Σε μια από τις πιο καίριες πρωτοβουλίες του, το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ανέκαθεν με ισχυρή queer πλευρά όπως οφείλει κάθε σύγχρονο διεθνές φεστιβάλ σε αυτόν τον κόσμο, τονίζει ιδιαίτερα και ορθά στο δελτίο Τύπου ότι το φετινό αφιέρωμά του στο ελληνικό queer σινεμά είναι το πρώτο, τόσο εκτενές που διοργανώνεται από έναν επίσημο, κρατικό οργανισμό - με όλη τη σημασία που φέρει αυτό ειδικά στη σημερινή εποχή, όπου έννοιες όπως η διαφορετικότητα και η ανοχή δοκιμάζονται με τον πιο βίαιο τρόπο.
Πρωτοπόρο, τολμηρό, συναρπαστικό, το queer ελληνικό σινεμά υπήρξε ταυτόχρονα ένα από τα καλύτερα και πιο ατόφια κομμάτια της ελληνικής παραγωγής - ανεξάρτητο πρώτα στην ουσία του και μετά στην κατασκευή του, διεθνές πριν από όλα και καθοριστικό για τις κοινωνικές διεκδικήσεις μιας κοινότητας που κερδίζει ολοένα και περισσότερους αγώνες για ίση μεταχείριση, την ίδια στιγμή που ισχυρές δυνάμεις από το παρελθόν επιμένουν να την κρατούν στο περιθώριο.
Αρά τι πιο σημαντικό από τη συνεχή ορατότητά του (στην οποία βοήθησε από τις απαρχές του το ίδιο το Φεστιβάλ, αλλά και άλλες δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες όπως οι Νύχτες Πρεμιέρας, το Γκ.Λ.Α.Τ. Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, το Outview Film Festival και μεμονωμένες προβολές ταινιών σε όλη την Ελλάδα), τη γνωριμία του με νέους θεατές και τη συνεπακόλουθη συζήτηση που θα φέρει η προβολή των ταινιών που αποτελούν το εν λόγω αφιέρωμα γύρω από θέματα που αφορούν όλους.
Φυσικά, όπως αναφέρει και το Φεστιβάλ, το αφιέρωμα δεν είναι εξαντλητικό και οι λόγοι των όποιων ελλείψεων είναι πολλοί: «Το αφιέρωμα που θα δείτε στη μεγάλη οθόνη προέκυψε ύστερα από μεγάλη προσπάθεια και έρευνα, καθώς υπήρξαν δυσκολίες στο να εντοπιστούν ορισμένες κόπιες και να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό. Χτίζοντας αυτό το αφιέρωμα, θέλαμε να συμπεριλάβουμε κι άλλες ταινίες, ωστόσο ανακαλύψαμε ότι κάποιες κόπιες έχουν δυστυχώς καταστραφεί, ενώ για κάποιες άλλες ταινίες δεν μας δόθηκε η απαραίτητη άδεια προβολής από τους κατόχους των δικαιωμάτων.»
«...λιποτάκτης» του Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα
Για λόγους λοιπόν ανωτέρας βίας (αλλά ας ανοίξει κάποια στιγμή και μια σοβαρή κουβέντα για την συντήρηση των ταινιών και την αρχειοθέτησή τους από όποιον θα όφειλε να είναι υπεύθυνος σε αυτή τη χώρα), δεν θα προβληθεί το έργο του εμβληματικού για το queer σινεμά Αλέξη Μπίστικα ή οι κατά βάση άγνωστες ταινίες του Αντρέα Βελισσαρόπουλου, μιας από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του queer κινήματος στην Ελλάδα, που θα είχε τρομερό ενδιαφέρον να ανακαλύψει κανείς.
Το αφιέρωμα ξεκινάει από τη δεκαετία του '60, αλλά αφήνει απέξω π.χ. τις queer φιλμογραφίες του Γιάννη Δαλιανίδη ή του Μιχάλη Κακογιάννη, αλλά και «φαινόμενα» όπως τον Φίφη του Σταύρου Παράβα. Ενα άλλο κομμάτι που απουσιάζει (και ίσως να είχε νόημα στη συζήτηση) είναι αυτό των (βιντεο)ταινιών του '80, που στα όρια του trash έπαιξαν με τους κώδικες του queer cinema - περιπτώσεις αυτές του Σωτήρη Μουστάκα ή των ταινιών με επίφαση κοινωνικού προβληματισμού με ομοφυλόφιλους κλπ, ενώ λείπουν και μεμονωμένες ταινίες ή περιπτώσεις δημιουργών που θα είχε ενδιαφέρον να συνδιαλλαγούν με το υπάρχον πρόγραμμα (από το «Οξυγόνο» ή και την πλήρη φιλμογραφία των Μιχάλη Ρέππα - Θανάση Παπαθανασίου μέχρι τον «Καβάφη» του Γιάννη Σμαραγδή).
Πικρή διαπίστωση και η έλλειψη γυναικών δημιουργών, αλλά και οι θεματικές σχετικά με τον γυναικειό ομοερωτισμό.
«Obscuro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη
Η πιο πρόσφατη ταινία του αφιερωματος είναι το υπέροχο «Obscurro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη, ωστόσο εδώ θα είχε πραγματικό ενδιαφέρον η επιλογή ανάμεσα σε πολύ νέους δημιουργούς που κυρίως με ταινίες μικρού μήκους (που φλερτάρουν με γοητεία με το underground και το πειραματικό σινεμά) χτίζουν το δικό τους μικρό μύθο, θυμίζοντας σε πολλά το θράσος, την τόλμη και την έντονη κοινωνική θέση όλων των μεγάλων δημιουργών που τιμώνται μέσω αυτού του αφιερώματος.
Το αφιέρωμα έχει επιμεληθεί ο Κωνσταντίνος Κυριακός, Αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας του Θεάτρου και του Ελληνικού Κινηματογράφου (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών), εξαιρετικός και μοναχικός μελετητής του ελληνικού queer σινεμά, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στις εκδόσεις Αιγόκερως την εμπεριστατωμένη μελέτη «Επιθυμίες και πολιτική: Η Queer ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου (1924-2016)»»
«Στην Αναπαυτική Μεριά» του Τάκη Σπετσιώτη
«Ακόμη περισσότερη σημασία αποκτά η καινοφανής χειρονομία να οργανωθεί στο ετήσιο, εθνικό και ιστορικό ελληνικό κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ένα αναδρομικό αφιέρωμα στον queer/ gay ελληνικό κινηματογράφο. Ενα αφιέρωμα όπου συνυπάρχουν με επιλεκτικά κριτήρια ταινίες οι οποίες αναμφισβήτητα υπάγονται στο queer/gay ρεύμα της ελληνικής κινηματογραφίας· άλλες προδρομικές και ανάδελφες, άλλες δίκαια τιμημένες και βραβευμένες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και άλλες άδικα παραγνωρισμένες - όλες, ωστόσο, αντιπροσωπευτικές», σημειώνει ο ίδιος, βάζοντας τη σφραγίδα του σε ένα αφιέρωμα που βρίσκεται στο κέντρο του 59ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ως ένα μήνυμα, κινηματογραφικό, αλλά και κοινωνικό, ειδικά και για την γνώριμα προβληματική σχέση της Θεσσαλονίκης αλλά και της Ελλάδας εν γένει με την... ανοχή.
Οι ταινίες του αφιερώματος (από το δελτίο Τύπου του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης):
«Ορέστης» του Βασίλη Φωτόπουλου
Αναπάντεχες επιλογές Η ταινία «Vortex Το πρόσωπο της Μέδουσας» (1967) με το πληθωρικό, ανατρεπτικό βλέμμα του Νίκου Κούνδουρου και ο «Ορέστης» (1969), μοναδική ταινία του βραβευμένου με Οσκαρ σκηνογράφου και εικαστικού Βασίλη Φωτόπουλου, είναι ανάμεσα στα πρώτα φιλμ που προβάλλουν την πλέον απενοχοποιημένη απεικόνιση του ανδρικού σώματος, σε μια εποχή όπου η queer ταυτότητα ήταν καλά σφαλισμένη στη ντουλάπα.
«Μπέτυ» του Δημήτρη Σταύρακα
Τα τολμηρά 70s Ο Τάκης Σπετσιώτης με τις ταινίες «Η Λίζα και η Αλλη» (1976) και «Καλλονή» (1977), η Ιρις Ζαχμανίδου με «Το Γελεκάκι» (1976) και ο Γιώργος Καλογιάννης με το φιλμ «Λίβυος ή η Αλματώδης Παρουσία του Περασμένου Επους» (1976) είναι ορισμένοι από τους δημιουργούς που αποδομούν τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά και αναδεικνύουν τη γυναικεία πλευρά. Το 1979, ο Δημήτρης Σταύρακας υπογράφει το ντοκουμέντο-μικρού μήκους «Μπέττυ». Οπως εξομολογήθηκε η ίδια η Μπέττυ σε συνέντευξή της ήθελε μέσα από την ταινία ο κόσμος «να εξοικειωθεί με την τραβεστί, να εξοικειωθεί με την τρασένξουαλ, να την δει μέσα από μια ταινία, μέσα από ένα θεατρικό. Να μην ρίξει μια ματιά από την κλειδαρότρυπα».
«Αγγελος» του Γιώργου Κατακουζηνού
Η κρίσιμη δεκαετία του ‘80 Το ελληνικό queer σινεμά αφήνει πίσω του τη λογοκρισία και προσπαθεί να κατακτήσει την αναγνώριση, και μάλιστα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη παγκόσμια συγκυρία, με ταινίες πολύ χαρακτηριστικές για το είδος. Οπως ο εμβληματικός «Αγγελος» του Γιώργου Κατακουζηνού (1982) βασισμένος σε αληθινά γεγονότα που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη. Οι ταινίες «Στην Αναπαυτική Μεριά» (1981) και «Μετέωρο και Σκιά» (1985) του Τάκη Σπετσιώτη, προσεγγίζουν την κοινότητα από τη σκοπιά των διανοούμενων ποιητών της δεκαετίας του ’60 αλλά και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Φιλμ που διερευνούν το θηλυκό βλέμμα, το ρόλο του στρατού, την ελληνική επαρχία και τις σχέσεις στο αστικό τοπίο συμπληρώνουν το αφιέρωμα: «Ομίχλη Κάτω από τον Ηλιο» του Νίκου Λυγγούρη (1980), «Poste Restante Ομόνοια» του Χάρη Παπαδόπουλου (1982), «Τόπος» της Αντουανέττας Αγγελίδη (1988), «...λιποτάκτης» των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα (1988) και «Οταν έχει Πανσέληνο Κανείς δεν Κοιμάται» του Παντελή Παγουλάτου (1989).
«North of Vortex» του Κωνσταντίνου Γιάνναρη
Γιάνναρης, Δήμας, Κούτρας στα 90s Βιώνοντας θα έλεγε κανείς την ενηλικίωσή του, τη δεκαετία του ’90 το ελληνικό queer σινεμά σπάει τους δεσμούς με το παρελθόν και αποκρυσταλλώνεται, κοιτώντας με ψύχραιμο και απόλυτα ανατρεπτικό τρόπο τον ομοερωτισμό. Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, ο Χρήστος Δήμας και ο Πάνος Χ. Κούτρας είναι από τους πρωτεργάτες. Τα φιλμ «Τρώες» (1990), North of Vortex (1991), «Caught Looking» (1991) και «Μία Θέση στον Ηλιο» (1994) του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, το σπονδυλωτό «4» του Χρήστου Δήμα με τα μικρού μήκους «Ενας Ουρανός Γεμάτος Αστέρια»* (1995), Tender (1997), «Ανάσα» (1998) και «Αμερικάνος» (1999), καθώς και το εξωφρενικά απολαυστικό *«Η Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά» του Πάνου Χ. Κούτρα (1999) πραγματεύονται τα queer ζητήματα με τρόπο αυθεντικό, παθιασμένο και απογυμνωμένο από κάθε είδους σύμβαση. Είναι η εποχή στην οποία οι ελληνικές queer ταινίες αναγνωρίζονται καλλιτεχνικά και βραβεύονται σε όλο τον κόσμο.
«Αφροδίτη στην Αυλή» του Τηλέμαχου Αλεξίου
2000-σήμερα Νέου queer ελληνικού σινεμά συνέχεια, με ταινίες που ξεπερνούν τα σύνορα, εξερευνούν νέους αφηγηματικούς δρόμους, πειραματίζονται υφολογικά, εκφράζουν τη νέα εποχή και κερδίζουν σπουδαίες διακρίσεις. «Η Διαρκής Αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ» της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη (2001), «Οι Ανδρες δεν Κλαίνε» του Κυριάκου Χατζημιχαηλίδη (2001), «Το Γαλάζιο Φόρεμα» του Γιάννη Διαμαντόπουλου (2005), «Ι Αm Gay» του Νικόλα Κολοβού (2008) και «Μέσα στο Δάσος» του Άγγελου Φραντζή (2010) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ταινία-ορόσημο, η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα (2009) πετυχαίνει την υπέρβαση των έμφυλων ορίων. Στο αφιέρωμα θα απολαύσουμε αγαπημένες κινηματογραφικές στιγμές που μας χάρισαν οι ταινίες «Η Αφροδίτη στην Αυλή» του Τηλέμαχου Αλεξίου (2011), «Δίπτυχο: Η αγάπη που Δεν λέει το Ονομά της» του Παναγιώτη Ευαγγελίδη (2011), «Η Ανταρσία της Κόκκινης Μαρίας» του Κώστα Ζάπα (2011), «Ο Ξεναγός» του Ζαχαρία Μαυροειδή (2011), «Fuck Freud» του Αδάμ Καρυπίδη (2012), «7 Θυμοί» του Χρήστου Βούπουρα (2014), καθώς και τα ντοκιμαντέρ «Τα Καλιαρντά» της Πάολας Ρεβενιώτη (2014) και «Obscuro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη (2018).
«Μετέωρο και Σκιά» του Τάκη Σπετσιώτη
Οι ταινίες «Μετέωρο και Σκιά» του Τάκη Σπετσιώτη και «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα, θα προβληθούν με όρους καθολικής προσβασιμότητας για όλους τους θεατές: με ακουστική περιγραφή [AD: Audio Description] για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και με υπότιτλους για Κ/κωφούς και βαρήκοους [SDH: Subtitles for the Deaf or Hard of Hearing] με την επιμέλεια και πιστοποίηση της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών. Η συγκεκριμένη δράση εντάσσεται στην πρωτοβουλία του Φεστιβάλ να μοιράζεται τη δύναμη του σινεμά με όλους τους θεατές ανεξαιρέτως, με χορηγό προσβασιμότητας το Ίδρυμα Ωνάση και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ οι συνθήκες προσβασιμότητας διασφαλίζονται σε συνεργασία με την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών.
«Η Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά» του Πάνου Χ. Κούτρα
