«Ολες οι ταινίες μου είναι remakes του Μάγου του Οζ», συνηθίζει να λέει ο Μιγκέλ Γκόμες, υπογραμμίζοντας πως ο πραγματικός κόσμος και ο κόσμος του σινεμά παραμένουν δύο διακριτοί κόσμοι. Ακόμη και στις ταινίες του, που μοιάζουν με χάρτες μιας υπαρκτής αλλά ταυτόχρονα παραμυθένιας διαδρομής που διασχίζει τις «Αραβικές Νύχτες» της Πορτογαλίας, την Αφρική του Β.Φ. Μουρνάου σε ένα ποιητικό ξαναδιάβασμα του «Tabu» και φτάνει μέχρι τo «Γκραν Τουρ» στα βάθη της Ασίας.
Εκεί, κάπου ανάμεσα στη Σιγκαπούρη, την Μπανγκόκ, τη Μανίλα και την Οσάκα - πατώντας πάνω στο πραγματικό Asian Grand Tour που εδώ και χρόνια ικανοποιεί τις τουριστικές ορέξεις μιας εξωτικής ηπείρου - διαδραματίζεται το «Γκραν Τουρ» που κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών και βγαίνει στις αίθουσες στις 30 Ιανουαρίου από την Weird Wave.
Μακριά από «τουριστικούς» οδηγούς, πιο κοντά σε μια πειραγμένη εκδοχή μιας χολιγουντιανής ασπρομαυρης ρομαντικής κομεντί, με χιούμορ και μελαγχολία που γίνονται ξεναγοί σε ένα παράδοξο love story, το «Γκραν Τουρ» εμπνέεται από τον Σόμερσετ Μομ, αφιερώνει στο «Sans Soleil» του Κρις Μαρκέρ και αφηγείται την ιστορία μιας Βρετανίδας που αναζητά τον αρραβωνιαστικό της που το έχει σκάσει μέσα στα βάθη της Ασίας σε μια διχοτομημένη ταινία: πρώτα με ήρωα τον άντρα, μετά με ηρωίδα την γυναίκα.
Συναντήσαμε τον Μιγκέλ Γκόμες στις Κάννες, λίγο πριν κερδίσει το Βραβείο Σκηνοθεσίας για την ταινία και μοιράστηκε μαζί μας τον τρόπο με τον οποίο προτιμά οι κόσμοι στους οποίους ταξιδεύει τον θεατή να βρίσκονται παράλληλα με την πραγματικότητα.
Είναι μάλλον μια ταινία για την πίστη. Την πίστη που έχει αυτή η γυναίκα στον άντρα που αγαπάει. Και την πίστη που αυτός δεν έχει, προσπαθώντας διαρκώς να φεύγει μακριά της. Και κάπου στη μέση ο θεατής, ο οποίος πρέπει να έχει πίστη και στους δύο, αλλά και στην ταινία, να μπει μέσα στον κόσμο τους και να ταξιδέψει μαζί τους.
H ιδέα της ταινίας προέρχεται από ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Σόμερσετ Μομ. Το ταξίδι του ήταν από την Καμπότζη στην Ταϊλάνδη και από εκεί στην Μπούρμα. Καθώς διασχίζει την Μπούρμα γνωρίζει έναν Βρετανό δημόσιο υπάλληλο που έχει αρραβωνιαστεί στο Λονδίνο με μια γυναίκα η οποία προσπαθεί να τον αναζητήσει στην Ασία. Κάθε φορά που αυτήν τον πλησιάζει αυτός το σκάει και κάθε φορά που αυτός μαθαίνει σε ποιο μέρος κατευθύνεται αυτή πηγαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση . Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι ήταν μια αληθινή ιστορία...
Ηθελα να καταγράψω την πολυπλοκότητα του κόσμου μας. Διάλεξα να εστιάσω την κάμερα στα πράγματα που έβρισκα εγώ ότι είχαν ενδιαφέρον. Δεν είναι εύκολο όταν είσαι σε μια ξένη χώρα που σου δίνει τόσα ερεθίσματα. Προσπάθησα να στρέψω το βλέμμα μου στα πράγματα που μου έδιναν ευχαρίστηση.»
Γυρίσαμε το 90% της ταινίας σε ασπρόμαυρο φιλμ και μόλις 10% σε έγχρωμο. Κι αυτό κυρίως γιατί το ασπρόμαυρο φιλμ δεν έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στο σκοτάδι και έτσι είναι δύσκολο να έχεις την εικόνα που θέλεις. Και η ιδέα ήταν από την αρχή να το κάνουμε ασπρόμαυρο. Κατά τη διάρκεια του μοντάζ, μαζί με τον μοντέρ μου, νιώσαμε να βαριόμαστε το ασπρόμαυρο και είπαμε να επαναφέρουμε σε τυχαίες σκηνές το έγχρωμο. Ηταν τελείως τυχαίο και δεν έχει καμία ιδιαίτερη λογική ή κάποιο κρυφό νόημα. Έτσι κι αλλιώς ήταν λίγες οι σκηνές που είχαμε σε έγχρωμο φιλμ.
Πριν ακόμη γραφτεί το σενάριο, είχαμε αποφασίσει να κάνουμε πρώτα μόνοι μας το ταξίδι των ηρώων της ταινίας. Ζήτησα από τους παραγωγούς μου να ταξιδέψω μαζί με τους συνσεναριογράφους μου και με σκοπό να δημιουργήσω ένα αρχείο του ταξιδιού αυτού. Ηθελα να γράφουμε το σενάριο βασιζόμενοι στις αντιδράσεις που θα μας προκαλέσουν οι τοποθεσίες και στη συνέχεια να γυρίσουμε τις σκηνές με τους ηθοποιούς που θα γυρίζονταν σε στούντιο. Και έτσι έγινε. Ταξίδεψα για πρώτη φορά σε όλα αυτά τα μέρη που είχαμε σχεδιάσει να είναι το ταξίδι των ηρώων. Εκτός από την Κίνα.
Η πανδημία έκανε το ταξίδι στην Κίνα απαγορευτικό. Κάποια στιγμή μου έγινε η πρόταση να πάω, αλλά θα έπρεπε να είμαι υπό πολύ αυστηρές συνθήκες απομόνωσης και σκέφτηκα πως αυτό είναι μια πολύ μεγάλη θυσία για το σινεμά. Ετσι βρήκαμε τη λύση του γυρίσματος εξ αποστάσεως. Βρισκόμουν σε ένα διαμέρισμα στη Λισαβόνα, με τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό και έδινα οδηγίες στο κινέζικο συνεργείο που διέσχιζε την Κίνα πάνω στο δρομολόγιο των ηρώων.
Νομίζω πως αυτό που κάνω σε όλες μου τις ταινίες είναι να συνεχίζω το διάλογο ανάμεσα στην πραγματικότητα και το σινεμά. Τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο ο μη ρεαλιστικός κόσμος του σινεμά, αυτός που επιθυμώ να παραμείνει μη ρεαλιστικός και δεν θέλω να προσπαθήσω καθόλου να τον κάνω να φανεί ρεαλιστικός, επικοινωνεί με τον κόσμο εκεί έξω.»
Το ταξίδι είναι ταυτόχρονα στον χώρο και το χρόνο. Δεν θέλαμε να κρύψουμε τις αλλαγές του χρόνου. Δεν προσπαθήσαμε να κρύψουμε αντικείμενα όπως τα κινητά στο κομμάτι του παρελθόντος. Οι αναχρονισμοί ήταν μέρος της περιπέτειας. Ο θεατής ξέρει ότι αυτό που βλέπει δεν είναι το 1918. Οι χαρακτήρες είναι σε ένα στούντιο. Το βασικό στοιχείο της μυθοπλασίας είναι να αποδεχτείς την ιδέα ότι βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο που τον διακατέχουν άλλοι κανόνες. Και θες να πιστέψεις, ακριβώς επειδή θες να κάνεις το ταξίδι.
Στην ταινία ακούγονται έξι διαφορετικές γλώσσες. Ηταν κι αυτό μέρος της ιδέας του ταξιδιού. Από τα Ιαπωνικά στα Κινέζικα και τα Φιλιππινέζικα, το ταξίδι γίνεται με το άκουσμα των διαφορετικών τοπικών γλωσσών. Γύρισα πολλές παραστάσεις με μαριονέτες σε όλη την Ασία και ήταν όλες σε διαφορετική γλώσσα. Το σινεμά δεν είναι παρά μια πιο πολύπλοκη παράσταση με μαριονέτες και η ιστορία των ηρώων μας - των δικών μας μαριονετών - είναι σημαντικό να την αφηγούνται οι άνθρωποι που συναντούν στο ταξίδι τους.
Ηθελα να καταγράψω την πολυπλοκότητα του κόσμου μας. Διάλεξα να εστιάσω την κάμερα στα πράγματα που έβρισκα εγώ ότι είχαν ενδιαφέρον. Δεν είναι εύκολο όταν είσαι σε μια ξένη χώρα που σου δίνει τόσα ερεθίσματα. Προσπάθησα να στρέψω το βλέμμα μου στα πράγματα που μου έδιναν ευχαρίστηση.
O Ρόμπερτ Φλάχερτι ήταν ο πρώτος που γύρισε την πραγματικότητα με λυρικό τρόπο. Ο «Νανούκ του Βορρά» ήταν το φιλμ που κλείδωσε την έννοια του εθνογραφικού. Στη συνέχεια προσπάθησαν πολλοί να το ξανακάνουν, δίνοντας νέες διαστάσεις στον όρο. Από τον Ζαν Ρους μέχρι τον Κρις Μαρκέρ. Με ενδιέφερε πάντοτε να κινηματογραφώ ανθρώπους που κάνουν διαφορετικά πράγματα από αυτά που βλέπω γύρω μου. Με ενδιαφέρει να ανακαλύπτω την ανθρώπινη χάρη στις πιο ασήμαντες χειρονομίες - ένας άνθρωπος που τρώει, που εργάζεται, που κάνει καθημερινά πράγματα χωρίς να προορίζονται για το σινεμά.
Νομίζω πως αυτό που κάνω σε όλες μου τις ταινίες είναι να συνεχίζω το διάλογο ανάμεσα στην πραγματικότητα και το σινεμά. Τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο ο μη ρεαλιστικός κόσμος του σινεμά, αυτός που επιθυμώ να παραμείνει μη ρεαλιστικός και δεν θέλω να προσπαθήσω καθόλου να τον κάνω να φανεί ρεαλιστικός επικοινωνεί με τον κόσμο εκεί έξω. Είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι. Στον έναν δεν υπάρχει ήλιος το ξημέρωμα, στον άλλον βρέχει, χιονίζει και δεν ξέρουμε τι καιρό θα κάνει την επόμενη στιγμή.
Το «Γκραν Τουρ» του Μιγκέλ Γκόμες θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 30 Ιανουαρίου.