Mε αφορμή τη δυναμική επανεμφάνιση του φιλμ στο σύγχρονο τοπίο, η πάντα ανήσυχη Ενωση Ελλήνων Κινηματογραφιστών GSC απαντάει στην κρίσιμη ερώτηση «Πόσοι ξέρουν πραγματικά να χειρίζονται το φιλμ;», οργανώνοντας πρακτικά εργαστήρια (hands-on workshops) επικεντρωμένα στον χειρισμό τού φιλμ, τα οποία απευθύνονται σε βοηθούς κάμερας (και γενικώς σε camera crew), καθώς και σε απόφοιτους/τελειόφοιτους σχολών.
Οι αιτήσεις για συμμετοχή, όπως μας πληροφορεί ο Πρόεδρος του GSC, Γιώργος Φρέντζος, έφτασαν τις 68 «και αυτό είναι το αισιόδοξο της ιστορίας γιατί διαπιστώνουμε την διάθεση των νέων να μάθουν το "παλιό" που τώρα έγινε "σύγχρονο"», μας αναφέρει. Τα εργαστήρια αναμένεται να ξεκινήσουν στις 29 Νοεμβρίου.
Ρωτήσαμε τέσσερις διευθυντές φωτογραφίας, τακτικά μέλη του GSC, τον Χρήστο Καραμάνη, την Χριστίνα Μουμούρη, τον Σίμο Σαρκετζή και τον Γιώργο Φρέντζο να μας διαφωτίσουν πάνω στην επιστροφή (ή όχι) του φιλμ, στη διαφορά του με την ψηφιακή κινηματογράφηση και τη σημασία της εκπαίδευσης για τις νεότερες γενιές.
Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για την Ενωση Ελλήνων Κινηματογραφιστών στο επίσημο site τους, στη σελίδα τους στο Facebook και στο λογαριασμό τους στο Instagram.
Για μένα τα πάντα είναι η αναζήτησή για το ποιο μέσο είναι το ιδανικό για να εκφράσει καλύτερα το εκάστοτε σενάριο. Αυτή η αναζήτηση αλλάζει την εμπειρία του θεατή και όχι το μέσο καθαυτό.» - Χρήστος Καραμάνης
Χρήστος Καραμάνης
Τι συντέλεσε στην επιστροφή του φιλμ, μετά από χρόνια που όλοι πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά;
Η επιμονή και εμμονή κάποιων σκηνοθετών του Χόλιγουντ (Κουέντιν Ταραντίνο κτλ), να είναι οι ταινίες τους σε φιλμ είναι μια βασική αιτία. Αυτό πιθανόν να εμπόδισε το οριστικό κλείσιμο της Kodak. Παράλληλα η δημιουργική ανησυχία των σκηνοθετών και παραγωγών σε παγκόσμια κλίμακα εφερε το φιλμ ξανά στο προσκήνιο.
Εχοντας δουλέψει και με φιλμ και ψηφιακά, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι μεγάλες διαφορές τους; Τα υπέρ και τα κατά. Τι αλλάζει στην εμπειρία του θεατή;
Η βασική τους διαφορά είναι ότι το ένα είναι χημεία και το άλλο ψηφιακό. Από γέννηση τους έχουν διαφορετική βάση με αποτέλεσμα την διαφορετική υφή στο αποτέλεσμα. Η ιστορία μου θυμίζει πολύ την εποχή του βινυλίου και του cd. Παρόλα αυτά όμως ακόμα και σήμερα που το ψηφιακό έχει εξελιχθεί με μεγάλες δυνατότητες, πολύ περισσότερες του φιλμ, υπάρχει η φράση «να το κάνουμε να μοιάζει με φιλμ». Για μένα τα πάντα είναι η αναζήτησή για το ποιο μέσο είναι το ιδανικό για να εκφράσει καλύτερα το εκάστοτε σενάριο. Αυτή η αναήητηση αλλάζει την εμπειρία του θεατή και όχι το μέσο καθαυτό.
Πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των νέων κινηματογραφιστών ώστε να γνωρίζουν τα μυστικά και τη σωστή χρήση του φιλμ;
Οσο υπάρχουν παραγωγές που εκτελούνται με φιλμ η εκπαίδευση νέων κινηματογραφιστών είναι απαραίτητη. Κατα τον λαο το γνωστό «μάθε τέχνη και άστην...».
«Είναι πολύ σημαντικό ο κινηματογραφιστής να γνωρίζει όσες περισσότερες πτυχές της δουλειάς του, καθώς του δίνει μεγαλύτερο καλλιτεχνικό και τεχνικό εύρος. Παράλληλα, είναι ενθαρρυντικό πως νέοι κινηματογραφιστές και στην χώρα μας στρέφουν το ενδιαφέρον τους σε αυτό το μέσο, σαν να λένε πως εξακολουθούν να γοητεύονται από την μαγεία του σινεμά. Άλλωστε είναι πιο όμορφο…» - Χριστίνα Μουμούρη
Χριστίνα Μουμούρη
Τι συντέλεσε στην επιστροφή του φιλμ, μετά από χρόνια που όλοι πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά;
Εχει ενδιαφέρον πως 8 ταινίες που τραβήχτηκαν σε φιλμ της Kodak έκαναν την πρεμιέρα τους στο φετινό διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Βενετίας και 33 στο φεστιβάλ των Καννών. Το 2023 τραβήχτηκαν περισσότερες από 60 ταινίες σε φιλμ της Kodak. Μάλλον μπορούμε να μιλήσουμε για αναβίωση του φιλμ και πιστεύω πως αυτό οφείλεται σε δύο πράγματα. Σε σκηνοθέτες που εξακολουθούν να γοητεύονται από αυτό το μέσο και από αντίστοιχες ταινίες που πετυχαίνουν εισπρακτικά και φεστιβαλικά. Γιατί εάν πολλές από αυτές τις ταινίες δεν είχαν εισπρακτικό κερδος, δύσκολο να βλέπαμε κι άλλες να χρηματοδοτούνται. Πλέον είναι ξεκάθαρο θέμα αισθητικής και αν μπορείς να το υποστηρίξεις.
Εχοντας δουλέψει και με φιλμ και ψηφιακά, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι μεγάλες διαφορές τους; Τα υπέρ και τα κατά. Τι αλλάζει στην εμπειρία του θεατή;
Η μεγαλύτερη διαφορά θα έλεγα πως είναι η αίσθηση πως δουλεύεις με κάτι απτό, πιο ζωντανό. Πως η ταινία υπάρχει κάπου μέσα στο φιλμ πραγματικά. Απαιτεί μία προσέγγιση πιο πειθαρχημένη ώστε να πάρει ο διευθυντής φωτογραφίας αυτό που θέλει. Οσο για την εμπειρία, εξαρτάται από θεατή σε θεατή. Υπάρχει κοινό που δεν το αντιλαμβάνεται πάντοτε, όπως και κοινό που το αντιλαμβάνεται. Για να ναι σίγουροι αλλά και από περηφάνια πολλοί σκηνοθέτες επιλέγουν να γράψουν στους τίτλους έναρξης ότι η ταινία που θα παρακολουθήσουν είναι γυρισμένη σε φιλμ. Από τον Ταραντίνο που τα βαράει με 70mm μέχρι τον Μόλνερ και το πιο πρόσφατο 35άρι του «Strange Darling».
Πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των νέων κινηματογραφιστών ώστε να γνωρίζουν τα μυστικά και τη σωστή χρήση του φιλμ;
Είναι πολύ σημαντικό ο κινηματογραφιστής να γνωρίζει όσες περισσότερες πτυχές της δουλειάς του καθώς του δίνει μεγαλύτερο καλλιτεχνικό και τεχνικό εύρος. Παράλληλα, είναι ενθαρρυντικό πως νέοι κινηματογραφιστές και στην χώρα μας στρέφουν το ενδιαφέρον τους σε αυτό το μέσο, σαν να λένε πως εξακολουθούν να γοητεύονται από την μαγεία του σινεμά. Άλλωστε είναι πιο όμορφο… Εγώ αυτό ερωτεύτηκα.
Αν συμφωνήσουμε ότι στην 7η τέχνη πολλές φορές η γοητεία και η δύναμη είναι σε αυτά που δεν βλέπουμε, τότε το φιλμ με την χαρακτηριστική του ανάγλυφη αίσθηση, τον οργανικό και εντελώς τυχαίο από καρέ σε καρέ κόκκο, την αναισθησία του στα πολύ φωτεινά όπως ο καλοκαιρινός ελληνικός ήλιος και την περιφρόνηση του σε οτιδήποτε τεράστιας καθαρότητας και ευκρίνειας, σίγουρα ξέρει να κρύβει καλά πράγματα που πρέπει να κρυφτούν.» - Σίμος Σαρκετζής
Σίμος Σαρκετζής
Τι συντέλεσε στην επιστροφή του φιλμ, μετά από χρόνια που όλοι πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά;
Το φιλμ κατ’ εμέ δεν εξαφανίστηκε ποτέ αφού τις τελευταίες δυο δεκαετίες παρά την εντυπωσιακά αναπτυσσόμενη ψηφιακή τεχνολογία, αρκετοί καταπιάνονταν με το μέσο αυτό και προσπαθούσαν να δουλέψουν με αυτό που κατά την συντριπτική πλειοψηφία… είχε ήδη πεθάνει!.. Απαισιόδοξα θα πρόσθετα ότι ποτέ δεν... επέστρεψε, αφού παρά την αισθητά αυξανόμενη κινηματογραφική παραγωγή σε φιλμ, τα εργαστήρια ολοένα και συρρικνώνονται/κλείνουν κλπ, τα μηχανήματα είναι ήδη μίας τεχνολογίας σχεδόν τριών δεκαετιών πίσω με ελάχιστα… upgrades και η όποια επένδυση που θα βοηθούσε σημαντικά αυτή την «επιστροφή», ακούγεται σαν παρανοϊκή φαντασίωση.
Εχοντας δουλέψει και με φιλμ και ψηφιακά, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι μεγάλες διαφορές τους; Τα υπέρ και τα κατά. Τι αλλάζει στην εμπειρία του θεατή;
Το να προσπαθεί κάποιος να βρει σε τι διαφέρουν τα δύο μέσα είναι σαν να προσπαθεί να εξηγήσει στον άλλο την γοητεία της σκόνης που παράγει το χαρακτηριστικό και υπέροχο ήχο από την βελόνα του πικάπ… Ειδικά δε, την εποχή που μία απολύτως αναλογική διαδικασία με τύπωμα κόπιας και προβολή από μηχανή φιλμ, είναι μάλλον αδύνατη αν εξαιρέσουμε μερικούς που το καταφέρανε και δεν είναι πάνω από 5-6… Εδώ όμως υπάρχει και ένα τεράστιο «όμως»... Και αυτό γιατί αν συμφωνήσουμε ότι στην 7η τέχνη πολλές φορές η γοητεία και η δύναμη είναι σε αυτά που δεν βλέπουμε, τότε το φιλμ με την χαρακτηριστική του ανάγλυφη αίσθηση, τον οργανικό και εντελώς τυχαίο από καρέ σε καρέ κόκκο, την αναισθησία του στα πολύ φωτεινά όπως ο καλοκαιρινός ελληνικός ήλιος και την περιφρόνηση του σε οτιδήποτε τεράστιας καθαρότητας και ευκρίνειας, σίγουρα ξέρει να κρύβει καλά πράγματα που πρέπει να κρυφτούν. Βέβαια, θέλει επιπλέον χρόνο, χρήμα, εμπειρία και γνώση για να φανταστείς τι θα προκύψει μετά (!) την κατάλληλη (ή και όχι απαραίτητα) εμφάνιση, τεχνική αρτιότητα για να μην προκύψει ένα συχνά κρυφό λάθος που θα στοιχίσει πολύ, εργαστηριακή υποστήριξη για να μπορέσει ο κινηματογραφιστής να εκμεταλλευτεί όλες τις δυνατότητες που έχει, και σεβασμό όπως κάθε τι που έχει γεννηθεί σαν τεχνολογία πολύ πριν από τον προπάππου μας..
Πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των νέων κινηματογραφιστών ώστε να γνωρίζουν τα μυστικά και τη σωστή χρήση του φιλμ;
Oταν ακόμα και μία πτώση ενός κουτιού παρθένου ή εκτεθειμένου φιλμ από ύψος ενός μέτρου από κάποιον που απλά το μετέφερε από ή προς το σετ, μπορεί να δημιουργήσει ενός είδους σπινθήρα από το ηλεκτροστατικό πεδίο άρα και να του δημιουργήσει πολύ ενοχλητικά φωτίσματα που το καθιστούν ακατάλληλο και που δυστυχώς θα τα αντιληφθούμε μετά (!) την επεξεργασία..., τότε καταλαβαίνουμε πως απαιτείται σωστή εκπαίδευση όχι μόνο στους νέους κινηματογραφιστές αλλά και στο σύνολο σχεδόν του συνεργείου για τις ιδιαιτερότητες αυτού του μέσου. Ενός μέσου που είναι κρυμμένο μέσα σε ένα φωτοστεγές κουτί πάνω στην μηχανή και που «τρέχει» και «εκτίθεται» στο φως με ταχύτητα 24 καρέ το δευτερόλεπτο ή αλλιώς με 30/10 μέτρα περίπου το λεπτό... (εξαρτάται το είδος του φιλμ 35 ή 16 ή…) με κόστος κουτιού (ή ρολού αν προτιμάτε) γύρω στα 150-200 ευρώ / κουτί 120 μέτρων.. Οπως επίσης καταλαβαίνουμε και τι σημαίνει σε κόστος μία χαλασμένη μεγάλη λήψη από ένα ξεχασμένο τηλέφωνο ή μία φωτομέτρηση όχι πολύ σχολαστικά εκτελεσμένη..
Η ιδέα του εργαστηρίου ξεκίνησε από την διαπίστωση μελών του GSC ότι είναι δυσεύρετοι οι βοηθοί κάμερας που να γνωρίζουν τη διαδικασία γυρίσματος με φιλμ σε ταινίες που προκύπτουν. Επιπλέον, έχουν εμφανιστεί διεθνείς παραγωγές που επιλέγουν τη χώρα μας ως χώρο γυρίσματος, οι οποίες αναζητούν τεχνικούς συνεργάτες με εμπειρία στον χειρισμό του φιλμ. Αυτοί που το γνωρίζουν μετριούνται στα δάχτυλα και με τον χρόνο λιγοστεύουν. Στις σχολές, δημόσιες και ιδιωτικές, δεν διδάσκεται το φιλμ.» - Γιώργος Φρέντζος
Γιώργος Φρέντζος
Τι συντέλεσε στην επιστροφή του φιλμ, μετά από χρόνια που όλοι πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά;
Θα μείνω στο «όλοι πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά» λέγοντας ότι το φιλμ ήταν και είναι πάντα εδώ.
Μεγάλες αλλά και μικρές παραγωγές συνέχιζαν και συνεχίζουν να γυρίζουν με φιλμ. Θα αναφέρω μερικές όπως: Οι τελευταίες ταινίες του Λάνθιμου (από το «Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού» και μετά), «Inception» (2010), «Nope» (2022), «Oppenheimer» (2023), «Carol» (σε 16mm) , «Past Lives» (2023), «La La Land» (16mm και 35mm) και οι φετινές «Anora» σε 35mm (Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες), «Maria» (γυρισμένη σε 16mm) και άλλες πολλές.
Σε αρκετές ταινίες επίσης θα δούμε και μικτή κινηματογράφηση.
Με την είσοδο στην ψηφιακή εικόνα ήταν λογικό και ειδικά στην Ελλάδα με την μικρή κινηματογραφία, η αγορά πίεσε σε αυτό στην αρχή για οικονομικούς λόγους, να κινηθούμε όλοι προς τα εκεί, πολλές φορές χωρίς να είναι επιλογή μας. Σήμερα ωστόσο θα δούμε μια στροφή προς το φιλμ και ειδικά από νέους δημιουργούς που αναγνωρίζουν την διαφορετική ποιότητα της εικόνας.
Η οργανική ζωντανή εικόνα με το φιλμ είναι μη αντιγράψιμη όσο και αν οι πωλητές ψηφιακών καμερών μιλούν για «film look» εικόνα.
Εχοντας δουλέψει και με φιλμ και ψηφιακά, ποιες θα λέγατε ότι είναι οι μεγάλες διαφορές τους; Τα υπέρ και τα κατά. Τι αλλάζει στην εμπειρία του θεατή;
Για τον Διευθυντή Φωτογραφίας, πάνω στη δουλειά, δεν διαφέρει ο τρόπος εργασίας. Εχεις κάμερα, φακούς, φώτα, φίλτρα, συνεργάτες, σενάριο (!). Στην μία περίπτωση «γράφεις» με την βοήθεια ενός σένσορα, στην άλλη πάνω σε φιλμ. Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα θα βρεις και στα δυο πολλά, η ανάλυση αυτών θα ήταν κουραστική για κάποιον που απλά είναι θεατής. Πολλές φορές η επιλογή εξαρτάται από το θέμα, τις συνθήκες γυρίσματος, τον χρόνο, τα οικονομικά.
Οι κινηματογραφιστές παρακολουθώντας τις εξελίξεις στα εργαλεία τής δουλειάς μας, προσαρμοστήκαμε γρήγορα (και) σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή, με αποτέλεσμα τις εξαιρετικές εικόνες (ή κινηματογραφήσεις) που βλέπουμε. Ο θεατής απολαμβάνει όλο αυτό χωρίς να μπορεί να ξεχωρίσει ιδιαίτερα τη διαφορά.
Πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των νέων κινηματογραφιστών ώστε να γνωρίζουν τα μυστικά και τη σωστή χρήση του φιλμ;
Η ιδέα του εργαστηρίου ξεκίνησε από την διαπίστωση μελών του GSC ότι είναι δυσεύρετοι οι βοηθοί κάμερας που να γνωρίζουν τη διαδικασία γυρίσματος με φιλμ σε ταινίες που προκύπτουν. Επιπλέον, έχουν εμφανιστεί διεθνείς παραγωγές που επιλέγουν τη χώρα μας ως χώρο γυρίσματος, οι οποίες αναζητούν τεχνικούς συνεργάτες με εμπειρία στον χειρισμό του φιλμ. Αυτοί που το γνωρίζουν μετριούνται στα δάχτυλα και με τον χρόνο λιγοστεύουν. Στις σχολές, δημόσιες και ιδιωτικές, δεν διδάσκεται το φιλμ. Το GSC οργανώνει σειρά εκπαιδευτικών-πρακτικών εργαστηρίων (hands-on workshops) επαγγελματικού επιπέδου που θα απευθύνεται σε υποψήφιους βοηθούς χειριστή κάμερας με φιλμ (assistant film camera – AC). Οι αιτήσεις για συμμετοχή μέχρι σήμερα έφτασαν τις 68 (!!!) και αυτό είναι το αισιόδοξο της ιστορίας γιατί διαπιστώνουμε την διάθεση των νέων να μάθουν το «παλιό» που τώρα έγινε «σύγχρονο». Ολο αυτό θα συμβεί φυσικά με τη βοήθεια των Μελών Διευθυντών Φωτογραφίας, βοηθών κάμερας έμπειρων στο φιλμ, χορηγών που θα μας διαθέσουν τις κάμερες και τα εξαρτήματα, τους χώρους και το φιλμ 35mm και 16mm.
Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για την Ενωση Ελλήνων Κινηματογραφιστών στο επίσημο site τους, στη σελίδα τους στο Facebook και στο λογαριασμό τους στο Instagram.
