Οι ταινίες του Ρούμπεν Οστλουντ είχαν πάντα το δάχτυλό τους στο σημείο εκείνο που χτυπά ο παλμός της σύγχρονης, παράξενης, αλλόκοτης ζωής του εύπορου δυτικού κόσμου. Πίσω από το άψογα φτιαγμένο (ακόμη κι όταν έμοιαζε αψύ) σινεμά τους, είχαν πάντα την αίσθηση μιας «ψυχολογικής μελέτης», ενός «κοινωνικού πειράματος» κι ακριβώς γι αυτό, έκαναν πάντα τους θεατές τους ακόμη κι όταν χειροκροτούν, να νιώθουν λίγο ή περισσότερα αμήχανα.
Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε ίσως ποτέ περισσότερο απ όσο στο «The Square», μια αληθινά αστεία κι αληθινά επώδυνη σάτιρα του κόσμου της σύγχρονης τέχνης και της πολύ πιο δύσκολης «performance art» που ονομάζουμε ζωή. Ο ήρωας του φιλμ είναι ο Κρίστιαν o βασικός επιμελητής ενός μουσείου σύγχρονης, ο οποίος ετοιμάζει μια καινούρια έκθεση, το βασικό στοιχείο της οποίας είναι ένα τετράγωνο 4 επί 4 χαραγμένο σε έναν δημόσιο χώρο το οποίο θέλει να είναι ένα «καταφύγιο εμπιστοσύνης και συμπόνιας. Μέσα σε αυτό όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις».
Μόνο που στην ομάδα publicity του μουσείου, αυτό το έργο (το οποίο στο φιλμ αποδίδεται σε μια καλλιτέχνιδα με το το όνομα Λόλα Αρίας μα που στην πραγματικότητα είναι βασισμένο σε ένα αληθινό έργο που δημιούργησαν το 2015 στην πόλη του Βάρναμο ο Οστλουντ κι ο Κάλε Μπόμαν), μοιάζει ελάχιστα ενδιαφέρον κι αναζητούν τρόπους για να το κάνουν να γίνει viral, να επιπλεύσει στον κατακλυσμό των νέων, διότι «οι ανταγωνιστές μας δεν είναι τα άλλα μουσεία, μα οι τρομοκράτες και οι φυσικές καταστροφές».
Φυσικά όπως συνήθως συμβαίνει, όλα θα πάνε στραβά και θα ξεκινήσουν όταν το τηλέφωνο και το πορτοφόλι του Κρίστιαν θα κλαπεί σε μια κεντρική πλατεία στη μέση της μέρας κι εκείνος, θα βρει έναν μάλλον παράδοξο τρόπο για να τα πάρει πίσω. Και την ίδια στιγμή η γνωριμία του με μια Αμερικανίδα δημοσιογράφο που θα τους φέρει στο κρεβάτι, θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο τα πράγματα κι ένα δείπνο για τους χορηγούς του μουσείου, θα σπρώξει τα ένστικτα στα άκρα όταν μια performance από έναν καλλιτέχνη που ονομάζεται Ολεγκ και μιμείται έναν γορίλλα θα ξεφύγει από τα όρια και θα γίνει ανατριχιαστικά ανησυχητική για μια ομάδα ανθρώπων που δεν έχει συνηθίσει να αντιμετωπίζει κατάματα τον κίνδυνο και την απειλή. Και μαζί για το κοινό της αίθουσας που λίγο πολύ στέκεται στην ίδια πλευρά του κοινωνικού χάσματος.
Στην κόσμο του «The Square», που είναι ο κόσμος της Σουηδίαw του τώρα, μα και της καλοβαλμένης πλευράς κάθε χώρας της δυτικής Ευρώπης, οι δυο πλευρές συναντιούνται μα δεν αλληλοεπιδρούν. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι σκουρόχρωμους ζητιάνους (όπως σε όλη την Σκανδιναβία των τελευταίων χρόνων), μα κανείς δεν τους βλέπει. Η λέξη «βοήθεια» και η έννοια της εμπιστοσύνης ακούγεται συχνά μα σπάνια επιδεικνύεoονται στην πράξη. Η ενοχή των εύπορων δυτικών οδηγεί σε μερικές αληθινά λάθος αποφάσεις και η ανάγκη της κοινωνικής επιβεβαίωσης μοιάζει να οδηγεί μόνο σε παγίδες. Το καταλαβαίνουμε: στο χαρτί οι παρατηρήσεις του Οστλουντ για την σύγχρονη ζωή ίσως ακούγονται προφανείς όμως στην οθόνη λειτουργούν με έναν τρόπο ανατριχιαστικά αφοπλιστικό.
Το «The Square» εξετάζει την εύθραυστη φύση της ανθρωπιάς μας σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει δραματικά από την εποχή των γονιών μας, τους κοινωνικούς κανόνες που αλλάζουν πιο γρηγορά απ΄όσο προφταίνουμε να τους συνηθίσουμε, τις ηθικές αξίες μας που μοιάζουν να αντικρούουν τις πράξεις μας, τους τρόπους που αναλαμβάνουμε ή όχι την ευθύνη που μας αναλογεί στις μικρές καθημερινές στιγμές ή στο μεγαλύτερο «τετράγωνο» της ζωής που μας αναλογεί. Κι έχει ενδιαφέρον ότι ο Οστλουντ δεν βγάζει τον εαυτό του εκτός αυτής πικρής, κυνικής, σκληρής εξέτασης του σύγχρονου ανθρώπου, αφού ο Κρίστιαν ένας χωρισμένος πατέρας δύο παιδιών που δουλεύει στον χώρο της τέχνης, θα μπορούσε να είναι ο ίδιος, πόσο μάλλον αφού ακόμη και το έργο στο κέντρο του φιλμ είναι στην πραγματικότητα δικό του.
Κι ακόμη πιο πετυχημένα κατορθώνει να βάλει τον θεατή του στην θέση του Κρίστιαν, αυτή ενός προνομιούχου δυτικού που παρακολουθεί ένα έργο τέχνης σε ένα μέρος το οποίο -ακόμη κι αν είναι απλά ένα σινεμά- ίσως είναι απροσπέλαστο για μια μερίδα της κοινωνίας και το οποίο, εξετάζει ιδέες και σκέψεις που πιθανότατα δεν προφταίνουν να βρουν την θέση τους στο μυαλό ενός ανθρώπου που σου κουνά ένα ποτήρι γονατισμένος στον δρόμο, ζητώντας για κέρματα.
Ευτυχώς όμως, το θαυμάσιο αυτό φιλμ όσο κι ο ευφυέστατος σκηνοθέτης του, δεν έχουν καμμιά απάντηση έτοιμη να σου προσφέρουν, κανένα ηθικό δίδαγμα βολικά τοποθετημένο στο τέλος του φιλμ, παρά μόνο μια σειρά από καταστάσεις και αφορμές για σκέψη, που σε κάνουν να μετακινηθείς από την θέση στην οποία βρισκόσουν όταν μπήκες στην αίθουσα και να βρεθείς ακόμη και για λίγο, σε ένα τετράγωνο μέσα από το οποίο αν έχεις το θάρρος, μπορείς να κοιτάξεις τον εαυτό σου και τον κόσμο από μια διαφορετική οπτική γωνία. Αυτό είναι αρκετό. Αν και το τι θα δεις, εξαρτάται φυσικά αποκλειστικά από εσένα.
Περισσότερες κριτικές από το 70ό Φεστιβάλ Καννών:
- «Okja»: o Μπονγκ Τζουν-χο μαγεύει περπατώντας με αυτοπεποίθηση στα χνάρια του Μιγιαζάκι και του Σπίλμπεργκ
- Κάννες 2017: Tο «Jupiter's Moon» του Κορνέλ Μουντρούτσο δεν απογειώνεται ποτέ
- Κάννες 2017: Η ευρωπαϊκή ανατολή είναι η νέα Αγρια Δύση στο «Western»
- Κάννες 2017: Στο «Wonderstruck», ο Τοντ Χέινς μιλά για την αγάπη: με δυο εποχές, τρεις ταινίες και μια μακέτα
- Το τέλος ενός γάμου και μιας ολόκληρης χώρας στο «Χωρίς Αγάπη» του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ
- Κάννες 2017: Η Βανέσα Ρεντγκρέιβ κάνει το προσφυγικό προσωπική της υπόθεση στο «Sea Sorrow»
- Κάννες 2017: Τα «Φαντάσματα του Ισμαήλ» δεν είναι σίγουρα το «8 1/2» του Αρνό Ντεπλεσέν
Tags: Ρούμπεν Οστλουντ, The square
