε εχθρική με τους άντρες. Τους καταλαβαίνετε, τους συμπονείτε, τους κοιτάτε με τρυφερότητα και συγχώρεση. Για άλλη μία φορά, κρατάτε θαυμαστές ισορροπίες...
Είμαι ξεκάθαρα φεμινίστρια και το δηλώνω. Ηθελα ξεκάθαρα να υποκλιθώ στη γιαγιά μου, στις θείες μου, στη μητέρα μου, στις άγνωστες γυναίκες του παρελθόντος. Αυτό όμως δεν μου στερεί την ανθρώπινη ματιά στα πράγματα. Και οι άντρες υπέφεραν, όλοι ήταν τραυματισμένοι άνθρωποι από τις συνθήκες εκείνης της εποχής. Ολοι είμαστε προϊόντα της εποχής μας. Δεν ωφελεί κανέναν μας να είμαστε απέναντι. Και οι άντρες όταν θα καταλάβουν ότι αγωνιζόμαστε εναντίον τους, αλλά για έναν πιο δίκαιο κόσμο που μπορούμε ισότιμα να συνυπάρξουμε, θα είναι πολύ πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι.
Σήμερα δεν είμαστε ανεξάρτητες εκ θαύματος. Πατήσαμε στις πλάτες γυναικών που πάλεψαν για αυτό. Κοιτάω πίσω και βλέπω δυνατές γυναίκες που έκαναν έστω μισό βήμα μπροστά ώστε να είμαι εγώ εδώ μαζί σας και να μιλάω για σινεμά. Για την ταινία μου. Και πραγματικά ελπίζω ότι η εγγονή μου θα είναι ακόμα πιο δυνατή, γιατί η γιαγιά της δεν έμεινε σε μια κουζίνα, αλλά κυνήγησε τα όνειρα της κι έζησε τη ζωή της.»
Είναι επίσης εξαιρετική η αποτύπωση της γυναικείας σεξουαλικότητας, της εφηβικής περιέργειας. Σπάνια στο σινεμά βλέπουμε ένα κορίτσι σε οίστρο να ψάχνεται. Συνήθως η κάμερα κινείται με ταμπού απέναντι στη γυναίκα.
Ναι είναι αλήθεια. Νομίζω ότι το σεξ είναι ένας ακόμα παράγοντας για να καταλάβεις, να νιώσεις τους χαρακτήρες. Δεν είναι εκεί για να σε σοκάρει, αλλά για να προσφέρει στο θεατή ακόμα μία πλευρά των ανθρώπων. Να τους κάνει αληθινούς, οικείους. Ηθελα πολύ να σπάσω το ταμπού ότι «οι παπούδες και οι γιαγιάδες μας δεν είχαν σεξουαλική επιθυμία». Βασανισμένοι άνθρωποι, φτωχοί, χωριάτες σιγά μην είχαν το μυαλό τους στο σεξ. Φυσικά και το είχαν. Φυσικά. Επίσης ανήκω κι εγώ σε μία γενιά που δεν είχαμε μεγαλώνοντας πρόσβαση σε εικόνες, σε πληροφορίες όπως τώρα με τη γενιά του διαδικτύου που η πορνογραφία απλώνεται μπροστά τους απλόχερα. Εμείς δεν ξέραμε πώς να εξερευνήσουμε τι συμβαίνει στο σώμα μας και τι να κάνουμε τις ορμές μας. Ημασταν παγιδευμένοι ανάμεσα στη φαντασία, και τα ταμπού που μάς είχαν φορτώσει οι γονείς μας. Τρελά περίεργοι, αλλά παγιδευμένοι. Ηθελα να το δείξω αυτό και να δώσω και έναν κωμικό τόνο, που τον θεωρούσα απαραίτητο. Σαν γυναίκα επίσης, ήθελα να δείξω πώς περνάει όλη αυτή τη διαδικασία ένα κορίτσι. Γιατί, ναι, έχετε δίκιο, το σινεμά δεν έχει αφιερώσει αρκετά το βλέμμα του στο πώς κοιτά το σεξ ένα κορίτσι. Ακόμα και ταινίες με παρόμοιο θέμα μάς δείχνουν πώς βλέπει, ή φαντάζεται, ένας άντρας σκηνοθέτης για το πώς βιώνει τη σεξουαλικότητά του ένα κορίτσι. Στην ουσία είναι δική του φαντασίωση.
Δεν είναι τυχαίο ότι το μωρό που γεννιέται είναι κι αυτό κοριτσάκι. Οπως τα λέτε, μάλλον το χρησιμοποιείτε αισιόδοξα. Εγώ δεν ήξερα τι να νιώσω. Απόγνωση γιατί άλλο ένα κορίτσι γεννιέται σε ένα αδιέξοδο περιβάλλον, ή εμπιστοσύνη ότι οι καιροί θα του επιτρέψουν μια άλλη ζωή...
Εμπιστοσύνη ότι η μητέρα του έσπασε τον κύκλο και θα του δώσει μια άλλη ζωή. Για μένα αυτό είναι το μήνυμα - αν υπάρχει μήνυμα. Η Αντονία θα μεγαλώσει πολύ πιο δυνατή, γιατί είχε μια μητέρα που πάλεψε. Έχει παράδειγμα για να ακολουθήσει, να διεκδικήσει περισσότερα, να αναπνεύσει πιο ελεύθερα. Εμείς σήμερα δεν είμαστε ανεξάρτητες εκ θαύματος. Πατήσαμε στις πλάτες γυναικών που πάλεψαν για αυτό. Κοιτάω πίσω και βλέπω δυνατές γυναίκες που έκαναν έστω μισό βήμα μπροστά ώστε να είμαι εγώ εδώ μαζί σας και να μιλάω για σινεμά. Για την ταινία μου. Και πραγματικά ελπίζω ότι η εγγονή μου θα είναι ακόμα πιο δυνατή, γιατί η γιαγιά της δεν έμεινε σε μια κουζίνα, αλλά κυνήγησε τα όνειρα της κι έζησε τη ζωή της.
Το «Βερμίλιο: Η Νύφη του Βουνού» κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 5 Ιουνίου από την Weird Wave