«Και ο τρίτος άγγελος εσάλπισε και έπεσεν εκ του ουρανού αστήρ μέγας καιόμενος ως λαμπάς. Και έπεσεν επί το τρίτο των ποταμών και επί τας πηγάς των υδάτων. Και το όνομα του αστέρος λέγεται Αψινθος. Και εγένετο το τρίο των ποταμών άψινθος. Και πολλοί άνθρωποι απέθανον επί των υδάτων, διότι επικράνθησαν.»
Μόνο που ο Ερολ Μόρις προφανώς δεν έχει στόχο να αφηγηθεί κάποια Βιβλική ιστορία, όσο κι αν οι εικόνες από τις Γραφές φαίνεται να στοιχειώνουν το μυαλό του ήρωά του. Αντιθέτως, η ματιά του σκηνοθέτη – και αναμφισβήτητου MVP στην ανάπτυξη και την εξέλιξη του είδους του ντοκιμαντέρ – παραμένει εστιασμένη στην πραγματικότητα πίσω από τις κλειστές πόρτες, στην πλούσια συνομωσιολογία της Αμερικανικής ιστορίας και κυρίως στην ίδια την διαδικασία της εξερεύνησης της αλήθειας, ανεξάρτητα από το αν αυτή η Οδύσσεια οδηγήσει όντως στην αποκάλυψή της.
Γιατί τελικά το «Wormwood» (ή «Αψινθος» όπως πρόκειται να το βρει κανείς στο ελληνικό Netflix) δεν ενδιαφέρεται ακριβώς να καταχωρηθεί ως ένα true crime ντοκιμαντέρ που ενθουσιωδώς θα συμβάλει στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης, όπως συνέβη αρκετά χρόνια πριν με το «The Thin Blue Line» του ίδιου του Μόρις. Αυτό που πραγματικά αναδεικνύει την ισχύ του είναι η ικανότητά του να αναμοχλεύει την μνήμη, να ανασύρει τις αναμνήσεις, να εκμεταλλεύεται τις αμφιβολίες και να αξιοποιεί κάθε προέκταση θρίλερ που μπορεί να λάβει η πραγματική Ιστορία με έναν τρόπο απολαυστικό και άκρως εθιστικό που υπογραμμίζει ότι η ίδια η αλήθεια ίσως να μην έχει στην πραγματικότητα τόσο μεγάλη σημασία όσο η αναζήτησή της.
Δείτε ακόμη: Αυτοί είναι οι καλύτεροι τίτλοι αρχής του 2017
Τον Νοέμβριο του 1953, ο Φρανκ Ολσον, βιοχημικός, βακτηριολόγος και κατά συνέπεια ερευνητής βιολογικών όπλων με δεσμούς στην CIA, πηδά («πέφτει;», «γλιστράει κατά λάθος;», «έχει ατύχημα;») από το παράθυρο του δωματίου του στον 13ο όροφο του ξενοδοχείου Stantler στη Νέα Υόρκη. Ο θάνατος είναι φυσικά ακαριαίος όμως τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτόν παραμένουν εξαιρετικά σκιώδη. Ηταν ατύχημα; Ηταν αυτοκτονία; Ηταν δολοφονία; Και ποιες ήταν ακριβώς οι συνθήκες που οδήγησαν σε αυτό το θεαματικό φινάλε;
Οι απορίες δε στοιχειώνουν μόνο τον Μόρις αλλά αποτελούν ουσιαστικά την αιτία που οδήγησε εμμονικά τον γιο του Ολσον, Ερικ, στην πολυετή αναζήτηση της Αλήθειας και των λόγων (ή των χεριών) που έσπρωξαν τον πατέρα του στην θανάσιμη πτώση του. «Υπάρχει κάτι σάπιο στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας» ομολογεί ο ίδιος οικειοποιούμενος την χαρακτηριστική φράση του Αμλετ, σε μια αντιστοιχία που αποκτά στην πορεία όλο και περισσότερες ομοιότητες, οι οποίες δεν περιορίζονται απλά στην βαριά παρουσία του φαντάσματος του πατέρα. Γιατί κάθε απάντηση που έλαβε ποτέ ο Ολσον μοιάζει ως συγκάλυψη μιας μεγαλύτερης ιστορίας, κάθε πόρτα που έκλεισε μπροστά του μοιάζει να φράζει έναν ολόκληρο επιπλέον λαβύρινθο και κάθε κυβερνητική συγνώμη που έφτασε ποτέ στα αυτιά του κρύβει από πίσω του την υποκρισία μιας παράλληλης αφήγησης.
Το «Wormwood» του Μόρις κινείται συνεχώς ανάμεσα στην ιστορία του πατέρα και του γιου, χρησιμοποιώντας (όπως και στο «The Thin Blue Line») εκτενώς την δραματουργική αναπαράσταση των γεγονότων, με ύφος που προσομοιάζει με επιτυχία την ατμόσφαιρα ενός φιλμ νουάρ, γεμάτο σκιές, ύποπτους χαρακτήρες, δωμάτια με πυκνό καπνό και επικίνδυνες ανθρώπινες ισορροπίες και φυσικά έναν αθέατο «μεγάλο κακό» που κινεί τα νήματα, ωθώντας τον κάθε χαρακτήρα στο φινάλε που του έχει αποφασιστεί. Η ικανότητα του Μόρις στην κινηματογράφηση είναι θαυμάσια και αισθητικά εντυπωσιακή και μαρτυρά με τον καλύτερο τρόπο την ικανότητά του να εξωτερικεύει και να οπτικοποιεί με σαφήνεια και ευρεσιτεχνία τις σκέψεις, τους δισταγμούς και το ίδιο το ανθρώπινο σκοτάδι. Το «Wormwood» ουσιαστικά αποδεικνύει πως πέρα από τη δύναμη των λόγων, ο Μόρις μπορεί να στρατολογήσει με επιτυχία και την ισχύ της εικόνας και το αποτέλεσμα προκύπτει τόσο εθιστικό όσο και συναισθηματικά πλούσιο.
Γιατί ο Φρανκ Ολσον του Πίτερ Σάρσγκαρντ είναι ένας ολοκληρωμένος κινηματογραφικός χαρακτήρας, φτιαγμένος από τις αναμνήσεις του γιου του και από τις ιστορικές μαρτυρίες, εύθραυστος, ιδιοφυής και αντιμέτωπος με την κατάρρευση της πραγματικότητάς του, αποδεικνύοντας με σαφήνεια ότι η μυθοπλασία μπορεί να γίνει ένα ισχυρό εργαλείο στο σινεμά της τεκμηρίωσης, όχι απλά για να αποκαλύψει τα γεγονότα ή να οπτικοποιήσει τη διαδοχή τους αλλά για να τους προσδώσει ουσιαστικά το ηθικό και συναισθηματικό υπόβαθρο που θα εδραιώσει την ισχύ τους. Η ερμηνεία του Σάρσγκαρντ στο «Wormwood» δε φέρει τίποτα το διαδικαστικό αλλά κατέχει την πολυπλοκότητα και το βάθος μιας πολυεπίπεδης ερμηνείας, της οποίας οι σύνδεσμοι με την πραγματικότητα την κάνουν ακόμα πιο ανατριχιαστική.
Διαβάστε ακόμη: Oscars 2018: Το Σωματείο Αμερικάνων Σκηνοθετών δείχνει το (σωστό) δρόμο για τα Οσκαρ
Ο πραγματικός όμως πρωταγωνιστής της αφήγησης παραμένει ο πραγματικός Ερικ Ολσον, ο οποίος – με την παθιασμένη αφήγησή του που φλερτάρει με την εμμονή – χτίζει σταδιακά ένα εξαιρετικά σύνθετο πορτρέτο που, ανατρεπτικά, δεν αφορά τον πατέρα του αλλά τον ίδιο. Κάθε αποκάλυψη ή ανατροπή της ιστορίας, από την αποκάλυψη της χορήγησης LSD σε ανύποπτους πολίτες για επιστημονικούς κυβερνητικούς λόγους ή την εμπλοκή του Φρανκ Ολσον στην ανάπτυξη βιολογικών όπλων, δε λειτουργεί απλά ως ένα βήμα πιο κοντά στην αλήθεια αλλά ως ένα επιπλέον δομικό στοιχείο της προσωπικότητας του υιού Ολσον, της επιμονής του, της ολοκληρωτικής επικέντρωσής του σε ένα σκοπό, ενδεχομένως και της παράνοιάς του. Ο Μόρις προφανώς και δεν τον κατηγορεί όμως ξεκάθαρα γοητεύεται από αυτή την μανιώδη αναζήτηση και φαίνεται γνήσια περίεργος για το πού μπορεί τελικά να οδηγηθεί και, κυρίως, με ποιο κόστος.
Εκεί είναι που το «Wormwood» αποδεικνύει την πραγματική του δύναμη και το ανθρωπολογικό του επίκεντρο και ακριβώς αυτή η παράμετρος είναι που δικαιολογεί στην ουσία και την τελική διάρκεια του project. Η πραγματική ιστορία που αφηγείται ο Μόρις θα μπορούσε να ολοκληρωθεί με άνεση σχεδόν στη μισή διάρκεια όμως η διαρκής επιστροφή στους λαβύρινθους του μυαλού και οι εφιαλτικές επαναλήψεις των ίδιων εικόνων και σκέψεων (κυρίως στο μυαλό του Ερικ) είναι αυτό που πραγματικά αφορά τον σκηνοθέτη.
Το γνωρίζει και ο ίδιος ότι η ιστορία του δεν έχει πραγματικά τέλος και ότι η εμμονή της Αλήθειας είναι καταδικασμένη για πάντα να συνεχίζει να ρίχνει μια βαριά σκιά στους ήρωες της ιστορίας του που ξέμειναν πίσω. Ομως οι συνεχείς επαναλήψεις και η διαρκής επιστροφή στην αναπαράσταση των κρίσιμων στιγμών (μαζί με τις απαραίτητες επιδιορθωτικές, αφηγηματικές παρεμβάσεις) ουσιαστικά δίνει την ευκαιρία στον Μόρις να υιοθετήσει την οπτική του υποκειμένου του και να αναδείξει την εφιαλτική του εικονογραφία. Σε αντίθεση με το παρελθόν της φιλμογραφίας του, ο Μόρις δε θέλει να θέσει τον ήρωά του απέναντι από την κάμερα και, κατ’ επέκταση, το κοινό αλλά να φέρει το κοινό στην ίδια οπτική γωνία με τον ήρωά του και υπό κοινή συναισθητική υπόσταση, χωρίς να αγνοεί ποτέ παράλληλα την αίσθηση της ειρωνείας που ανέκαθεν αρεσκόταν να αναδεικνύει στις αφηγήσεις του.
Για αυτό και, εν τέλει, αυτό το παράδοξο υβρίδιο μυθοπλασίας και σινεμά τεκμηρίωσης λειτουργεί, καθώς παρά τις επαναλήψεις και την, κατά στιγμές, έλλειψη οικονομίας, καταφέρνει να συνδυάσει οργανικά τις δυνάμεις δύο διαφορετικών αφηγηματικών προσεγγίσεων ώστε να βυθίσει τον θεατή σε μια αληθινή ιστορία πολλαπλών πιθανών εκβάσεων. Χωρίς να ουρλιάζει, χωρίς να είναι προφανές και χωρίς να βαράει τα τύμπανα κάθε φορά που έχει να πει κάτι σημαντικό, το «Wormwood» γνωρίζει ότι η βάση της ιστορίας του είναι πολύ περισσότερο προσωπική παρά συνομωσιολογική και ότι το μεγαλύτερο μυστήριο δεν κρύβεται στο σκοτάδι της ιστορίας αλλά στις σκιές του ανθρώπινου μυαλού.
Το «Wormwood (Αψινθος)» είναι ολόκληρο διαθέσιμο στο Netflix με ελληνικούς υπότιτλους.
Διαβάστε ακόμη
- Τα 10 καλύτερα ντοκιμαντέρ όλων των εποχών στη μεγάλη ψηφοφορία του Sight & Sound
- Ο Ερολ Μόρις ανακρίνει τον Ντόναλντ Ράμσφελντ στο «The Unknown Known», το απόλυτο αντιπολεμικό φιλμ των ημερών μας
- Τα 25 ντοκιμαντέρ που άλλαξαν τον κόσμο
- «A Wilderness of Error». Ο Ερολ Μόρις επιστρέφει με ένα συναρπαστικό... βιβλίο!
- Δείτε: τρία φιλμ για την ειρήνη από τον Ερολ Μόρις
