Κακώς δεν φανταζόμουνα ότι θα μιλούσα με Ελληνα σκηνοθέτη καιθα ήταν σαν να παίρνω ένα συναρπαστικό μάθημα πάνω στο 1821 και τηνΕπανάσταση, που αδύνατον να μεταφερθεί σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο.
Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, όμως, έχει αποδείξει εδώ και πολλά χρόνια, πώςκαι Ιστορία ξέρει και πως η σχέση του με τις ιδέες και τον πολιτισμό δενπεριορίζεται στο μετιέ του κινηματογραφιστή. Είναι ένα μεγάλο κομμάτιτου εαυτού του, που βγαίνει μοναδικά στο έργο του. Ολες οι ταινίεςμυθοπλασίας του, από τον «Αδη» (1996) μέχρι τα «Δάκρυα του Βουνού»(2018) και όλα τα ντοκιμαντέρ του, μερικά από αυτά θρυλικά, από το«Ημερολόγιο Καταστρώματος - Γιώργος Σεφέρης» (2000) μέχρι τη «Νύχτα που οΦερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη» (2006) δεν του έφεραναπλώς πλήθος βραβεία και διακρίσεις, έχτισαν ένα πολύτιμο, συνεκτικόσώμα σοβαρότητας και καλλιτεχνικής ποιότητας.
Και, να, που το καλοκαίρι του 2021 ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος κάνειτην έκπληξη. Γύρισε την μοναδική ταινία μυθοπλασίας πάνω στην Επανάστασητου 1821, που έγινε φέτος, χρονιά επετείου και εορτασμών. Ολες οι τέχνεςσυμμετείχαν στα 200 χρόνια της, από το θέατρο και την όπερα μέχρι τοβιβλίο, αλλά ο κινηματογράφος μας στάθηκε αμήχανος σε μια απόσταση- δικαιολογημένα, ίσως.
Σε λίγες μέρες, όμως, στις 30 και 31 Ιουλίου, θα κάνει πανηγυρικά τηνπρεμιέρα της στην Καλαμάτα, στο Μέγαρο Χορού, στην πόλη που, όπωςπιστεύουμε με πάθος οι Καλαματιανοί, πραγματοποιήθηκε στις 23 Μαρτίουτου 1821 η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Ελλάδας. Οχι, η ταινία δεν έχεισχέση με την απελευθέρωση της πόλης απά Μανιάτες και Κολοκοτρώνη. Απλώςεντάσσεται στο Πρόγραμμα «Καλαμάτα 1821- Δρόμοι Ελευθερίας», πουχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο και στηρίχτηκε σε μιασύμπραξη του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, της Κοινωφελους ΕπιχείρησηςΦΑΡΙΣ του Δήμου Καλαμάτας και της VIEWMASTER.
Θα μας εξηγήσει ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος ταοικονομικά ντεσού, που έχουν ενδιαφέρον. Αλλά είχαμε, κυρίως, την ανάγκηνα μάθουμε λίγα παραπάνω πράγματα για την ταινία, πριν την δούμε καιπάρει το δρόμο της προς το κοινό. Είχαμε, άλλωστε, και μια κάποιαεπιφύλαξη απέναντι σε ιστορικές ταινίες αυτού του είδους. Δεν είναικακό. Την υπάρξή της παραδέχεται και ο ίδιος ο σκηνοθέτης. «Είναιαλήθεια ότι είχαμε κακοπέσει με το 1821, ήταν ένα υπονομευμένο τοπίο γιατον κινηματογράφο μας. Κάποια λίγα πράγματα είχαν γίνει γύρω στο 1971,επι χούντας, πάνω στα 150 χρόνια από την Επανάσταση, αλλά ήταν αυτά ταπομπώδη με τις λευκές φουστανέλες».
Και σεις οι νεότεροι, το αποφεύγετε το ιστορικό σινεμά, άντε ναφτάσετε μέχρι τον Εμφύλιο. Είναι, βέβαια, και θέμα χρημάτων, δενγυρίζονται τέτοιες δύσκολες παραγωγές με τα συνήθη χαμηλά μπάτζετ τουκινηματογράφου μας.
Ακριβώς. Αυτή η έλλειψη ιστορικών ταινιών αντανακλά τηνκατάσταση της ελληνικής κινηματογραφίας σαν βιομηχανία. Επενδύονται πολύλίγα χρήματα και αυτό σε κάνει να φοβάσαι να ασχοληθείς με μακρινέςιστορικές περιόδους.
Εσείς πώς τα καταφέρατε;
Βρήκαν τα χρήματα από το ΕΣΠΑ οι παραγωγοί Κώστας Λαμπρόπουλοςκαι Γιώργος Κυριάκος. Και η ViewMASTER Films συνεργάστηκε με τοΠανεπιστήμιο Πελοποννήσου και την Κοινωφελή Επιχείρηση ΦΑΡΙΣ του ΔήμουΚαλαμάτας.
Ενα σενάριο ταινίας μυθοπλασίας γύρω από το 1821 δεν γράφεται τόσογρήγορα. Πόσο πίσω, δηλαδή, πηγαίνει αυτή η ιστορία;
Η αλήθεια είναι ότι πάντα είχα στο μυαλό μου μια τέτοια ταινία.Με ενδιαφέρει πολύ η Ιστορία, και είχα κάνει κάποτε τον σκελετό για ένασενάριο για το 1821, ξέρετε, τώρα, πώς γίνονται αυτά τα πράγματα, πόσοεύκολα μένουν στα χαρτιά. Ετυχε, όμως, η καλή στιγμή. Οταν με φώναξαν οΛαμπρόπουλος και ο Κυριάκος το 2018 και μου είπαν, «κοίτα να δεις,υπάρχει το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανταγωνιστικότητα,Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία" και μέσα σ' αυτό θα κάνουμε και μιαταινία, που θέλουμε να την γυρίσεις εσύ, είσαι ελεύθερος να κάνεις ό,τιθέλεις», δέχτηκα αμέσως. Ειχα ήδη την ιδέα και είχα ξαναδουλέψει μαζίτους, είχαν κάνει την πρώτη μου ταινία, τον «Αδη». Ηξερα πόσο σοβαροίκαι ενθουσιώδεις είναι.
Ποιά ήταν η ιδέα που είχατε;
Να ξεκινήσω μια ταινία για το 1821 από τις αρχές τουπροηγούμενου αιώνα, εκεί γύρω στο 1900, όταν ένας κειμενογράφος καιχρωμολιθογράφος ετοιμάζει ένα λαϊκό ανάγνωσμα με τίτλο «ΑνεμοςΕλευθερίας», που αναφέρεται στα προεπαναστατικά και επαναστατικά χρόνια.Τα λαϊκά αναγνώσματα ήταν εξαιρετικά διαδεδομένα τότε, μιλάμε για τηνεποχή πριν τον κινηματογράφο και την πλατειά διάδοση της φωτογραφίας.Αυτές οι εκδόσεις ήταν ανά δεκαεξασέλιδο διακοσμημένες με ωραίεςχρωμολιθογραφίες - διέπρεψαν σ' αυτές ο Δράκος και ο Σωτήριος Χρηστίδης,ακόμα και ο Θεόφιλος αργότερα.
Είναι αλήθεια ότι είχαμε κακοπέσει με το 1821, ήταν ένα υπονομευμένο τοπίο για τον κινηματογράφο μας. Κάποια λίγα πράγματα είχαν γίνει γύρω στο 1971, επί χούντας, πάνω στα 150 χρόνια από την Επανάσταση, αλλά ήταν αυτά τα πομπώδη με τις λευκές φουστανέλες.»
Τι σας πρόσφερε αυτή η επιλογή, πόσο καθόριζε την ίδια τηςουσία της ταινίας σας;
Σήμερα είμαστε πολύ αποδομητικοί σε σχέση με το παρελθόν. Κιόσο κι αν με ενδιαφέρει η Ιστορία και έχω σπουδάσει οικονομικά καικοινωνικές επιστήμες, ήθελα να βυθιστώ στο παρελθόν χωρίς να χάσωεντελώς την ωραιοποιητική και ρομαντική διάθεση απέναντι στο 1821, πουτόσο ενεργή ήταν ακόμα το 1900 και ειδικά στα λαϊκά αναγνώσματα. Ηθελαμια ταινία στιγμές-στιγμές «λαϊκότροπη», ας χρησιμοποιήσω αυτόν τον όρο.Να φαίνεται ότι όλη η ιστορία και η δράση βγαίνει από ένα λαϊκόανάγνωσμα, να παίξω κι εγώ με αυτή την οπτική -υπάρχουν, για παράδειγμα,στην πλανοθεσία μου και μερικές σκηνές με έναν κάποιο πιο ηρωικόχαρακτήρα, κάποια contre plongees και τέτοια, ηθελημένα. Απο την άλλη,όμως, για να υπάρχει και μια σημερινή, επιστημονική ματιά, ενέταξα στηνταινία και κάποιες σύντομες, τετράλεπτες παρεμβάσεις κορυφαίωνιστορικών. Του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, της Ολγας Κατσιαρδή - Hering, τουΘανάση Χρήστου και του Βαγγέλη Καραμανωλάκη
Κόβετε ταινία με ομιλίες; Δεν είναι λίγο αντικινηματογραφικό; Δενσας τρόμαξε;
Με προβλημάτισε, δε λέω. Αλλά, αν θυμάστε, το είχα δοκιμάσει λίγοκαι στην ταινία μου «Τη Νύχτα που ο Φερναντο Πεσόα συνάντησε τονΚωνσταντίνο Καβάφη». Προσπάθησα, λοιπόν, να εντάξω τις παρεμβάσεις τωνιστορικών όσο πιο αρμονικά γίνεται, χωρίς να χαλάνε τη ροή της αφήγησης.Επειδή η ταινία είναι μυθοπλασίας, με μια, βεβαίως, δουλειά έρευνας καιτεκμηρίωσης από πίσω, είχα την αίσθηση ότι θα υπήρχε ένα λανθάνονπεριεχόμενο των πληροφοριών. Ας πούμε: δείχνω μια αγορά, που τηνδιασχίζει ο πρωταγωνιστής μου προκειμένου να συναντήσει έναν άλλοΦιλικό. Αλλά δεν εξηγώ τι σήμαινε τότε μια αγορά, πόσο σημαντική ήταν.Ηθελα, λοιπόν, με κάποιο τρόπο να βοηθήσω τον θεατή είτε να καταλάβειπερισσότερο κάτι που ήδη έχει δει στην ταινία ή να προετοιμαστεί γιακάτι που θα ακολουθήσει. Υπάρχει κι άλλος λόγος, μια ακόμα λογική πίσωαπό τις παρεμβάσεις των τεσσάρων ιστορικών. Στην ταινία υπάρχει κι έναςτρίτος χρόνος, πέρα από το 1900 και το 1821. Υπάρχει το παρόν. Τακατάλοιπα του λαϊκού αναγνώσματος «Ανεμος Ελευθερίας» τα ανακαλύπτει μιαερευνήτρια-ιστορικός τέχνης σε ένα παλιό τυπογραφείο, λίγο πρινγκρεμιστεί. Αποφασίζει να κάνει μια έκθεση με τις χρωμολιθογραφίες καιθέλοντας να τεκμηριώσει ιστορικά, να δει πόσο και αν ισχύουν οι πληροφορίες, που περνάνε στο λαϊκό ανάγνωσμα, απευθύνεται στους τέσσεριςιστορικούς.
Η έλλειψη ιστορικών ταινιών αντανακλά την κατάσταση της ελληνικής κινηματογραφίας σαν βιομηχανία. Επενδύονται πολύ λίγα χρήματα και αυτό σε κάνει να φοβάσαι να ασχοληθείς με μακρινές ιστορικές περιόδους.»
Ας πάμε στο στόρι της ταινίας. Ενας από τους δυο πρωταγωνιστέςείναι ιστορικό πρόσωπο, που ομολογώ δεν το είχα ξανακούσει. Πως καιγιατί τον διαλέξατε τον Χριστόφορο Περραιβό; Πώς θα μας τον συστήνατε;
Με γοήτευαν πολλά πρόσωπα από το 1821, τα οποία βρίσκονται στηναχλή μύθου και ιστορίας, για τα οποία δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα καιτο Χόλιγουντ θα είχε κάνει άπειρες ταινίες πάνω τους. Ο ΧριστόφοροςΠερραιβός είναι μια τέτοια εκπληκτική περίπτωση. Συνωμότης, ακτιβιστής,πολεμιστής, ποιητής, διανοούμενος. Φεύγει μικρός από κάποιο χωριό τουΟλύμπου, περνάει στη Βιέννη και μπαίνει στον κύκλο του Ρήγα. Τονσυλλαμβάνουν μαζί του στην Τεργέστη, το 1798, στα 20 χρόνια του, αλλάτην γλιτώνει ,γιατί έχει πρώτα περάσει από τα Επτάνησα και έχει γαλλικήυπηκοότητα. Δεν μπορούν οι Αυστριακοί, δηλαδή, να τον εκδώσουν στουςΤούρκους, όπως τον Ρήγα. Ο Περραιβός καταφεύγει στην αγγλοκρατούμενηΚέρκυρα και τυπώνει τον Θούριο του Ρήγα. Πηγαίνει στη Λιόν και τυπώνειτο 1803 δικά του ποιήματα, αλλά και τον Θούριο πάλι. Μετά πολεμάει μετους Σουλιώτες , έρχεται το 1818 στην Πελοπόννησο ως απόστολος τηςΦιλικής Εταιρείας, είναι ψηλά στην ιεραρχία της, και χάρη σ' αυτόνγίνεται η συνένωση των μανιάτικων οικογενειών με την υπογραφή τουΣυμφώνου των Κιτριών. Και έχει και συνέχεια. Η Φιλική Εταιρεία τονστέλνει το 1821 στους Σουλιώτες, που πολεμάνε στο πλευρό του Αλή Πασάτον Χουρσίτ. Μέχρι που συμμετέχει και στην τελευταία μάχη του αγώνα, το1829, στην Πέτρα, υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη. Πεθαίνει πολύ αργότερα,αφού γράψει βιβλία και δημοσιεύσει και τα απομνημονεύματα του. Φοβερήμορφή. Γυρνάει την Ευρώπη και την Οθωμανική αυτοκρατορία. Και περνάειαπό το πανβαλκανικό όραμα του Ρήγα στο εθνικό της Φιλικής Εταιρείας.
Ο άλλος βασικός σας ήρωας, ο Ιωάννης Φίλωνας, που έχει μέντορακαι συνοδοιπόρο τον Περραιβό;
Αυτός είναι καθαρά επινοημένος. Η ταινία παρακολουθεί τη δράσηκαι τη ζωή του. Είναι έμπορος μεγάλων αποστάσεων, κινείται μεταξύδιασποράς και Ελλάδας, και την ίδια στιγμή είναι ανώτερο στέλεχος τηςΦιλικής Εταιρείας. Μάνη, Μεσσηνία, Τεργέστη, Βιέννη, Ιάσιο,Κωνσταντινούπολη. Μερικοί από τους σταθμούς στο εμπορικό του ταξίδι,αλλά και μάρτυρες της συνωμοτικής δραστηριότητας ενός φλογερούεπαναστάτη. Οσο κι αν ειναι προιόν μυθοπλασίας ο Φίλωνας, υπάρχουνκάποιες καταστάσεις, κάποια μικρά επεισόδια που έχουν ιστορικό υπόβαθρο,αλλά ειδωμένο λίγο από τη μεριά μου. Γιατί ηθελα να φανεί στην ταινία ηέλλειψη ομοθυμίας στην προεργασία της Επανάστασης, η επιφυλακτικότητα,ακόμα και η τρομερή σύγκρουση ιδεών. Η Εκκλησία, για παράδειγμα, ήτανπολυ αρνητικη σε θέματα δημοκρατίας και διαφωτισμού. Αλλά, δεν ειναιπάντα τα πράγματα ασπρο-μαυρο, ακόμα και στα πιό αμφιλεγόμενα πρόσωπα,όπως τον Πετρόμπεη. Ας ερθουμε λίγο απο τη μεριά του. Φανταστείτε ότιδυό μέλη της οικογένειάς του ήταν δίπλα στον Σουλτάνο, ως όμηροι, αλλάκαι ως διπλωμάτες, που προωθούσαν τα συμφέροντα των Μανιατών. Ανσυνέβαινε μιά στραβή, χάνανε αμέσως το κεφάλι τους.
Σήμερα είμαστε πολύ αποδομητικοί σε σχέση με το παρελθόν. Κι όσο κι αν με ενδιαφέρει η Ιστορία και έχω σπουδάσει οικονομικά και κοινωνικές επιστήμες, ήθελα να βυθιστώ στο παρελθόν χωρίς να χάσω εντελώς την ωραιοποιητική και ρομαντική διάθεση απέναντι στο 1821, που τόσο ενεργή ήταν ακόμα το 1900 και ειδικά στα λαϊκά αναγνώσματα.»
Είστε ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα;
Πολύ. Βέβαια, ζήσαμε και μια μεγάλη πληγή. Χάσαμε πέρυσιτον Σεπτέμβριο την Ιουλία Σταυρίδου, αγαπημένη φίλη και συνεργάτιδα.Είχαμε δουλέψει σχεδόν ένα χρόνο μαζί της τα σκηνικά και τα κοστούμια. Ηαπώλεια ήταν μεγάλη, αλλά με στήριξαν πολύ οι άνθρωποι που πήραν τη θέσητης, ο Μιχάλης Σδούγκος στα σκηνικά και η Μαρία Κοντοδήμα στα κοστούμια.Αλλά και όλοι οι συνεργάτες μου, ο Δημήτρης Κορδελάς στη φωτογραφία, οΛάμπης Χαραλαμπίδης στο μοντάζ, ο Πλάτωνας Ανδριτσάκης στη μουσική.
Γυρίσατε μέσα σε δύσκολες συνθήκες, σε λοκντάουν
Ξεκινήσαμε πέρυσι τον Δεκέμβριο. Λοκντάουν αλλά και άγριοςκαιρός, που, πάντως, τον εκμεταλλευτήκαμε όμορφα. Τα γυρίσματα έγιναν σεΜεσσηνία (κυρίως), Αρκαδία, Λακωνία και Αθήνα. Κάναμε συνεχώς τεστ,κανένας δεν αρρώστησε, αλλά αυτή ήταν η αγωνία μας, φανταστείτε ναέπρεπε να διακόψουμε γυρίσματα για δεκατέσσερις μέρες, θα ήτανκαταστροφή. Τρεις άνθρωποι δουλεύανε μέχρι τα άγρια μεσάνυχτα μόνο καιμόνο για να βγάζουν τις άδειες μετακίνησης. Για να φύγει κάποιος απόΜεθώνη και να 'ρθει στη Μεσσήνη για γύρισμα, έπρεπε να βγει άδεια απόΠολιτική Προστασία. Και είχαμε σκηνές πλήθους, πολλούς ερασιτέχνες ακόμακαι σε μικρά ρολάκια, κάτι που πάντα μου αρέσει. Ολόκληρη ιστορία ήταννα κινηθεί αυτός ο κόσμος.
Ανεμος Ελευθερίας 1821 | Σκηνοθεσία : Στέλιος Χαραλαμπόπουλος | Σενάριο: Αντώνης Τολάκης, Στέλιος Χαραλαμπόπουλος | Δ/νση Φωτογραφίας : Δημήτρης Κορδελάς | Μουσική: Πλάτων Ανδριτσάκης | Μοντάζ :Λάμπης Χαραλαμπίδης | Σκηνικά : Μιχάλης Σδούγκος | Κοστούμια: Μαρία Κοντοδήμα | Ηθοποιοί: Τιμος Παπαδόπουλος, Σήφης Πολυζωίδης, Πάνος Κυπαρίσσης,Ρηνιώ Κυριαζή, Γιάννης Αναστασάκης, Λευτέρης Τσάτσης. | Casting: Σωτηρία Μαρίνη, Άκης Γουρζουλίδης, Έλενα Δημητρακοπούλου | Επιστημονικοί Συνεργάτες: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Όλγα Κατσιαρδή – Hering, Θανάσης Χρήστου, Βαγγέλης Καραμανωλάκης | Παραγωγοί: Γιώργος Κυριάκος, Κώστας Λαμπρόπουλος, Γιάννης Ζαργάνη | Executive Producers: Βασίλης Τζανίδης, Έφη Σκρομπόλα | Παραγωγή: View Master Films A.E.
