Το «Τελευταίοι και Πρώτοι Ανθρωποι», ένα οπτικοακουστικό πρότζεκτ που γεννήθηκε ως ιδέα πίσω στο 2010, ξεκίνησε με αφορμή το βιβλίο «Spomeniks» του Ολλανδού φωτογράφου Γιαν Κέμπενερς για τα μεταπολεμικά μνημεία που βρίσκονται σκορπισμένα στις αχανείς εκτάσεις της πρώην Γιουγκοσλαβίας και το ομότιτλο μυθιστορήμα επιστημονικής φαντασίας που εκδόθηκε το 1930, ένα χρονολόγιο του ηλιακού συστήματος, γραμμένο από τον Ολαφ Στέιπλντον, πρόδρομο του Στανισλάβ Λεμ.
Ο Γιοχάνσον ταξίδεψε για να φωτογραφήσει τα μνημεία που του είχαν κάνει τόση εντύπωση και να τα φιλμάρει σε ασπρόμαυρο φιλμ 16mm (με διευθυντή φωτογραφίας τον Στούρλα Μπραντθ Γκρέβλεν του «Rams» και του «Victoria»), με σκοπό να ολοκληρώσει ένα multi-project που θα ξεκινούσε από μια μουσική παράσταση με ζωντανή μουσική γραμμένη από τον ίδιο - όπως και συνέβη στο Barbican Hall στο Λονδίνο και την Οπερα του Σίδνεϊ στην Αυστραλία.
Το αποτέλεσμα είναι περισσότερο απ' όλα τα παραπάνω μαζί, καθώς έχει λίγη σημασία αν μπορείς να διακρίνεις τις αναφορές των εικόνων και του κειμένου.
Η συνάντηση των απόκοσμων, σχεδόν εξωγήινων μνημείων (καδραρισμένα με τρόπο που δημιουργούν μια εντελώς δική τους γεωμετρία) με τη σουίτα που έγραψε φυσικά ο ίδιος ο Γιοχάνσον και το voice over της Τίλντα Σουίντον δεν ολοκληρώνουν μόνο ένα ρέκβιεμ για το τέλος του κόσμου στη μορφή μιας πειραματικής ταινίας, αλλά έναν υποβλητικό, σε στιγμές συγκινητικό και άλλοτε επαναλαμβανόμενο κύκλο ζωής που προσπαθεί να βρει την ευθεία γραμμή ανάμεσα στη σιωπή και τις λέξεις, το εδώ και το εκεί, το last και το first - αυτά τα τελευταία με αυτή τη σειρά, από το τέλος προς την αρχή, όπως αρμόζει πάντα στις πιο ενδιαφέρουσες εσωτερικές κι εξωτερικές διαδρομές αυτού του κόσμου.
Μοιάζει αδύνατον να χαθείς μέσα στο «Last and First Men» και να μην νιώσεις σε κάθε του στιγμή την ειρωνία της πρόωρης απώλειας του Γιόχαν Γιοχάνσον (πέθανε το 2018 στο Βερολίνο σε ηλικία 48 ετών από συνδυασμό χρήσης ναρκωτικών και αντιβιοτικών), καθώς το κείμενο που προσωπικά ο ίδιος ηχογράφησε με τη φωνή της Τίλντα Σουίντον προσπαθεί να βρει δίοδο μέσα από το θάνατο για να συναντήσει ξανά τη ζωή και από εκεί να ευαισθητοποιήσει (ακόμη και όχι συνειδητά, αλλά ανατριχιαστικά επίκαιρα) προς μια νέα οικολογική, πιο ανθρώπινη, ίσως πιο κοντά στη γη και λιγότερο προς τον ουρανό, ανθρώπινη ζωή.
Σαν μια παρακαταθήκη που ο ίδιος είχε ήδη οραματιστεί πίσω στο 2017, όταν προσπαθούσε με κάθε τρόπο να υπογραμμίσει τη σημασία του πρότζεκτ: «Νομίζω πως το "Last and First Men" είναι το είδος του έργου που θα ζει μέσα από πολλές διαφορετικές μετενσαρκώσεις. Ισως είναι πολύ να ζητήσεις από τους θεατές να καθίσουν για 70 λεπτά και να βλέπουν τσιμέντα και να ακούν για το τέλος της ανθρωπότητας, αλλά ευτυχώς με όλα αυτά τα στοιχεία φτιάξαμε κάτι που είναι όμορφο και σημαντικό. Κάτι σαν ένα ρέκβιεμ».
Κοιτάξτε λίγο τι (δεν) συμβαίνει γύρω σας για να αντιληφθείτε λίγο περισσότερο τη σημασία ενός προφητικού έργου που μόλις τώρα αποκτά τις διαστάσεις που του αρμόζουν.
