Η ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ, δεύτερη, μόλις, στην καριέρα του, βγαίνει στους κινηματογράφους σε επανέκδοση, με νέες ψηφιακές κόπιες, σχεδόν πενήντα χρόνια από την καλοκαιρινή πρεμιέρα της στις αίθουσες της Αμερικής, το 1975. Το πρώτο καλοκαιρινό blockbuster στην Ιστορία, η ταινία που άλλαξε τον τρόπο που κάνουμε μπάνιο, μια αλληγορία για... τα πάντα: «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» είναι όλ' αυτά και τίποτε απ' αυτά.
Το Flix ζήτησε από τρεις ξεχωριστούς σκηνοθέτες, από διαφορετικές γενιές και καταβολές, να θυμηθούν την πρώτη φορά που είδαν την ταινία και να μοιραστούν την αίσθηση και τις εντυπώσεις τους. Και, μαζί, ανέτρεξε στη μυθολογία του «Jaws», σε παλιές κριτικές και διαφημίσεις, γέλασε κι αγάπησε αυτά τα σαγόνια ακόμα περισσότερο. Προχωρήστε με προσοχή και βατραχοπέδιλα.
Διαφήμιση από εφημερίδα της εποχής - σίγουρα πρέπει να δούμε την ταινία από την αρχή, αλλά τον Στίβεν Σπίλμπεργκ μάλλον τον... έφαγε ο καρχαρίας!
ΖΑΚΛΙΝ ΛΕΝΤΖΟΥ
Είμαι με το ψάρι. Πάντοτε Λακανικά, δηλαδή με την αλήθεια - όσο σκληρή και φαινομενικά σχετική - βλέποντας «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» ή πολύ καλύτερα το «JAWS» (η ελληνική απόδοση για μια ακόμη φορά απογοητεύει μιας που τείνει να συγκεκριμενοποιήσει, ενώ ο ίδιος ο Σπιλμπεργκ δεν έβαλε ούτε άρθρο!), δεν μπορούσα παρά να ερμηνεύσω τον «καρχαρία» που παραμονεύει, έτοιμος να κατασπαράξει, ως το ασυνείδητο. Τη σκιά.
Ελλοχεύει σε νερά σκοτεινά, επιτίθεται άχρονα ή σε ανέμελες στιγμές, μασάει τα καλλίγραμμα πόδια της κοπέλας, σκουντάει το στρώμα του παιδιού και σύσσωμοι οι άντρες της κοινωνίας αποφασίζουν να καμακώσουν το θεριό, που επί της ουσίας δεν κάνει τίποτε ενάντια στη φύση του. Τουναντίον, την ακολουθεί. Κι εγώ επίσης.
Παρακολουθώ με αγωνία, θαυμάζω το craft σε ακραίο βαθμό (τι μονταζ είναι αυτό!;) και μονολογώ «Ε τον Στίβεν» κάθε τόσο και λιγάκι. Ωστόσο, δεν παύω να είμαι με το ψάρι, όσο πλαστικό και αιμοβόρο. Το μόνο που επιθυμεί είναι αποδοχή της ύπαρξής του, αλλά τρώει σφαίρες. Σαν τη σκιά, το μόνο που θέλει είναι να βγει στο φως. Στο σύμπαν της ταινίας όμως, δυστυχώς θριαμβεύει ο μπάτσος και ο επιστήμονας...
Σαν τον καρχαρία που παρατηρεί, το «Jaws» ήρθε στις αίθουσες το καλοκαίρι του 1975, σιωπηλά, η σχεδόν αόρατη ταινία μιας νεότατης ιδιοφυίας που ονομαζόταν Στίβεν Σπίλμπεργκ, για να κερδίσει με δύναμη και ταχύτητα τη θέση του πρώτου καλοκαιρινού block buster στην Ιστορία. Ταυτόχρονα, ο καρχαρίας απειλεί την ανθρώπινη ύπαρξη γύρω στην 4η Ιουλίου, Ημέρα της Ανεξαρτησίας, άρα απειλεί την ύπαρξη της Αμερικής και πρέπει να εξοντωθεί. Εκτός από σασπένς, τρομάρες και το βαθιά χαραγμένο στην ποπ κουλτούρα (νταμ-νταμ, νταμ-νταμ, νταμ-νταμ) της μουσικής του Τζον Γουίλιαμς, το «Jaws» δάγκωσε με τον μηχανικό καρχαρία του όλα τα κακώς κείμενα στην Αμερική του '70, εξίσου επίκαιρα και σήμερα: τη σκληρότητα του καπιταλιστικού συστήματος, τη διαφθορά της εξουσίας, τα fake news, την καχυποψία απέναντι στην Επιστήμη, τη βίαιη καταπάτηση της Φύσης που, αντανακλαστικά, στρέφεται να επιτεθεί.
«Ενδέχεται να είναι η πιο κεφάτα διεστραμένη ταινία που έγινε ποτέ. Ακόμα κι όταν χτυπιέσει από τα γέλια είσαι, ακόμα, επιφυλακτικός, γιατί οι ρυθμοί του μοντάζ είναι ζόρικοι και οι σοκαριστικές εικόνες ορθώνονται, τεράστιες, από πάνω σου. Η ταινία ανήκει στην παράδοση των πιο pulp sci-fi monster-movies κι όμως ανατρέπει πολλές παλιές συμβάσεις. Παρότι το "Jaws" έχει περισσότερο ενθουσιασμό από τις πρώτες ταινίες του Γούντι Αλεν και πολύ μεγαλύτερο ηλεκτρισμό, είναι αστείο μ' ένα "γουντιαλενικό" τρόπο. Οταν οι τρεις πρωταγωνιστές είναι μέσα στη μικροσκοπική βάρκα τους και προσπαθούν να βρουν τον καρχαρία που καταβροχθίζει κόσμο, νιώθεις ότι ο Ρόμπερτ Σο, ο μοχθηρός παλαίμαχος θηρευτής καρχαριών, είναι τόσο άντρας που θέλει να τους σκοτώσει όλους. Είναι τόσο άντρας που γίνεται αυτοκτονικός.» Πολίν Κέιλ, When the Lights Go Down
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ
Δεν είδα «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» όταν βγήκαν στις αίθουσες. Ηταν μία ακατάλληλη ταινία και δεν επιτρεπόταν. Την είδα χρόνια μετά, στην εφηβεία μου, σε κάποιο θερινό κινηματογράφο. Μέχρι σήμερα διδάσκω πάντα σε πρωτοετής σπουδαστές την εναρκτήρια σκηνή της ταινίας. Μία θαυμαστή σκηνή σχεδόν εξ' ολοκλήρου με γενικά πλάνα. Μία σκηνή που τονίζει την αιώνια πάλη του ανθρώπου με τη φύση. Μεγάλος πλέον είδα και ένα making of για την ταινία, κάτι που απλώς με έκανε να καταλάβω πόσο μοναδικός σκηνοθέτης ήταν πάντα ο Σπίλμπεργκ και με τι κόπο γίνονται τέτοιες ταινίες που μένονυ για πάντα στην ιστορία και στις καρδιές μας.
Είναι τόσο πρωτότυπη και ευρηματική η σκηνοθετική ματιά στην ταινία που απλώς χαίρεσαι να βλέπεις αλλά και να σκέφτεσαι πόσο τρομερός παραμυθάς είναι ο Σπίλμπεργκ. Τόσο η σκηνή στην παραλία με το εξαιρετικό μοντάζ που αργά και βασανιστικά περιμένεις την εμφάνιση του καρχαρία, όσο και ο τρόπος που η μικρή κοινωνία σιγά σιγά αλλοιώνεται από την εμφάνιση του κινδύνου, αλλά και ο μηχανικός καρχαρίας που με μοναδικό τρόπο γίνεται τρομακτικός, όλα μας κάνουν να χαζεύουμε.
Τα «Σαγόνια», είναι πάντα μια ταινία που βλέπεται απνευστί όσες φορές και αν την δω. Και πάντα σαν παιδί περιμένω τον καρχαρία να πεταχτεί από την άκρη του κάδρου, αλλά σαν ενήλικας κάθομαι αναπαυτικά και μπαίνω στον θαυμαστό κόσμο της σκηνοθεσίας του Σπίλμπεργκ.
Για να πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Το "Jaws" δεν είναι μια ταινία για έναν καρχαρία.»
Τρεις άντρες σε μια βάρκα Ως άλλος κάπτεν Εϊχαμπ στο «Moby Dick», ο παλαίμαχος καπετάνιος και βετεράνος του Β' Παγκόσμιου, Κουιντ θα επιφορτίσει τον λευκό καρχαρία με ό,τι δεν λειτούργησε στη ζωή του, με την ανθρώπινη αλαζονεία και ανάγκη για επιβολή, με τη μικρότητα ενός μεγάλου ανθρώπου απέναντι στο μεγαλείο ενός πλάσματος που, απλώς, υπακούει τη φύση του. Ο σερίφης Μπρόντι με ευκολία θα υπακούσει την εντολή του Δημάρχου να αποκρύψει την ύπαρξη ενός φονικού καρχαρία στα ρηχά, για να μην πληγεί ο τουρισμός στο μικρό θέρετρο του Αμιτι. Και θα περάσει το υπόλοιπο της ταινίας αναζητώντας εξιλέωση για ένα έγκλημα που διαπράχτηκε αλλά έμεινε κρυφό, ένα έγκλημα που εκπορεύεται από τη δειλία και τη συμφεροντολογία των Αρχών. Ο ωκεανολόγος Χούπερ είναι η νέα γενιά, το νέο αίμα που όλοι αντιμετωπίζουν με κυνισμό. Είναι εύπορος, έχει ένα σωρό γκατζετάκια στα οποία στηρίζει την έρευνά του, είναι λιγότερο «άντρας» από τους δυο συνεπιβάτες του στη βάρκα. Αλλά έχει κι αυτός τα τραύματά του κι είναι αυτά, τα σωματικά τραύματα, που θα κάνουν τους τρεις άντρες αγέλη. Ακριβώς όπως συμβαίνει και με τα ζώα.
Ξεκάθαρος νικητής ο Τζόζεφ Κρέσι από το Μπρούκλιν!
«Για να πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Το "Jaws" δεν είναι μια ταινία για έναν καρχαρία. Μπορεί να δείχνει έναν καρχαρία - και, μάλιστα, αυτός να γεμίζει την αφίσα, το εξώφυλλο του σάουντρακ, το κάλυμμα του βιβλίου και τα λοιπά. Μπορεί να τρομοκράτησε μια για πάντα μια ολόκληρη γενιά φιλοθεάμονος κοινού που δεν ξαναμπήκε στο νερό από φόβο ότι θα το κόψουν στη μέση τα "δόντια της θάλασσας". Αλλά η υποκείμενη ιστορία του "Jaws" είναι πιο σύνθετη από τον απλό φόβο ότι θα σε φάει ένα πολύ μεγάλο ψάρι». Μαρκ Κερμόουντ, The Observer
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΕΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Δεν είδα τα «Σαγόνια του Καρχαρία» όταν η ταινία βγήκε στις αίθουσες. Τότε ήμουν σ' εκείνη την ηλικία που λες, «σιγά, θα πάμε να δουμε αυτά; Εμείς βλέπουμε άλλου είδους σινεμά!» Κι έτσι την είδα πολύ αργότερα. Αποζημιώθηκα, όπως και με άλλες ταινίες καταστροφής, σαν το «Towering Inferno». Είναι ωραίο, ας πούμε, δυο φορές το χρόνο να βλέπεις και μια τέτοια ταινία. Δεν φοβήθηκα και τόσο πολύ, είχα θεωρήσει ότι ήταν όλο θέμα promotion, το «αν είστε ευαίσθητοι, μην τυχόν και πάτε.» Δεν τρομάζω κι εύκολα βέβαια. Εννοώ στο σινεμά.
Το «Jaws» αγαπά το συμβολισμό σχεδόν όσο το μηχανικό καρχαρία του. Αυτή (μπορεί να) είναι μια ταινία για το κάρμα, από το οποίο δεν ξεφεύγει ούτε ο πιο έμπειρος θαλασσοπόρος. Μια ταινία για την υποτέλεια του ανθρώπου μπροστά στα υπόλοιπα δημιουργήματα της Φύσης. Για τη σωματική δύναμη κι επιβολή, άρα για την υπερίσχυση του άντρα απέναντι στη γυναίκα - στο φιλμ γυναίκες είναι μόνο θύματα, καμία ηρωίδα σε κυριαρχικό ρόλο. Για τη φρίκη του πολέμου - άλλωστε όλα τα προβλήματα έχουν ως αφετηρία την ύβρη που διέπραξε, το 1945, μια μικρή ομάδα αντρών με το σύμπλεγμα του Θεού, να πυροδοτήσει μια καταστροφική βόμβα και, έκτοτε, να απαιτείται μια Τιμωρία. Για το εξωσυζυγικό σεξ ως αμαρτία, σύμφωνα με το «αν δεν μπορείς να κουμαντάρεις το σπίτι σου, πώς θα κουμαντάρεις την πόλη σου». Για την έλλειψη ανοχής απέναντι στη διαφορετικότητα. Ή μια ταινία για ένα μηχανικό καρχαρία που σπέρνει τον τρόμο στις ακτές και στους θεατές. Το μεγαλείο της είναι πως προσφέρει το υλικό για ν' αγκαλιάσεις οποιαδήποτε από αυτές τις θεωρίες κι άλλες τόσες ακόμα.
«Είναι μια θορυβώδης, χαοτική ταινία που έχει λιγότερα στο μυαλό της απ' ό,τι ένα παιδάκι στην παραλία. Είναι έξυπνα σκηνοθετημένη από τον Στίβεν Σπίλμπεργκ ("Sugarland Express") για το μέγιστο αντίκτυπο του σοκ και το πιο βραχύβιο σασπένς και τα ειδικά εφέ είναι τόσο καλά που ακόμα κι οι μηχανικοί καρχαρίες είναι εξίσου πειστικοί με τους ανθρώπους... [...] Αν αναλογιστείτε το "Jaws" για πάνω από 45 δευτερόλεπτα θα συνειδητοποιήσετε την ανοησία του, αλλά είναι το είδος της ανοησίας που μπορεί να σε διασκεδάσει, αν σ' αρέσει να κοψοχολιάζεσαι σε άτακτα χρονικά διαστήματα.» Βίνσεντ Κάνμπι, The New York Times
