Το Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας (Athens Avant-Garde Film Festival), η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Goethe-Institut Athen συνδιοργανώνουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα μία πλήρη ρετροσπεκτίβα στο έργο της Γερμανίδας ρηξικέλευθης σκηνοθέτη, Ανγκελα Σάνελεκ.
Η Σάνελεκ, η οποία ξεκίνησε ως ηθοποιός στα τέλη της δεκαετίας του 80, αλλά γρήγορα πέρασε πίσω από την κάμερα ως δημιουργός, είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του αισθητικού κινήματος της Σχολής του Βερολίνου, στο οποίο ανήκουν, μεταξύ άλλων, και οι Κρίστιαν Πέτσολντ, Τομάς Αρσλάν και Μάρεν Αντε.
«Το Αινιγματικό Σινεμά της Angela Schanelec» θα παρουσιαστεί στις 7-12 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και στο Goethe-Institut Athen. Διαβάστε το πλήρες πρόγραμμα στο site της Ταινιοθήκης και κλείστε τα εισιτήριά σας εδώ. Η Ανγκελα Σάνελεκ θα είναι παρούσα σε όλες τις προβολές για να παρουσιάσει το έργο της και να συνομιλήσει με το κοινό.
Το μεγάλο αφιέρωμα που θα λάβει χώρα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Goethe-Institut Athen από την Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου, έως και την Τρίτη 12 Δεκεμβρίου, είναι πλήρες: συμπεριλαμβάνει και τις 9 μεγάλου μήκους ταινίες της Σάνελεκ («Η Καλότυχη Αδελφή μου», «Μέρη στις Πόλεις», «Το Καλοκαίρι που Περνά», «Μασσαλία», «Απομεσήμερο», «Ορλύ», «Το Ονειρικό Μονοπάτι», «Ημουν στο Σπίτι, αλλά…», «Μουσική») αλλά και την πρώιμη δουλειά της: 3 μικρού («Υπέροχο Κίτρινο Χρώμα», «Πράγα, Μάρτιος 92», «Μακριά») και μία μεσαίου μήκους («Πέρασα το Καλοκαίρι στο Βερολίνο»).
Το 2019 η ταινία της «Ημουν στο Σπίτι, Αλλά…» (Ich war zuhause, aber...) απέσπασε την Αργυρή Άρκτο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου, ενώ η τελευταία της ταινία ελληνικής συμπαραγωγής (Heretic) «Μουσική» (Music), βραβεύτηκε το 2023 με την Αργυρή Άρκτο Καλύτερου Σεναρίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου.
«Ημουν στο Σπίτι, Αλλά…» (2019)
«Μέρη στις Πόλεις» (1998)
Η σκηνοθετική της υπογραφή είναι αυστηρή, λιτή, αφαιρετική, ελλειπτική. Απαιτεί από τον θεατή να συνδεθεί και να συνομιλήσει με τα δρώμενα στην οθόνη. Εκείνος θα νιώσει μέσα του το συγκλονιστικό δράμα της καθημερινότητας. Εκείνος θα συμπληρώσει ό,τι αποσιωπάται και παραλείπεται. Εκείνη δεν θα εξηγήσει, δεν θα αναλύσει, δεν θα μεταγγίσει κανένα «μεγάλο μήνυμα». Παράλληλα όμως, θα τα έχει πει όλα.
Οπως αναφέρει και η Μαρία Κομνηνού, πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, η Σάνελεκ «έχει μετουσιώσει τα διδάγματα του Μπρεσόν στην αποτύπωση των συγκινήσεων, ενώ η πορεία της στο θέατρο τής έδωσε ένα κλειδί για να προσεγγίσει τη χρονικότητα στην αφήγηση...» Κι όπως προσθέτει και η Δρ.Stefanie Peter, Διευθύντρια Πολιτιστικών Προγραμμάτων του Goethe-Institut Athen «τα πλάνα της είναι τόσο ήρεμα και στατικά στη δομή τους, ώστε κάθε κίνηση και κάθε λέξη εντός τους αποκτά τεράστια βαρύτητα. Σε κάθε τέτοια σκηνή, η Σάνελεκ βλέπει και ακούει πολύ προσεκτικά. Στο συγκλονιστικό δράμα της καθημερινότητας αποκαλύπτονται οι υπαρξιακές διαστάσεις της ασύνειδης ζωής μας: η αγορά ενός ποδηλάτου, μια επίσκεψη στο κολυμβητήριο, ένας μικρός χορός στο δωμάτιο του νοσοκομείου, η θεατρική παράσταση στο σχολείο. Σε κάθε τέτοια σκηνή, η Σάνελεκ βλέπει και ακούει πολύ προσεκτικά...»
Μη χάσετε το masterclass της Ανγκελα Σάνελεκ: Το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου (17.00) η σκηνοθέτρια θα παραδώσει Masterclass στο αμφιθέατρο του Goethe-Institut Athen (Ομήρου 14-16, Αθήνα). To Masterclass, που θα συντονίσει η σκηνοθέτρια, σεναριογράφος και παραγωγός Στέλλα Θεοδωράκη, απευθύνεται σε σπουδαστές και σπουδάστριες αλλά και στο ευρύτερο κοινό. Η είσοδος είναι ελεύθερη. Το Masterclass θα διεξαχθεί στα γερμανικά με δυνατότητα ταυτόχρονης διερμηνείας στα ελληνικά. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας και οι ενδιαφερόμενοι/-ες θα πρέπει να συμπληρώσουν τη φόρμα συμμετοχής.
Πριν όμως από την άφικξή της στην Αθήνα, το Flix μίλησε αποκλειστικά στην καινοτόμο Γερμανίδα σκηνοθέτη και την ρώτησε τόσο για την τελευταία της ταινία «Μουσική», γυρισμένη στην Ελλάδα κι εμπνευσμένη από τον μύθο του Οιδίποδα, όσο και για το σύνολο του έργου της. Είναι το σινεμά της αινιγματικό;
Στην Berlinale, με τους πρωταγωνιστές της «Μουσικής»
Μοιάζει να έχετε μία άρρηκτη σχέση με την Ελλάδα. Εχετε μιλήσει στο παρελθόν για το πόσο σας έχει επηρεάσει ο ελληνικός πολιτισμός. Η «Μουσική» είναι ελληνική συμπαραγωγή, αλλά και το «Το Ονειρικό Μονοπάτι» είναι εν μέρει γυρισμένο στην Ελλάδα. Πώς αισθάνεστε λοιπόν που στην Αθήνα θα γίνει τώρα ένα πλήρες αφιέρωμα στο σύνολο του έργου σας;
Είμαι πολύ ευτυχισμένη για αυτό. Νομίζω ότι όντως μέσα από το έργο μου μπορεί κανείς να διακρίνει ότι είμαι βαθιά επηρεασμένη από τον ελληνικό πολιτισμό. Κι είναι επίσης υπέροχο που θα επιστρέψω στην Ελλάδα. Γιατί έχω συνδυάσει με τη χώρα πολλές από τις ελπίδες, τις προσδοκίες μου για τις ταινίες μου. Πολλές αναμνήσεις, και ευτυχισμένες ή ακόμα και δύσκολες, από την έντονη περίοδο της έρευνας κι από τα ίδια τα γυρίσματα.
Πώς έχουν επηρεάσει οι ελληνικοί μύθοι το έργο σας; Τι κάνει τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες διαχρονικές και παγκόσμιες, ώστε ακόμα και οι σύγχρονοι θεατές να συνδέονται μαζί τους
Νομίζω ότι οι αρχέγονοι μύθοι είναι ακόμα παρόντες και σύγχρονοι στις ζωές μας. Συνεχίζουν να έχουν νόημα και βαρύτητα γιατί μας εξηγούν όσα εμείς κουβαλάμε μέσα μας και είναι ανεξήγητα. Τα νιώθουμε, τα πιστεύουμε, αλλά δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε. Επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει μία αλήθεια που ξεπερνά την εγκεφαλική μας κατανόηση, την λογική. Ποια είναι αυτή; Μπορεί ο Θεός, σίγουρα ο Ανθρωπος. Η ανθρώπινη φύση.
Στην επίσημη πρεμιέρα της «Μουσικής» στο Berlinale Palast
Γιατί επιλέξατε τον «Οιδίποδα» του Σοφοκλή συγκεκριμένα για να χτίσετε, με τον δικό σας τρόπο, την αλληγορία της «Μουσικής»;
Είμαι βαθιά επηρεασμένη από τον «Οιδίποδα» από πολύ παλιά. Είχα συγκλονιστεί από μία θεατρική παράσταση του Γιούργκεν Γκος που είχα δει το 1980, όπου τον Οιδίποτα ερμήνευε ο Ούλριχ Γουαϊλντγκρούμπερ, ένας από τους πιο εμβληματικούς γερμανούς ηθοποιούς του θεάτρου. Ηταν μία αυστηρά φορμαλιστική παράσταση, αλλά ταυτόχρονα ένα άγριο, τρομακτικό πορτρέτο ανθρώπινης τραγωδίας και απόγνωσης που με στοίχειωσε.
Ηταν πρόκληση να μεταφέρετε το αφήγημα στο σήμερα; Ή για εσάς προέκυψε οργανικά, φυσικά, μέσα από τις δικές σας υπαρξιακές αναρωτήσεις για τη ζωή και τον άνθρωπο; Πώς το προσεγγίσατε;
Ναι έχει πολύ να κάνει με την προσωπική δημιουργική μου διαδρομή. Δεν χρειαζόμουν κάποια προετοιμασία γιατί όλα αυτά τα έχω βαθιά μελετήσει μέσα στα χρόνια. Κι όπως είπατε όλες αυτές τις αναρωτήσεις τις κουβαλάω κι εγώ η ίδια. Οπότε απλώς κάθομαι και γράφω. Βλέπω και φαντάζομαι εικόνες. Την μία μετά την άλλη.
Πιστεύετε και η ίδια στην Μοίρα; Μπορεί ο άνθρωπος να είναι καταδικασμένος, λόγω της τρωτής του φύσης, τη ροπής του για ύβρη;
Δεν ξέρω αν πιστεύω στην Μοίρα. Πιστεύω όμως στην τύχη. Οι άνθρωποι προσπαθούμε να ελέγχξουμε τις ζωές μας. Αγωνιούμε να αποφασίσουμε για πράγματα, να κάνουμε τις σωστές επιλογές. Ομως τα γεγονότα είναι αλληλένδετα με κάτι που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Κάτι πάνω στο οποίο δεν έχουμε κανένα έλεγχο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε καρτερικοί με τις επιθυμίες μας. Μόνο αυτό.
Το σκηνοθετικό σας στιλ, στο σύνολο του έργου σας, ακολουθεί την μορφή κινηματογραφικών γρίφων. Οι ταινίες σας έχουν ελλειπτική αφήγηση, μάς εισάγουν σε κόσμους αποξενωμένους, παγερούς, μάς συστήνουν παγιδευμένους ήρωες και ξεθάβουν ανείπωτα συναισθήματα. Είναι ακόμα και οι αισθητικές σας επιλογές μία έμμεση κριτική για τον σύγχρονο κόσμο - κυνικό, απομακρυσμένο από τον άνθρωπο; Μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση αυτό στη «Μουσική» για παράδειγμα - μια αρχαία ελληνική τραγωδία είναι κατεξοχήν ένα μελόδραμα. Κι όμως, με το δικό σας τρόπο δεν χάνει την επαφή της με το βαθύ συναίσθημα - την ενοχή, την ύβρη, τον αρχέγονο τρόμο του θανάτου.
Αυτό συμβαίνει γιατί δεν χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω. Η αγωνία για την μοίρα, η ενοχή, η ύβρις, ο θάνατος - όλα αυτά υπάρχουν μέσα μας συνεχώς και ανασύρονται ενστικτωδώς ανά πάσα στιγμή από το ασυνείδητό μας. Αποτελούν τη ζωή μας. Στις ταινίες μου, απλώς βρίσκουν χώρο για να αναδυθούν. Θα πρόσθετα και χώρο για κριτική σκέψη (γιατί αυτός ο κόσμος είναι αποξενωμένος και παγερός; Γιατί τον καταστρέφουμε.) Ομως δεν είναι η κριτική ο λόγος που κάνω ταινίες.
Πώς καταλήξατε στον Αλιόσα Σνάιντερ για τον πρωταγωνιστικό ρόλο;
Από τη στιγμή που μου ήταν ξεκάθαρο ότι η μουσική θα γίνει το όχημα της ταινίας και η Φωνή το εργαλείο της, άρχισα να ψάχνω ανάμεσα σε νεαρούς Ευρωπαίους τραγουδιστές. Είδα μόλις δύο - ο Αλιόσα ήταν ο ένας. Δεν χρειάστηκε να ψάξω παραπέρα. Ηταν ακριβώς αυτό που είχα οραματιστεί.
Στην ταινία πρωταγωνιστούν και Ελληνες ηθοποιοί. Μιλήστε μας λίγο για το πώς κάνατε το κάστινγκ και κατά πόσο ήταν πρόκληση να σκηνοθετείτε ηθοποιούς από διαφορετική παράδοση, κουλτούρα. Ή μήπως ο κινηματογράφος είναι η παγκόσμια γλώσσα όλων μας;
Το κάστινγκ για μένα είναι μία υπέροχη διαδικασία. Δεν ξέρεις ποιον έχεις απέναντί σου. Σε αυτή την περίπτωση έχετε και άλλη μητρική γλώσσα. Οπότε εμπιστεύεσαι το ένστικτό σου. Η γνωριμία μου με την Μαρίσσα και τον Αργύρη ήταν μεγάλη τύχη. Δουλεύοντας μαζί τους σήμαινε να τους προσέχω, να ενδιαφέρομαι να είμαι ανοικτή στις ανάγκες τους κι εκείνη στις δικές μου. Επίσης, για μένα ήταν εξίσου σημαντικό να βρω τους Ελληνες ηθοποιούς που παίζουν τους μικρότερους ρόλους, ακόμα και τους ερασιστέχνες που πλαισίωναν τις σκηνές. Γνώρισα μοναδικούς ανθρώπους, ειδικά στην ελληνική επαρχία.
H Mαρίσσα Τριανταφυλλίδου κι ο Αργύρης Ξάφης, πρωταγωνιστές του «Μουσική» (2023)
Πώς ήταν τα γυρίσματα στην Ελλάδα; Πώς βρήκατε τις τοποθεσίες που θέλατε, πόσο μεγάλες δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
Στα δύο χρόνια που προετοίμαζα την ταινία ήρθα αρκετές φορές στην Ελλάδα και ταξίδεψα σε πολλά και διαφορετικά μέρη. Αρχικά μαζί με τον Ιβαν Μάρκοβιτς, τον διευθυντή φωτογραφίας μου, και μετέπειτα με τον Ελληνα location manager Κωνσταντίνο Βαζέο, η βοήθεια του οποίου ήταν καθοριστική και σημαντική. Γενικότερα στην Ελλάδα συνάντησα πάρα πολλούς ανθρώπους που με στήριξαν. Ηταν μία έντονη εμπειρία για μένα το γύρισμα εδώ και ανυπομονώ να ξανασυναντηθώ με τους συνεργάτες και το συνεργείο μου. Ηταν όλοι εξαιρετικά σημαντικοί για την ταινία.
Ο τίτλος του αφιερώματος αποκαλεί το σινεμά σας «αινιγματικό». Συμφωνείτε με αυτό τον χαρακτηρισμό;
Οχι στ' αλήθεια. Το σινεμά μου δεν είναι αινιγματικό. Η ζωή είναι...
Που στέκεστε στη σύγχρονη αντιπαράθεση: αίθουσες ή πλατφόρμα; Πιστεύετε ότι το σινεμά πεθαίνει; Λόγω του streaming; Φυσικά κι όχι! Πολλές από τις ταινίες μου προβάλλονται αυτή τη στιγμή σε πλατφόρμες κι αυτό είναι μόνο καλό. Γιατί υπάρχουν κάπου για να τις ανακαλύψεις. Από εκεί και πέρα το σινεμά ούτε απειλείται, ούτε πεθαίνει. Απλώς επιννοεί την ύπαρξή του ξανά και ξανά...
«Το Αινιγματικό Σινεμά της Angela Schanelec» θα παρουσιαστεί στις 7-12 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και στο Goethe-Institut Athen. Διαβάστε το πλήρες πρόγραμμα στο site της Ταινιοθήκης και κλείστε τα εισιτήριά σας εδώ. Η Ανγκελα Σάνελεκ θα είναι παρούσα σε όλες τις προβολές για να παρουσιάσει το έργο της και να συνομιλήσει με το κοινό.
