Δώδεκα μεγάλου μήκους ταινίες από τα Βαλκάνια βρίσκονται στο κέντρο του τμήματος «Ματιες Στα Βαλκάνια» που επιμελείται ο Δημήτρης Κερκινός, στο πλαίσιο του 56ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που φέτος διεξάγεται από τις 6 έως και τις 15 Νοεμβρίου. Εφτά από αυτές υπογράφονται από πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες, ενώ ανάμεσά τους βρίσκει κανείς μερικές από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς, με συμμετοχές και διακρίσεις στα μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου.
Η πρόσφατα βραβευμένη με το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας «Φρενίτιδα» του Εμίν Αλπέρ από την Τουρκία, διαδραματίζεται σε ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, όπου ο τρόμος και ο διχασμός διέπουν τις ζωές δυο αδερφών, του Καντίρ που ύστερα από την αποφυλάκισή του, εργάζεται για την κυβέρνηση ψάχνοντας στα σκουπίδια για τρομοκρατικές ύλες και του Αχμέτ που εξολοθρεύει αδέσποτα σκυλιά.
Στο ρουμάνικο «Αφεριμ!», ο Ράντου Ζούντε αποπειράται ένα βαλκανικό γουέστερν και ταυτόχρονα μια ανθρωπολογική και πολιτισμική καταγραφή του ρατσισμού στη Βαλκανική, με στοιχεία που φτάνουν στο σήμερα. Οδηγοί του σ’ αυτό το ταξίδι στα Βαλκάνια του 19ου αιώνα, είναι δυο αστυνομικοί που ψάχνουν να βρουν τον τσιγγάνο που παρέσυρε ερωτικά τη γυναίκα του τσιφλικά της περιοχής. Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Βερολίνου και επίσημη υποβολή της Ρουμανίας για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Aferim!».
Στον «Καυτό Ηλιο» του Ντάλιμπορ Μάτανιτς από την Κροατία, ένα ζευγάρι ζει τρεις διαφορετικές εποχές του εμφυλίου, το 1991, το 2001 και το 2011 σε ένα βαθιά ρομαντικό αλλά και σκληρό σχόλιο για όλα όσα ορίζουν τις τύχες των ανθρώπων ακόμη και σήμερα στην περιοχή. Επίσημη συμμετοχή στο «Ενα Κάποιο Βλέμμα» του 68ου Φεστιβάλ Καννών και Βραβείο της Επιτροπής.
Διαβάστε εδώ περισσότερα για τον «Καυτό Ηλιο».
Στη «Δίψα» της Σβέτλα Τσοτσόρκοβα (Βουλγαρία) η δίψα για νερό αντιπαραβάλλεται με τη δίψα για αγάπη μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας που βλέπει τις ισορροπίες της να ανατρέπονται όταν μπαίνουν στη ζωή τους δυο νέα πρόσωπα. Τα πρωτόγνωρα συναισθήματα οδηγούν σε απρόβλεπτες συνέπειες.
Από τα Σκόπια έρχεται η «Νύχτα του Μέλιτος» του Ιβο Τράικοφ, εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα The Ear του Γιαν Προτσάτσκα. Ο γάμος και η καριέρα ενός πολιτικού βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ η παράνοια και ο φόβος από την ενδεχόμενη αποκάλυψη ενός πολιτικού σκανδάλου, οδηγεί τους ήρωες στα άκρα, σε ένα θρίλερ που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια μιας νύχτας στην δεκαετία του '90. Επίσημη υποβολή της ΠΓΔΜ για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
O Ρουμάνος Ραντού Μουντεάν (θυμηθείτε τον αν έχετε δει το εξαιρετικό «Τρίτη, Μετά τα Χριστούγεννα» του 2010) έρχεται κατευθείαν από το τμήμα «Ενα Κάποιο Βλέμμα του 68ου Φεστιβάλ Καννών με το «Εναν Οροφο πιο Κάτω». Ενα έγκλημα στον κάτω όροφο διαταράσσει την καθημερινότητα του Σάντου, του μοναδικού ανθρώπου που υπήρξε μάρτυρας, όχι του φόνου, αλλά μιας έντονης λογομαχίας που προηγήθηκε. Επιλέγει να το αποκρύψει από την αστυνομία, όταν όμως ο ύποπτος εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του, το ηθικό δίλημμα και η αμφιβολία στέκονται απειλητικά απέναντί του.
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Εναν Οροφο πιο Κάτω».
Το «Μητέρα Πατρίδα» της Σενέμ Τουζέν, μια συμπαραγωγή Τουρκίας-Ελλάδας (που ξεκίνησε τη διαδρομή του από το Crossroads του ΦΚΘ), μέσα από την αντιπαράθεση μιας κόρης με τη μητέρα της, αναδεικνύει τη σύγκρουση της παράδοσης με τη σύγχρονη αντίληψη για τη ζωή.
Στην ταινία «Μπαμπάς» του Βισάρ Μορίνα (UNMI Κόσοβο), η ζωή του δεκάχρονου Νόρι, στρέφεται γύρω απ’ τον πατέρα του, ακόμη κι όταν εκείνος τον εγκαταλείπει. Ο σκηνοθέτης αφηγείται μια ιστορία σκληρής ενηλικίωσης, ενώ ταυτόχρονα μιλά για θέματα όπως η πατρότητα και το μεταναστευτικό. Επίσημη συμμετοχή του Κοσόβου για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Πρώτη ταινία της Ντενίζ Γιαμζέ Εργουβέν, οι «Ατίθασες», μια συμπαραγωγή Γαλλίας, Γερμανίας, Τουρκίας και Κατάρ ξεκίνησε την πορεία του από το Crossroards του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και κέρδισε το Europa Cinemas Label Award στο 68ο Φεστιβάλ Κανών, καταλήγοντας να είναι η επίσημη υποβολή της Γαλλίας για το φετινό Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Οι ηρωίδες της Εργουβέν, πέντε αδερφές που ζουν με τη γιαγιά και τον θείο τους, βιώνουν την καταπίεση και τα ασφυκτικά ήθη που θέλουν τη γυναίκα υποταγμένη σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Υπέροχα πρόσωπα, φρέσκια σκηνοθετική ματιά σε μια ταινία που μοιάζει άλλοτε με χάδι, κι άλλοτε με γροθιά στο στομάχι.
Διαβάστε εδώ περισσότερα για τις «Ατίθασες» της Ντενίζ Γιαμζέ Εργουβέν.
Μια από τις ωραιότερες ταινίες της χρονιάς είναι το «Ορκισμένη Παρθένα», ντεμπούτο της της Λάουρα Βεσπούρι (συμπαραγωγή Ιταλίας, Ελβετίας, Γερμανίας, Αλβανίας, UNMI Κόσοβο και Γαλλίας). Με αφετηρία τη μακρά παράδοση της μπουρνέσα (ορκισμένη παρθένα στα αλβανικά), η Βεσπούρι αφηγείται την ιστορία της Χάνα, η οποία μεγαλώνοντας σε ένα απομακρυσμένο αλβανικό χωριό, στο οποίο τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανύπαρκτα, παίρνει όρκο αγνότητας και ζει τη ζωή της σαν άντρας για να ξεφύγει απ’ αυτή τη μοίρα. Επίσημη συμμετοχή στο Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου και μια από τις καλύτερες γυναικείες ερμηνείες των τελευταίων χρόνων από την Αλμπα Ρορβάκερ.
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Ορκισμένη Παρθένα» της Λάουρα Βισπούρι.
Η ταινία «Από Πάνω μας ο Ουρανός» του Ολλανδού Μαρίνους Γκρούθοφ (συμπαραγωγή Ολλανδίας, Βελγίου, Σερβίας και Ελλάδας), με φόντο τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι το 1999, ακολουθεί τους ήρωές της, καθώς προσπαθούν να διαφυλάξουν την ομαλότητα στη ζωή τους. Ολοι τους μένουν σταθεροί σε μικρές απλές συνήθειες, προκειμένου να ξορκίσουν την διαρκή απρόβλεπτη απειλή.
Η Ινές Τανοβίτς στο «Οι Καθημερινές μας Ιστορίες» (Βοσνία), καταγράφει μια κοινωνία σε μετάβαση μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας στη σημερινή Βοσνία. Χαμηλών τόνων, βαθιά ανθρώπινο, διεισδυτικό δράμα που χωρίς εξάρσεις παρατηρεί μια τυπική οικογένεια που ζει στο Σαράγιεβο και αντανακλά τις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που άλλαξαν το πρόσωπο της χώρας. Επίσημη υποβολή της Βοσνίας για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Το πρόγραμμα συμπληρώνουν και προβολές μικρού μήκους. Η Τουρκία εκπροσωπείται από το «Mother Virgin No More» της Ντέρια Ντουρμάζ και το «Τρίτη» της Ζίγια Ντεμιρέλ, δυο ταινίες που σχολιάζουν τα ήθη και τη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο. Από τη Ρουμανία παρουσιάζονται, το φιλμ «Δεν Υπάρχει Τίποτα στον Κόσμο» (διεθνής πρεμιέρα) σε σκηνοθεσία Αντρέα Βαλεάν, που εστιάζει στην κουλτούρα της ρουμανικής μουσικής μανέλε και το «Ραμόνα» του Αντρέι Κρετουλέσκου, μια άσκηση στυλ που παραπέμπει στο ύφος του Ταραντίνο. Τέλος, το «Ουρανοί» των Ιβάν Σάλατιτς και Γιελένα Μαξίμοβιτς (Σερβία, Μαυροβούνιο) και το «Κυριακή» (παγκόσμια πρεμιέρα) του Γκόραν Ντέβιτς (Κροατία) αναδεικνύουν θέματα πατρότητας και νοσταλγίας.
Το φετινό πρόγραμμα του τμήματος «Ματιές στα Βαλκάνια», όμως, συστήνει στο ελληνικό κοινό και το έργο του Μίρτσεα Ντανελιούκ, απ’ τους σημαντικότερους Ρουμάνους σκηνοθέτες της δεκαετίας του ’80, αλλά και της μετά-κομμουνιστικής περιόδου στη χώρα, με έργο που επηρέασε σημαντικά τις νεότερες γενιές κινηματογραφιστών.
Οπως αναφέρει το επίσημο δελτίο Τύπου του προγράμματος, ο Μίρτσεα Ντανελιούκ χρησιμοποιεί το σινεμά διαχρονικά σαν όπλο απέναντι σε δυσλειτουργικές κοινωνίες, επιστρατεύοντας άλλοτε τον ρεαλισμό κι άλλοτε την σάτιρα και τον σουρεαλισμό για να σχολιάσει την κοινωνική πραγματικότητα και να αφουγκραστεί τις πολιτικές αλλαγές. Οι ταινίες του, ανατρεπτικές και υπαινικτικές, απέφυγαν το σκόπελο της λογοκρισίας και λειτούργησαν ως καθρέφτης ενός ολόκληρου λαού. Γεννημένος το 1943 στο Χοτίν ο Ντανελιούκ σπούδασε γαλλική φιλολογία και στη συνέχεια σκηνοθεσία στην Ακαδημία Κινηματογράφου και Θεάτρου στο Βουκουρέστι. Μέχρι σήμερα, η ανάγκη του για έκφραση δεν περιορίστηκε στον κινηματογράφο. Είναι επιτυχημένος συγγραφέας, ηθοποιός, ενώ γράφει και σκηνοθετεί και για το θέατρο.
Σκηνή από τη «Μεγάλη Διαδρομή» (1975)
Με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, εισαγάγει στοιχεία που καθορίζουν και ξεχωρίζουν στο έργο του. Στο φιλμ «Η Μεγάλη Διαδρομή» (The Ride / 1975), καταλύει την κλασική αφήγηση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, σε μια βαθιά ανθρώπινη ταινία που υμνεί την φιλία και τη συντροφικότητα. Το 1980 υπογράφει ένα φιλμ-προπομπό του νέου ρουμάνικου κινηματογράφου, το «Πρόβα με Μικρόφωνο» (Microphone Test), στο οποίο ο ίδιος υποδύεται τον κεντρικό ήρωα. Εξαιρετικοί διάλογοι (που ζωντανεύουν με τη σύγχρονη λήψη ήχου) και στοιχεία ντοκιμαντέρ ενισχύουν την αφήγηση μέσα απ’ τη οποία ο Ντανελιούκ καυτηριάζει το γραφειοκρατικό παραλογισμό και σχολιάζει την υποκρισία του συστήματος και εκείνων που το τροφοδοτούν. Το «Κυνήγι Αλεπούδων» (Foxhunting / 1980) μας μεταφέρει σε ένα ρουμανικό χωριό της δεκαετίας του ’50, όπου ένας αγρότης αρνείται πεισματικά να παραδώσει τη μικρή γη του στο κράτος. Ο Ντανελιούκ καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού, καταγράφοντας την καταστροφή μιας ολόκληρης κοινωνικής τάξης. Στην «Κρουαζιέρα» (The Cruise / 1981), το αντικαθεστωτικό μήνυμα είναι ηχηρό και μεταφέρεται μέσα από τον αντι-ήρωα που επιλέγει ο σκηνοθέτης: ο σύντροφος Πρόκα, είναι το ακριβώς αντίθετο από όσα υπαγορεύει η ιδεολογία του κόμματος. Θρασύδειλος, απατεώνας, κυνικός, κυνηγά μόνο το προσωπικό του συμφέρον. Ο Ντανελιούκ αποδεικνύεται εξαιρετικά τολμηρός χτίζοντας μια ιστορία που στηλιτεύει το καθεστώς, σε μια περίοδο λογοκρισίας και καταστολής της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης. Στο «Ιάκομπ» (Iacob / 1988), απ’ τις ωραιότερες ταινίες του σκηνοθέτη, ο Ιάκομπ του τίτλου, εργάζεται σε χρυσωρυχείο, τον κατηγορούν για κλοπή χρυσού και ως τιμωρία τον στέλνουν σε ένα μακρινό ορυχείο. Τα Χριστούγεννα, απ’ τη λαχτάρα του να επιστρέψει σπίτι του νωρίτερα, καταδικάζεται απ’ την μοίρα σε ένα τραγικό τέλος. Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι στην πραγματικότητα ο αγώνας για αξιοπρέπεια σε συνθήκες εξευτελισμού. Μέσα απ’ την πάλη του Ιάκομπ, η πλοκή ισορροπεί σε ένα εύθραυστο σκοινί χωρίς δίχτυ ασφαλείας, καθηλώνοντας με τον άγριο ρεαλισμό του τον θεατή μέχρι το τελευταίο λεπτό.
Σκηνή από τoν «Γερουσιαστή των Σαλιγκαριών» (1995)
Μετά την πτώση του Τσαουσέσκου, ο Ντανελιούκ καταγράφει με αμεσότητα και κυνισμό τα προβλήματα μιας κοινωνίας σε μετάβαση. Στη «Συζυγική Κλίνη» (The Conjugal Bed / 1993), ο ήρωάς του Βασίλε, ιδιοκτήτης ενός κινηματογράφου στο Βουκουρέστι, γίνεται ο άξονας μιας ξέφρενης πορείας προς την τρέλα. Το μαύρο χιούμορ και το γκροτέσκο εναλλάσσονται με τη σοκαριστική βιαιότητα σε ένα φιλμ-αναφορά που αποδίδει το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής. Αυτή η περίοδος μετάβασης της χώρας κυριαρχεί και στις επόμενες ταινίες του. Η «Αγανάκτηση» (Fed Up / 1994), σατιρίζει την κατάσταση στα νοσοκομεία της χώρας και κατ’ επέκταση στην ψυχοσύνθεση ενός κουρασμένου λαού ύστερα από μια παρατεταμένη περίοδο στέρησης και ανελευθερίας. Τα κέντρα εξουσίας βρίσκονται στο στόχαστρο του σκηνοθέτη στο «Ο Γερουσιαστής των Σαλιγκαριών» (The Snails’ Senator /1995). Ο ήρωάς του πρώην στέλεχος του κομμουνιστικού κόμματος και νυν μέλος της δημοκρατικής παράταξης ταξιδεύει στην επαρχία για τα εγκαίνια ενός έργου. Το χαλαρό διήμερό του διαταράσσεται από ένα ελβετικό τηλεοπτικό συνεργείο που σκαλίζει το παρελθόν, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με τη διαφθορά που ο ίδιος υπηρέτησε.
Το 56ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης διεξάγεται από τις 6 έως και τις 15 Νοεμβρίου.
