Δεν χρειάζεται να γνωρίζεις τον Δημήτρη Αθυρίδη. Αρκεί να συναντήσεις τους ήρωες των ντοκιμαντέρ του για να καταλάβεις πολλά για τον ίδιο. Ή καλύτερα, να παρατηρήσεις τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετωπίζει σαν σύμβολα μιας ολόκληρης εποχής, σαν περιθωριακούς ήρωες ενός υπαρξιακού δράματος που εκτός από την ίδια τη ζωή τους παίζεται ταυτόχρονα και εκεί έξω, σαν «δείγματα» ενός κόσμου που προσπαθεί να βρει ισορροπία ανάμεσα στη φθορά του παρελθόντος, την υπόσχεση ενός μέλλοντος και κυρίως την επείγουσα ανάγκη ενός παρόντος.
Οχι ο Τέρρυ Παπαντίνας του «T4 Trouble the Self Admiration Society» του 2009 και ο Γιάννης Μπουτάρης του «Ενα Βήμα Μπροστά» του 2012 δεν έχουν τίποτα κοινό, εκτός ίσως από το γεγονός πως είναι και οι δύο Θεσσαλονικείς και πως ο Αθυρίδης του συναντά σε μια από τις πιο κομβικές στιγμές της ζωής τους.
T4 Trouble and the Self Admiration Society
Ο πρώτος είναι ένας άγνωστος παραλίγο ροκ σταρ. Ο δεύτερος είναι ένας αναμφισβήτητος σταρ της εποχής μας. Ο πρώτος είναι ένας άνθρωπος που επιστρέφει στο παρελθόν του όχι για να το ζηλέψει αλλά για να αναζητήσει τις αιτίες του παρόντος του, ο δεύτερος ένας άνθρωπος που επιστρέφει στο παρελθόν του όχι για να το καταδικάσει αλλά για να μπορέσει να το αφήσει πίσω του. Ο πρώτος είναι μια ζωντανή απόδειξη μιας χώρας που δεν μπορεί να δεχτεί οτιδήποτε πέρα από το προφανές και ο δεύτερος μια ζωντανή απόδειξη μιας χώρας που δεν μπορεί να δεχτεί οτιδήποτε πέρα από αυτό που ευλαβικά έχει μάθει να εμπιστεύεται.
Ανάμεσά τους και πέρα από τις συγκλονιστικές ιστορίες τους, ένας σκηνοθέτης φτιάχνει τα πορτρέτα τους σαν να είναι και οι δύο ακριβώς ο ίδιος άνθρωπος, ο ίδιος συναρπαστικός - εκτός mainstream νόρμας - τύπος, ο ίδιος μαχητής της ζωής, ο ίδιος συνειδητοποιημένος loser που μπορεί να κοιτάξει την κάμερα και να μιλήσει για την αλήθεια του, γνωρίζοντας πως στο σημείο που τον συναντάμε έχει να πει μερικά σημαντικά πράγματα για τον ίδιο αλλά και για μια ολόκληρη χώρα, αλλά κυρίως πως έχει προαποφασίζει να συνεχίσει εκεί που όλα του επιβάλλουν να σταματήσει.
Ενα Βήμα Μπροστά
Και αν ο Γιάννης Μπουτάρης φέρει μαζί του το θόρυβο μιας υπερέκθεσης (σε αντίθεση με τον αφανή Παπαντίνα), αρκεί κανείς να δει το «Ενα Βήμα Μπροστά» απαλλαγμένο από την ειδησεογραφική επικαιρότητά του για να καταλάβει πως ό,τι ενδιαφέρει τον Δημήτρη Αθυρίδη στα ανθρώπινα πορτρέτα που κινηματογραφεί είναι κάτι που έχει άρρηκτη σχέση με το τώρα, όπως όμως το αντιλαμβάνεται πρωτίστως ο κινηματογραφικός χρόνος.
Με αφορμή την έξοδο του «Ενα Βήμα Μπροστά» στις αίθουσες, μετά την διεθνή πρεμιέρα του στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Αμστερνταμ και την ελληνική του πρώτη προβολή στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ο Δημήτρης Αθυρίδης μιλάει στο Flix για τον Γιάννη Μπουτάρη, την κρίση, τις έννοιες του λαϊκισμού και του αντιλαϊκισμού, εξηγώντας τελικά ακριβώς όσα τον ενώνουν με τους ήρωές του, εκτός από το γεγονός πως είναι και ο ίδιος από τη Θεσσαλονίκη!
Τι σου γέννησε την επιθυμία να κάνεις το «Ενα Βήμα Μπροστά»;
Ολοι οι κινηματογραφιστές αναζητούν να αφηγηθούν ιστορίες και η βάση κάθε σεναριακής σύνθεσης είναι πάντα ένας χαρακτήρας, ή επιδίωξή του, και ο αγώνας που κάνει για να επιτύχει. Οταν μάλιστα αυτός ο χαρακτήρας τυχαίνει να είναι ο Γιάννης Μπουτάρης και η επιδίωξη του είναι να διεκδικήσει το αξίωμα του Δημάρχου της Θεσσαλονίκης, το σενάριο αρχίζει και μοιάζει πρωτότυπο και συναρπαστικό. Αυτό μου κίνησε το ντοκιμαντερίστικο ενδιαφέρον για να μη πω πως αυτή η ιδέα έσκασε σαν αστραπή μεσα στο κεφάλι μου.
Οταν ξεκίνησες να κάνεις το «Ενα Βήμα Μπροστά» ποια ήταν η πρόθεση σου: να καταγράψεις έναν προεκλογικό αγώνα ή έναν ιδιαίτερο άνθρωπο σε έναν προεκλογικό αγώνα;
Κυρίως το δεύτερο. Στο εξωτερικό, στην Αμερική και την Ευρώπη, υπάρχει μια παράδοση ντοκιμαντέρ προεκλογικών εκστρατειών, κάτι που δεν είχε γίνει στην Ελλάδα, και αυτή ήταν η πρώτη φορά που γινόταν μια τέτοια καταγραφή. Μετά ακολούθησαν κι άλλες ταινίες και έτσι θα δημιουργήσουμε και μια δική μας τέτοια παράδοση. Παρ’ όλα αυτά δεν θα ξεκινούσα να κάνω μια προεκλογική ταινία αν δεν με ενδιέφερε ή ανθρώπινη διάσταση του κεντρικού χαρακτήρα και ή εντελώς διευρυμένη αντίληψη του για το πολιτικά ορθό, κάτι που δύσκολα θα έβρισκα σε κάποιον άλλο «επαγγελματία» πολιτικό. Ο Κυρ Γιάννης ήταν γνωστός σε όλους για πολλές πτυχές των δραστηριοτήτων του, σαν επιχειρηματίας, σαν ενεργό μέλος της κοινωνίας των πολιτών με δράσεις οικολογικές, πολιτιστικές, αυτοδιοικητικές και κυρίως από την δημόσια εξομολόγηση του οτι είναι αλκοολικός και βοηθήθηκε από θεραπευτικό πρόγραμμα. Αυτή ήταν η δημόσια εικόνα του, αρκετά αντισυμβατική και πολύπτυχη. Εμένα μου άρεσε, κυρίως για το θάρρος του να σπάσει αυτή τη σύμβαση σιωπής και καθωσπρεπισμού και ήμουν περίεργος να γνωρίσω καλύτερα πως «λειτουργεί» ένας τέτοιος άνθρωπος στο πλαίσιο μιας προεκλογικής εκστρατείας.
T4 Trouble and the Self Admiration Society
Με ποιο κριτήριο διαλέγεις τους ήρωες των ντοκιμαντέρ σου;
Έχω κάνει μόνο δύο ταινίες και δεν μπορώ να μιλήσω γενικά ή να προδικάσω το μέλλον. Με ενδιαφέρει η κινηματογραφική αφήγηση που έχει στην καρδιά της την ανθρώπινη διαδρομή. Ψάχνω χαρακτήρες που ενσαρκώνουν αυτή την υπαρξιακή αναζήτηση αλλά πιστέψτε με αυτό είναι και θέμα τύχης παρά λογικής διεργασίας.
Ψήφισες Γιάννη Μπουτάρη στις εκλογές; Θα ψήφιζες έτσι κι αλλιώς; Και γιατί;
Ναι πρόλαβα και ψήφισα, γιατί εν τω μεταξύ κινηματογραφούσα, θα τον ψήφιζα έτσι και αλλιώς, ακόμα και μόνο επειδή πιστεύω πως η αλλαγή στην διαχείριση της εξουσίας ωφελεί την δημοκρατία.
Ποια ήταν τα πράγματα που γνώρισες (και σε τρόμαξαν) για την Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;
Πέρα απο τη διοικητική ανοργανωσιά του κράτους που μοιάζει σαν χάρτινο σκηνικό επαρχιακού θιάσου, αυτό που με τρόμαξε και συνεχίζει να με τρομάζει είναι πως η ανάγνωση της ιστορίας μας και του παρελθόντος συνεχίζει να είναι μια ανοιχτή υπόθεση διχασμού, από την γέννηση του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα . Με τεχνικές αποσιώπησης για εγκλήματα που δεν οδηγούν σε κάθαρση. Έτσι δεν έχουμε συγχωρεθεί ακόμα μεταξύ μας. Και συγχωρώ σημαίνει αφήνω να συνυπάρξουν αρμονικά διαφορετικές απόψεις, στον ίδιο χώρο, με σκοπό να μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά. Ο διχασμός αυτός καλλιεργείται από ιδιοτέλεια. Δεν είναι θέμα ιδεολογίας, είναι θέμα ερμηνείας από ομάδες συμφερόντων.
Αν έπρεπε να απομονώσεις ένα χαρακτηριστικό του Γιάννη Μπουτάρη ποιο θα ήταν αυτό;
Έχει επίγνωση των συναισθημάτων του και τα διαχειρίζεται πάρα πολύ καλά και με πολύ θάρρος. Αυτό του επιτρέπει να μην χάνει την συγκέντρωση του.
Ενα Βήμα Μπροστά
Οντας παρών στο μεγαλύτερο διάστημα της προεκλογικής καμπάνιας του Γιάννη Μπουτάρη, μπήκες ποτέ στον πειρασμό να εκφράσεις τη γνώμη σου για πιθανά λάθη ή λάθος χειρισμούς;
Ο Κυρ Γιάννης έχει αυτό που λέμε «θηλυκό» μυαλό, γεννάει δηλαδή πλάγιες σκέψεις και συχνά αυτό που όλοι θεωρούσαν λάθος αυτός το έβρισκε σωστό. Και αυτό ήταν και η αιτία πολλών τέτοιων αντιπαραθέσεων μέσα στην ομάδα του. Δεν υπήρχε χώρος για μένα να εκφράζομαι αλλά ούτε ήταν και ο ρόλος μου αυτός.
Πώς έπεισες τον Γιάννη Μπουτάρη να σε εμπιστευτεί και να σε αφήσει παρών ακόμη και όταν οι πόρτες έκλειναν για όλους τους άλλους;
Η λέξη κλειδί όπως λες ήταν ή εμπιστοσύνη, δεν τον έπεισα για κάτι. Είχε δει την προηγούμενη ταινία μου, του άρεσε και αυτό ήταν. Επειδή από την αρχή επεδίωξα μια πολύ στενή παρατήρηση, είχα και εγώ αμφιβολίες για το πως θα λειτουργήσει αυτή η σχέση. Ήμουν διακριτικός και με ανεχόταν, κυρίως αγνοώντας με. Από τη μεριά του έδειξε γενναιοψυχία και θάρρος και έτσι σιγά- σιγά και σιωπηρά με επέβαλε και στο περιβάλλον του που αρχικά ήταν επιφυλακτικοί για την παρουσία μου.
Ποια θέση έχει το «Ενα Βήμα Μπροστά» σε σχέση με το «T4 Trouble», με την έννοια και πως στις δύο ταινίες ένας ήρωας αφηγείται όχι μόνο τη δική του ιστορία αλλά και μια μεγαλύτερη που αφορά όλους;
Πιστεύω πως όλες οι ιστορίες που καταφέρνουν να αναδείξουν μια υπαρξιακή αναζήτηση τελικά μιλούν για ιστορίες πολλών ανθρώπων. Η ανθρώπινη εμπειρία, το βίωμα μοιράζεται και ο θεατής μπορεί να βρει που θα ταυτιστεί. Οι δύο αυτές ταινίες είναι σαν τις δυο όψεις ενός νομίσματος. Δύο άνθρωποι με χαρίσματα και ευαισθησίες, που γίνονται εξαρτημένοι εξαιτίας ακριβώς της ευαισθησίας τους που εκτοξεύει τα συναισθήματα με τέτοιο δυναμικό τρόπο που δεν μπορούν να τα διαχειριστούν και οδηγούνται στην αυτοκαταστροφή. Εκεί μπορεί να επέμβει μόνο ή απόφαση, είτε παραμένεις σ ‘αυτό το υπαρξιακό τραινάκι του τρόμου είτε κάνεις το πήδημα στο κενό όπου κερδίζεις ξανά την ελευθερία σου.
Σκέφτηκες ποτέ πως πολλοί θα δουν το «Ενα Βήμα Μπροστά» ως μια αγιογραφία του Γιάννη Μπουτάρη και κατ’ επέκταση μια ανεύ όρων αποδοχή της κοσμοθεωρίας του;
Κατ’ αρχάς δεν υπάρχει αγιογραφία γιατί απλώς δεν υπάρχει και κανένας άγιος στην ταινία. Χωρίς να ισχυρίζομαι πως είμαι αντικειμενικός, αν υπάρχει καν αυτή η υπερεκτιμημένη αντικειμενικότητα, προσπάθησα να αναδείξω ακόμα και αυτά τα στοιχεία για τα οποία δέχεται επιθέσεις από τους αντιπάλους του. Αυτός είναι παιδιά ο Μπουτάρης, από κει και πέρα ο καθένας επιλέγει αν του αρέσει ή όχι. Και όλοι είμαστε υποκειμενικοί , και καλά κάνουμε. Η κοσμοθεωρία του, το δικό του αξιακό σύστημα είναι αυτό που τον θεράπευσε. Αφήνω τον ίδιο να μιλήσει για αυτό και δεν το κρίνω.
Ενα Βήμα Μπροστά
Πως ακριβώς θα εξηγούσες σε κάποιον το τελικό πολυσυζητημένο πλάνο της ταινίας; Ηταν μια προσπάθεια σου να ικανοποιήσεις ένα κάποιο λαϊκό αίσθημα ή μια προσωπική νότα απαισιοδοξίας για το μέλλον αυτή της χώρας;
Αν η προεκλογική εκστρατεία είναι το φλέρτ με την εξουσία, τότε η άσκηση της εξουσίας μοιάζει καμμια φορά με γάμο όπου τα βάζα που πετάνε γράφουν επάνω «σ’αγαπώ». Διάλεξα ένα στιγμιότυπο απο το δελτίο ειδήσεων που αφορούσε σε ένα ορατό πρόβλημα του Δήμου, επι δημαρχίας Μπουτάρη, ασχολίαστο, ακριβώς για να αναδείξω πώς τοποθετείται ο καθένας απέναντι σε τέτοια φαινόμενα και γεγονότα που συμβολικά δείχνουν και τον τρόπο που προσεγγίζουμε τα προβλήματα. .Βλέπουμε και οι δυο ένα δελτίο ειδήσεων και ο καθένας το ερμηνεύει όπως θέλει επιλέγοντας την δική του αφήγηση. Αλλωστε ή μεγάλη συζήτηση σήμερα στην Ελλάδα είναι να ορίσουμε τον λαϊκισμό και τον αντιλαϊκισμό. Και γελάω γιατί το τέλος της ταινίας έχει κατηγορηθεί και για τα δύο. Ο μουσικός κάνει παύση, γυρίζει σελίδα στην παρτιτούρα, το κομμάτι δεν έφτασε ακόμα στην κορύφωσή του. Eίμαστε σαφώς σε μια φάση σύγκρουσης, τα προβλήματα είναι ακόμα εδώ και δεν δικαιούμαστε ακόμα την αγαλλίαση ενός happy end.
Ποια ακριβώς είναι η θεώρηση σου απέναντι στην κρίση ως κινηματογραφιστής και ως πολίτης; Πως έχεις επιλέξει να την αντιμετωπίζεις;
Η κρίση διαπερνά τις ζωές μας αποδομώντας τις όποιες βεβαιότητες και μας ρίχνει στην ανασφάλεια, στον φόβο και κατ’ επέκταση σε όλο το πλέγμα αρνητικών συναισθημάτων οπου υπάρχει κίνδυνος να εγκλωβιστείς και να πνιγείς. Πιστεύω πως οι καλύτερες αντλίες για τέτοια υπόγεια είναι η εργασιοθεραπεία, οι πράξεις αγάπης και η τέχνη.
Ποια είναι η γνώμη σου για το ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα, για την πρόσφατη εξέλιξη του ως ένα είδος που αφορά το κοινό και που νομίζεις ότι τοποθετείται σε σχέση με τη λεγόμενη άνθιση του ελληνικού κινηματογράφου;
Η λεγόμενη άνθιση του ελληνικού κινηματογράφου είναι αποτέλεσμα του πείσματος κάποιων ανθρώπων και των συλλογικών τους προσπαθειών. Δεν έχει γίνει καμιά θεσμική και συνειδητή προσπάθεια προς κάποια κατεύθυνση ανάπτυξης, το αντίθετο μάλιστα. Το οτι βρέθηκαν κάποιοι ταλαντούχοι δημιουργοί και διακρίθηκαν στο εξωτερικό είναι άλλο θέμα, αν και όπως χαριτολογούν οι ξένοι φίλοι μας, διακρίθηκαν στο είδος «Greek weird movies», αντιλαμβανόμενοι ίσως και την αμηχανία της σύγχρονης Ελληνικής κοινωνίας. Για το δημιουργικό ντοκιμαντέρ, αυτό που ξεπερνά τους σκοπούς του γνωστού τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ τεκμηρίωσης, γίνεται αγώνας να αναγνωριστεί σαν ισότιμο κινηματογραφικό και καλλιτεχνικό έργο με τη μυθοπλασία αλλα αυτή τη προσπάθεια θα την δικαιώσουν οι δημιουργοί με έργα και όχι μόνο προθέσεις. Το κοινό θα ακολουθήσει αν βρεί πως τους αφορά.
Ποιον ήρωα να περιμένουμε να γνωρίσουμε στο επόμενο σου ντοκιμαντέρ;
Και εγώ σε φάση αναμονής είμαι.
- Ο Τέρρυ Παπαντίνας υπογράφει στο «Ενα Βήμα Μπροστά» τη μουσική. Ο Γιάννης Μπουτάρης είδε το «Τ4 Trouble and the Self Admiration Society» και του άρεσε πολύ.
