Υπάρχει κάτι διεστραμμένα κωμικό στην αφήγηση του «I am not a witch» και αυτό είναι ήδη φανερό από την πρώτη σκηνή, όπου ένα γκρουπ από τουρίστες επισκέπτεται μία «κοινότητα μαγισσών». Ολες οι γυναίκες έχουν βαμμένο το πρόσωπο και τραγουδούν παθιασμένα όσο ο ξεναγός αναφέρει ότι είναι πανίσχυρες και επικίνδυνες μάγισσες, με μόνο μια λευκή κορδέλα που είναι δεμένη στην πλάτη τους και καταλήγει σε έναν σωρό από μεγάλα ξύλινα καρούλια, να είναι ικανή να τις κρατά υπό έλεγχο, χωρίς να τις αφήνει να πετάξουν μακριά ή να κάνουν κάτι πραγματικά κακό. Οι τουρίστες είναι εκστασιασμένοι. Οι Monty Python θα ήταν σίγουρα εντυπωσιασμένοι.
Και η γεννημένη στη Ζάμπια αλλά μεγαλωμένη στην Ουαλία σκηνοθέτιδα της ταινίας. Ρουνγκάνο Νιόνι, δε σταματά εκεί. Χρησιμοποιώντας τις βιωματικές εμπειρίες από την πατρίδα της και την βρετανική σκωπτική αίσθηση του χιούμορ που διαμόρφωσε την ανάπτυξή της ως καλλιτέχνη, χτίζει μια φαρσική αφήγηση όπου τα πάντα μοιάζουν παραμορφωμένα, όλες οι πράξεις πηγάζουν από τον σουρεαλισμό και όμως ταυτόχρονα όλα όσα συμβαίνουν επί της οθόνης διατηρούν μια άμεση σχέση με την πραγματικότητα. Οσα αποτυπώνει με την κάμερά της μοιάζουν αστεία, όμως δύσκολα προκαλούν το γέλιο. Μοιάζουν υπερβολικά, όμως δύσκολα κάποιος μπορεί να αμφισβητήσει την αυθεντικότητα τους. Το «I am not a witch» είναι το τρανταχτό και σίγουρο για τον εαυτό του μεγάλου μήκους ντεμπούτο της Νιόνι και η ισχύς της φωνής του δεν μπορεί να αγνοηθεί, ούτε να περιοριστεί στην Αφρικανική κοινότητα που θεωρητικά εκτυλίσσεται η ιστορία.
Γιατί στην ουσία της, η ταινία της Νιόνι αφορά την προκατάληψη, τον δογματισμό, την ηθική διαφθορά και όλα εκείνα τα στοιχεία που αυθαίρετα οδηγούν κοινωνικές ομάδες στον αποκλεισμό. Αφορά το δίλημμα (ή μήπως τίμημα) της γυναικείας χειραφέτησης και τον αγώνα για την προσωπική ελευθερία με το αναπόφευκτο κόστος. Αφορά τις πιέσεις της κοινωνίας και εκείνα τα πλαίσια που βίαια ορίζουν τις ζωές συγκεκριμένων ανθρώπων. Και τίποτα από τα προηγούμενα δεν είναι στοιχεία που δε θα μπορούσε να συναντήσει κάποιος έξω από το στενό περιβάλλον της Ζάμπιας, όπου εκτυλίσσεται η ιστορία.
Φορέας της αφήγησης είναι η Σούλα, μια οχτάχρονη ορφανή που κατηγορείται ως μάγισσα ύστερα από ένα ασήμαντο καθημερινό περιστατικό. Όπως και οι «μάγισσες» της πρώτης σκηνής της ταινίας, βρίσκεται απομονωμένη σε ένα στρατόπεδο μαγισσών, με μία κορδέλα δεμένη στην πλάτη και μοναδική εναλλακτική, αν αποφασίσει να την κόψει ώστε να δραπετεύσει, να μετατραπεί σε κατσίκα. Ενας κυβερνητικός υπάλληλος ωστόσο της προσφέρει μια ακόμη εναλλακτική. Να δουλέψει για εκείνον, σε διάφορες «κυβερνητικές δουλειές», ώστε να κάνει χρήσιμο το χάρισμά της.
Αυτές οι δουλειές περιλαμβάνουν την αποκάλυψη του πραγματικού δράστη σε μια δημόσια δίκη, την εμφάνιση σε τηλεοπτικές εκπομπές, ακόμα και την προώθηση προϊόντων από τα οποία ο «ευεργέτης» της έχει σαφές κέρδος. Η Νιόνι χτίζει ένα θέατρο του παραλόγου που υπό άλλα χέρια μπορεί να ξέφευγε στην υπερβολή της παρωδίας, μόνο που εδώ όλα παραμένουν ψύχραιμα, απόμακρα, κλινικά αποτυπωμένα. Η Νιόνι δεν έχει στόχο να χαϊδέψει την ηρωίδα της, ούτε και να λιθοβολήσει όσους θεωρεί ότι βρίσκονται στη λάθος πλευρά. Για αυτό και οι αντιδράσεις όλων των χαρακτήρων είναι μετρημένες, όσο υπερβολικές κι αν είναι οι συνθήκες που τους περιβάλλουν. Απλά αναδεικνύουν με χαρακτηριστική διαύγεια το παράλογο πάνω στο οποίο δομούνται ολόκληρες κοινωνίες.
Η ισχυρή παρουσία της Σούλα της Μάγκι Μουλούμπουα θυμίζει την Κουαβενζανέ Γουόλις στα «Μυθικά Πλάσματα του Νότου» στον τρόπο που στωικά επεξεργάζεται τον κόσμο, περιοριζόμενη μόνο σε μικρές πράξεις ανταρσίας. Η ματιά της αποτελεί αντικείμενο εξερεύνησης τόσο από την σκηνοθέτιδα, όσο και από τον θεατή, μακριά από στερεοτυπικές χαριτωμένες αντιδράσεις που θα προκαλούσαν εύκολα τη συμπάθεια. Οι λεπτομέρειες της ζωής της παραμένουν άγνωστες μέχρι το τέλος, όμως οι συνθήκες που δημιουργούν την persona της αρκούν για να την μετατρέψουν σε σύμβολο για μια ολόκληρη γενιά.
Και εκεί είναι το μόνο σημείο που η Νιόνι αστοχεί και στερεί τελικά από την ταινία της μια ακόμη καλύτερη υστεροφημία. Από το πάθος της να κάνει σαφή την οπτική της, κατά στιγμές καταφεύγει στο προφανές (όπως όταν στην ζωντανή εκπομπή, το κοινό αναφέρει όλες τις σκέψεις που μπορούν να περνούν από το μυαλό των θεατών για να ακούσει ένα γλαφυρό «αυτό είναι λάθος χρήση της ελευθερίας του λόγου») αλλά και τον διδακτισμό, γεγονός που γίνεται φανερό κυρίως στο αταίριαστα ηχηρό φινάλε, το οποίο επιλέγει να κλείσει σε τελείως διαφορετικό ύφος την ταινία.
Γιατί το «I am not a witch» επιδεικνύει τη δύναμή του όταν αρνείται να φωνάξει, όταν επιλέγει να δείξει με εικόνες όσα με ξεπερνούν τα λόγια κι όταν αποτυπώνει με σοβαρότητα έναν κόσμο που φλερτάρει με την φάρσα. Τότε είναι που αναδεικνύεται ως άμεσο, αποτελεσματικό και, τελικά, απόλυτα ισχυρό.
Περισσότερες κριτικές από το 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης:
