Υπάρχουν δύο φορές που το πρόσωπο της νεαρής Γκρίμα Βάλσντοτιρ παίρνει ουσιαστική έκφραση κατά τη διάρκεια του «Κύκνου». Η μία είναι όταν παρακολουθεί γεμάτη έκσταση τη γέννα ενός μοσχαριού και η δεύτερη όταν γίνεται μάρτυρας σε ένα θάνατο. Σε όλη την υπόλοιπη ταινία, η ίδια παρατηρεί ανέκφραστα αλλά επεξεργαστικά τον κόσμο γύρω της, βλέπει τις ρωγμές του, προσπαθεί να ερμηνεύσει εκείνες τις δυνάμεις που θα την οδηγήσουν στην κατανόησή του.
Για αυτό τον λόγο και οι αφηγηματικές πληροφορίες σχετικά με όλους τους υπόλοιπους χαρακτήρες είναι πολλές φορές λειψές και αποσπασματικές. Για αυτό τον λόγο και τα επιβλητικά πλάνα της ισλανδικής επαρχίας χαρακτηρίζονται από μια αίσθηση θαυμασμού και δέους. Για αυτό και κατά στιγμές ο μαγικός ρεαλισμός δείχνει να καταλαμβάνει τη δική του θέση στην αφήγηση της ιστορίας. Ουσιαστικά, το μεγάλου μήκους ντεμπούτο της Aουσα Χέλγκα Χιόρλεϊφσον, διασκευή του ομώνυμου βιβλίου Μπέργκσον Γκούντμπεργκερ, δεν είναι μια κλασική ιστορία ενηλικίωσης καθώς δε συμβαίνει τίποτα κακό ή κομβικό στο κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας, παρά αποτελεί περισσότερο την ματιά ενός αθώου ακόμα κοριτσιού απέναντι στη ζωή, τη φύση, το θάνατο, το φως, το σκοτάδι και όλες τις ενδιάμεσες διαβαθμίσεις, μέσα από την οποία πρόκειται να λάβει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τον σκληρό ενήλικο κόσμο.
Σαν να είστε στη Θεσσαλονίκη: Διαβάστε όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης στο ειδικό τμήμα του Flix που ανανεώνεται συνεχώς
Η αρχή δίνεται όταν η εννιάχρονη Σολ στέλνεται να δουλέψει στην φάρμα της θείας της ως τιμωρία και ταυτόχρονα ως ευκαιρία για να γνωρίσει επιτέλους τον «έξω κόσμο». Εκεί, θα έρθει αντιμέτωπη με ένα ζευγάρι που δεν μπορεί να διαχειριστεί τα μεταξύ τους προβλήματα, έναν ποιητή εργάτη που δείχνει να εκφράζει μέσα από τις λέξεις που γράφει στο τετράδιό του τα τραύματα που προκάλεσε στους άλλους (αλλά και στον εαυτό του), μια έφηβη κοπέλα που επιστρέφει στο σπίτι των γονιών της για να αποφύγει τα δικά της προβλήματα, όλα στοιχεία ενός άγνωστου κόσμου που η ίδια δε φαίνεται ακόμα να καταλαβαίνει. Oπως δεν έχει αντιληφθεί ότι και η δική της οικογένεια έχει ήδη αρχίσει να καταρρέει, με τους γονείς της να βρίσκονται στα πρόθυρα του διαζυγίου.
Μόνο που ο «Κύκνος» της Χιόρλεϊφσον δεν είναι ένα ακραίο δράμα για τις ανθρώπινες σχέσεις, ούτε παραδίδεται ποτέ στην απαισιοδοξία με την οποία φλερτάρει η αφήγηση. Η Χιόρλεϊφσον ενδιαφέρεται περισσότερο για τους μηχανισμούς της σκέψης πίσω από το βλέμμα της ηρωίδας της, για την εξερεύνηση της αίσθησης της ανεξαρτησίας όταν όλα τριγύρω δείχνουν να περιορίζονται από αυστηρά κοινωνικά και προσωπικά πλαίσια και για την επιφύλαξη και τον φόβο απέναντι στην τρομακτική ενηλικίωση, όλα στοιχεία αποτυπωμένα με μια αναζωογονητική γυναικεία ματιά (οι πρόσφατες ισλανδικές ταινίες, από τα φιλμ του Μπαλτάζαρ Κορμάκουρ μέχρι τα «Of Horses and Men», «Δεσμοί Αίματος» και «Heartstone», υιοθέτησαν κυρίως την ανδρική οπτική των πραγμάτων), η οποία επεξεργάζεται με τρυφερότητα και ενσυναίσθηση κάθε στάδιο της διαδρομής. Μπορεί το βιβλίο του Γκούντμπεργκερ να προσδίδει διαστάσεις παραμυθιού στην ιστορία της Σολ, η προσέγγιση της Χιόρλεϊφσον είναι όμως που της προσδίδει πραγματική ψυχή.
Διαβάστε ακόμη: Θεσσαλονίκη 2017: Θαυμάσαμε, αλλά δεν αγαπήσαμε το «Ana, Mon Amour»
Η σκηνοθέτιδα βέβαια δεν αποφεύγει μερικά αφηγηματικά κλισέ που σχετίζονται κυρίως με τα απαραίτητη εισβολή της πραγματικότητας στον ακόμα εμποτισμένο με παιδική φαντασία κόσμο, όμως η φυσικότητα της παρατήρησής της και, κυρίως, ο χρόνος που αφήνει στην ηρωίδα της να καταλήξει στα δικά της συμπεράσματα και να έρθει αντιμέτωπη με τον μυθικό κύκνο που δίνει και το όνομά του στο φιλμ, επαναπροσδιορίζει και φρεσκάρει οποιαδήποτε αρχική κοινοτοπία. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Χιόρλεϊφσον ξεκινάει την αφήγησή της με στερεότυπα, τα οποία στην πορεία ανατρέπει για να αναδείξει το πραγματικό τους βάθος όσο σταδιακά και η ηρωίδα της αντιλαμβάνεται τις σκοτεινές πτυχές του παραμυθιού.
Μάρτυρας και σύμμαχος της αφήγησης σε αυτό, από το πρώτο μέχρι και το τελευταίο πλάνο, παραμένει το μυσταγωγικό ισλανδικό τοπίο, εδώ φωτισμένο παράδοξα από ένα καλοκαιρινό φως που θολώνει αντί να κάνει διακριτά τα πράγματα, ένα τοπίο που βαρύνει αισθητά κάθε πράξη, κάθε σκέψη, κάθε συνειδητοποίηση των ηρώων της ιστορίας. Γιατί εκεί έγκειται και η ουσία αυτού του «Κύκνου». Η ταινία της Χιόρλεϊφσον δεν αφορά απλά την ενηλικίωση αλλά όλα εκείνους τους μηχανισμούς που κάποιος επιβάλλεται να αναπτύξει ώστε να μετατρέψει την ιστορία του από μια τυπική coming-of-age αφήγηση σε κατάκτηση της ανεξαρτησίας, κόντρα σε όλα τα περιβάλλοντα στοιχεία που ωθούν προς μία τυποποιημένη κατεύθυνση. Μόνο τότε το παραμύθι μπορεί να κατακτήσει το αίσιο τέλος του.
