Οχι ότι χρειαζόμασταν αφορμή, αλλά η συναυλία του Morrissey στην Αθήνα, μας θύμισε εκείνο το αγόρι που ξεκινούσε κάποτε για να αλλάξει τον κόσμο, επειδή είδε στο σινεμά τον Τζέιμς Ντιν στον «Επαναστάτη Χωρίς Αιτία». Ο κόσμος μπορεί να μην άλλαξε, όσοι όμως ενηλικιώθηκαν ακούγοντας τα τραγούδια των Smiths και στη συνέχεια ακολούθησαν, όχι μόνο από κεκτημένη ταχύτητα, τη solo καριέρα του Morrissey, το ήξεραν από την αρχή πως αρκεί να πιστέψεις πως κάπου, κάπως, κάποτε «υπάρχει ένα φως που δεν σβήνει ποτέ».
The Boy with the Thorn in his Side
Σύνθετο και υπέροχο, πολύπλοκο και γοητευτικό, στην πραγματικότητα το σύμπαν του Morrissey είναι φτιαγμένο από λίγα απλά πράγματα: από ρομαντική απογοήτευση, από βρετανικότητα και από τους μύθους που χτίζει ένας μοναχικός έφηβος στο δωμάτιό του, περιτριγυρισμένος από βιβλία και ταινίες.
Τόσο Οσκαρ Ουάιλντ όσο και Τζέιμς Ντιν, οι αναφορές του Στίβεν Πάτρικ είχαν να κάνουν ανέκαθεν με τη ζωή του, αλλά και με τη ζωή που ζούσε μέσα από τα βιβλία και το σινεμά. Δεν χρειάζεται να ψάξεις πολύ. Το 1981, είκοσι δύο μόλις χρόνων, καθρεφτίζει την περσόνα που έμελλε να χτίσει, σε ένα βιβλίο για το πιο καθοριστικό ίσως είδωλό του. Το «James Dean Is Not Dead», ένα λεπτό βιβλίο για τον Αμερικάνο πρωταγωνιστή του «Ανατολικά της Εδέμ» και του «Επαναστάτης Χωρίς Αιτία», είναι περισσότερο από μια βιογραφία, ένα ερωτικό γράμμα, όχι απαραίτητα στον ίδιο τον Ντιν αλλά στο σύμβολο που υπήρξε.
Από την καταραμένη γοητεία του, μέχρι το κοκοράκι στο μαλλί, από την αμφίσημη σεξουαλικότητά του, ως την αντικομφορμιστική νοοτροπία του, ο Τζέιμς Ντιν μοιάζει να καθόρισε τον άνθρωπο που έγινε ο Morrissey. Ποιος είπε ότι το σινεμά δεν μπορεί να δώσει σχήμα στη ζωή σου; «Είδα το “Επαναστάτης Χωρίς Αιτία” εντελώς τυχαία όταν ήμουν περίπου έξι ετών. Ενιωσα να με καταπίνει ολοκληρωτικά. Αρχισα να ψάχνω πληροφορίες για τον Τζέιμς Ντιν και ήταν σαν να κάνω ανασκαφή για τον τάφο του Τουταγχαμόν», θα πει σε μια συνέντευξή του ο ίδιος. «Ολη του η ζωή έδειχνε τόσο απίθανα τέλεια. Τα όσα έκανε στην οθόνη δεν με συγκινούσαν τόσο, αλλά ως άνθρωπος υπήρξε απίστευτα πολύτιμος για μένα. Τα πάντα από τη γέννησή του σε μια μικρή αγροτική πόλη, μέχρι το ότι πήγε στη Νέα Υόρκη και το ότι έγινε ηθοποιός για να ανακαλύψει, όταν κέρδισε την επιτυχία, ότι δεν ήταν αυτό που ήθελε αληθινά. Υπήρξε εμμονή μου στα χρόνια του σχολείου αν και κανείς δεν νοιαζόταν για τον Τζέιμς Ντιν τότε κι όσοι το έκαναν, ήταν εξ αιτίας μιας ψευδο - ροκ εν ρολ μυθολογίας που τον συνόδευε. Κανείς δεν είχε το πάθος μου για εκείνον. Ακόμη κι αν η καριέρα του προχωρούσε με άλματα, υπήρξε πάντα απόλυτα δυστυχισμένος και προφανώς καταραμένος. Κάτι που μοιραζόταν κατά τη γνώμη μου με τον Οσκαρ Ουάιλντ. Μια παράξενη γνώση ότι κάτι αληθινά σκοτεινό παραμονεύει στη γωνία».
Το σκοτάδι του Τζέιμς Ντιν όμως, στην ζωή του έφηβου Morrissey, μοιάζει να συνυπήρχε με την τόσο βρετανική όσο και το «five ο'clock tea» παράδοση της τηλεοπτικής σαπουνόπερας. Στα δώδεκά του έγραφε ήδη φανταστικά σενάρια για το «Coronation Street», που όπως λέει «ήταν μάλλον λίγο πιο περιπετειώδη απ' όσο θα μπορούσε ποτέ η σειρά να αντέξει. Οι ιστορίες μου ήταν γεμάτες διαζύγια και θανάτους, κάπου κάπου κι ένα στραγγαλισμό». Κάπου ανάμεσα στα δυο αυτά άκρα, της απόλυτα αμερικάνικης εφηβικής επαναστατικότητας και της old blighty συντηρητικότητας, χωράει ένα αληθινά ατέρμονο σύμπαν από κινηματογραφικές αναφορές που ξεκινούν από τις πιο avant-garde και παράξενες ταινίες που μπορείς να φανταστείς και φτάνουν μέχρι την σειρά του «Carry On» για τις οποίες ο Morrissey πιστεύει πως «τουλάχιστον έξι ή επτά από αυτές, αγγίζουν τα επίπεδα της υψηλής τέχνης».
Και οι αναφορές του, περισσότερο εμφανείς από οπουδήποτε αλλού στα εξώφυλλα των δίσκων και των singles των Smiths (από το πρώτο εκείνο με τον Τζο Νταλεσάντρο - έναν από τους αγαπημένους του ήρωες που περιτριγύριζαν τον Αντι Γουόρχολ στο θρυλικό Factory της Νέας Υόρκης - ως το τελευταίο με τον επίσης ηθοποιό του «Ανατολικά της Εδέμ» Ρίτσαρντ Ντάβαλος), διαποτίζουν τους στίχους, τη σκέψη, τη νοοτροπία, αυτό που είναι και συμβολίζει ο Morrissey. «Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα θαμμένα στο παρελθόν, που περιμένουν να τα κλέψεις, οι πηγές είναι κυριολεκτικά αστείρευτες. Δεν λέω πως όλα όσα γράφω έχουν γραφτεί από κάποιον άλλο παλιότερα, αλλά σίγουρα τα περισσότερα από τα πράγματα που νοιώθω προέρχονται από το σινεμά». Τα λόγια είναι δικά του και παρότι το έχει γράψει ο ίδιος (στο «Cemetery Gates»), προφανώς δεν πιστεύει απόλυτα την αλήθεια του στίχου του, «If you must write prose or poems the words you use should be your own, don't plagiarize or take on loan».
Πέρα από τους ήρωες των εξωφύλλων του, πέρα από τους φωτογενείς αστέρες του παρελθόντος, πέρα από τους ηθοποιούς των δεύτερων ρόλων και τα teen idols που υπήρξαν «star at eighteen and then suddenly gone, down to a few lines in the back page of a faded annual», το σινεμά ποτίζει σχεδόν κάθε τραγούδι που έχει γράψει ποτέ ο Morrissey, άλλοτε με τρόπο προφανή κι άλλοτε με τρόπο αληθινά προσωπικό. Από τα samples ταινιών όπως αυτό του «L Shaped Room» στο «The Queen is Dead» και τα ονόματα χαρακτήρων όπως των «Dallow, Spicer, Pinkie, Cubitt», όλοι ήρωες του «Brighton Rock» στο «Now My Heart is Full», μέχρι μερικούς από τους πιο διάσημους στίχους του («Now I know how Joan of Arc felt», από το... «Carry On Up Pompeii») ή τη διασκευή του «Moonriver» από το «Breakfast at Tiffany's», και τις προφανείς αναφορές του «Pasolini is me, Accattone, you'll be» ( «You have Killed me»), η τέχνη του Morrissey είναι απόλυτα κινηματογραφική.
Με κάθε έννοια, μα κυρίως με αυτή του σαρωτικού μεγέθους, του συναρπαστικού συναισθηματισμού, του μεγάλου οράματος, της ικανότητας να αλλάξει κυριολεκτικά τη ζωή μας. Οπως το έχει άλλωστε ήδη κάνει...
Γιώργος Κρασσακόπουλος
The Smiths Go to the Movies
H Λήδα Γαλανού και ο Νίκος Πάστρας χαζεύουν τα εξώφυλλα των άλμπουμς και των singles των Smiths, βλέποντας μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές από τις ταινίες που επηρέασαν τον Morrissey, με μουσική υπόκρουση τα πιο αγαπημένα του συγκροτήματος. Ακολουθεί ένα μικρό χρονολόγιο όλων των εξωφύλλων των Smiths και των κινηματογραφικών αναφορών που τα έκαναν συλλεκτικά.
Stop Me if You Think You've Seen This One Before
1983: Το δεύτερο single των Smiths, «This Charming Man» απεικονίζει τον Ζαν Μαρέ στο πέρασμά του από τη ζωή στο θάνατο από τον «Ορφέα» (1949) του Ζαν Κοκτό.
1984: Το εξώφυλλο του πρώτου δίσκου των The Smiths με τίτλο «Τhe Smiths» βρίσκει ημίγυμνο τον Τζο Νταλεσάντρο από το «Flesh», το πρώτο φιλμ της τριλογίας του Αντι Γουόρχολ και του Πολ (!) Μόρισεϊ που γυρίστηκε το 1968.
1984: Για το «What Difference Does it Make?» χρησιμοποιήθηκε μια φωτογραφία του Τέρενς Σταμπ από το «The Collector» του Γουίλιαμ Γουάιλερ που όμως δεν υπάρχει σαν σκηνή στην ταινία. Ο Τέρενς Σταμπ αρνήθηκε αρχικά τη χρήση της φωτογραφίας του, με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί αργότερα από μια πανομοιότυπη φωτογραφία του Morrissey να κρατάει ένα ποτήρι γάλα (αντί χλωροφόρμιο). Ο Σταμπ τελικά άλλαξε γνώμη και έτσι τα singles με το εξώφυλλο του Morrissey είναι σήμερα συλλεκτικά.
1984: To εξώφυλλο του «William It Was Really Nothing» που αντικατέστησε το αρχικό – μια διαφήμιση των ηχείων A.D.S. - λόγω νομικού κωλύματος ήταν μία φωτογραφία της Μπίλι Γουάιτλο από την ταινία «Charlie Bubbles» (1967) του Αλμπερτ Φίνεϊ. Οταν το single κυκλοφόρησε ξανά το 1988 σε CD είχε στο εξώφυλλο μια φωτογραφία του Κόλιν Κάμπελ από την ταινία «The Leather Boys» του Σίντνεϊ Φιούρι από το 1964, η οποία με τη σειρά της είχε χρησιμοποιηθεί για τη γερμανική εκδοχή του «Ask».
1985: Κυκλοφορεί το «How Soon is Now?» ως single. Στο εξώφυλλο ο Σον Μπάρετ από το «Dunkirk» (1958) του Λέσλι Νόρμαν. Η εικόνα του βρετανού ηθοποιού που έμοιαζε σαν να πιάνει τα γεννητικά του όργανα, απαγορεύτηκε στην Αμερική, όπου το single κυκλοφόρησε με άλλο εξώφυλλο (μια φωτογραφία των Smiths από το Φεστιβάλ του Glastonbury). Αλλη εκδοχή του «How Soon is Now?» που κυκλοφόρησε ξανά στα '90s έχει στο εξώφυλλο μια τινταρισμένη φωτογραφία με την Βανέσα Ρέντγκρεϊβ μαζί με τον Ντέιβιντ Χέμινγκς από το «Blow Up» του Μικελάντζελο Αντονιόνι από το 1966.
1985: Για το δεύτερο άλμπουμ των Smiths με τίτλο «Meat is Murder», ήταν η πρώτη φορά που παραποιήθηκε φωτογραφία. Τραβηγμένη το 1967, η φωτογραφία ενός πεζοναύτη από τον πόλεμο στο Βιετνάμ (που συμπεριλαμβάνεται αυτούσια στο υποψήφιο για Οσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ του 1968 «In the Year of the Pig» του Εμίλ ντε Αντόνιο), πειράχτηκε από τον Morrissey ώστε στο κράνος του να γράφει αντί «Make Love Not War» το «Meat is Murder».
1985: Στο εξώφυλλο του «Shakespeare’s Sister» η Πατ Φίνιξ από τη διάσημη βρετανική τηλεοπτική σειρά «Coronation Street».
1985: Στο εξώφυλλο του «That Joke Isn’t Funny Anymore» η φωτογραφία ενός μωρού από τη ρώσικη ταινία επιστημονικής φαντασίας «The Enchanted Desna» (1968) της Γιουλίγια Σόλντσεβα.
1986: Κυκλοφορεί το «Ask» με τη φωτογραφία της Γιούθα Τζόις από τη βρετανική τηλεοπτική σειρά «George & Mildred».
1986: Κυκλοφορεί ο τρίτος δίσκος των Smiths με τίτλο «The Queen is Dead». Στο εξώφυλλο μια φωτογραφία του Αλεν Ντελόν από την ταινία «L’ Insoumis» του Αλέν Καβαλιέ από το 1964.
1987: Το εξώφυλλο του «Sheila Take A Bow» - ένας φόρος τιμής στην Κάντι Ντάρλινγκ, τη διάσημη τρανσέξουαλ της ομάδας του Factory του Αντι Γουόρχολ και ηρωίδα του «Women in Revolt» του 1971 του Πολ Μόρισεϊ.
1987: Ο τέταρτος δίσκος (και τελευταίος) των Smiths έχει για εξώφυλλό του τον Ρίτσαρντ Ντάβαλος από το «Ανατολικά της Εδέμ» του Ελία Καζάν από το 1955. Πέντε χρόνια αργότερα ο Ντάβαλος (σε ακόμη μια σκηνή όπου κοιτάει τον αδερφό του, Τζέιμς Ντιν) θα γινόταν το εξώφυλλο για μια από τις συλλογές Best Of των Smiths. Η αρχική επιλογή για το «Strangeways, Here We Come» ήταν μια φωτογραφία του Χάρβεϊ Καϊτέλ από το «Who’s That Knocking at My Door» του Μάρτιν Σκορσέζε, αλλά ο Καϊτέλ αρνήθηκε να δώσει τα δικαιώματα. Το 1991 ο Καϊτέλ έδωσε την άδεια του, και η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε σε διαφημιστικά προϊόντα για την περιοδεία του Morrissey.
1987: Κυκλοφορεί το «I Started Something I Couldn’t Finish». Στο εξώφυλλό του ποζάρει η Αβριλ Ανγκερς από το «The Family Way» του Ρόι Μπόουλτινγκ του 1966.
1987: Στο εξώφυλλο του «Stop Me If You’ ve Heard this One Before» ο Μάρεϊ Χεντ πάλι από το «The Family Way» του Ρόι Μπόουλτινγκ του 1966.
1995: Για την κυκλοφορία των «Singles» χρησιμοποιήθηκε στο εξώφυλλο μια φωτογραφία της τραγουδίστριας και ηθοποιού Νταϊάνα Ντορς από την ταινία «Yield to the Night» του 1956, σκηνοθετημένο από τον Τζέι Λι Τόμπσον.
Μανώλης Κρανάκης
The films that made you cry and the films that saved your life
Τον Μάρτιο του 1993, το περιοδικό Movieline, ζήτησε από τον Morrissey (αλλά κι από άλλους μουσικούς, όπως ο Τρέντ Ρέζνορ ή ο Μάικλ Στάιπ) να διαλέξουν τις ταινίες που τους ενέπνευσαν. Ο Moz, παρέδωσε μια λίστα με 21 ταινίες και με το παρακάτω σχόλιο: «Η ανένδοτη εμμονή μου με τις βρετανικές ταινίες του '40, του '50 και του '60 είχε συντριπτική επίδραση σε οτιδήποτε έχω γράψει. Η λίστα με τις αγαπημένες μου ταινίες θα μπορούσε να είναι ατέλειωτη. Τα σύγχρονα φιλμ δεν με εμπνέουν καθόλου. Αρνούμαι να δω οτιδήποτε γυρίστηκε μετά το 1971 γιατί κάθε ιστορία είχε ήδη ειπωθεί μέχρι τότε» Η λίστα που παρέδωσε περιείχε τα παρακάτω φιλμ: «The Killing of Sister George», «It Always Rains on Sunday», «Poor Cow», «The Leather Boys», «Yield to the Night», «Flame in the Streets», «Spring and Port Wine», «Woman in a Dressing Gown», «The October Man», «Turn the Key Softly», «An Inspector Calls», «We Are the Lambeth Boys», «Victim», «Charlie Bubbles», «The Family Way», «A Kind of Loving», «To Sir With Love», «Billy Liar», «Dance Hall», «The Ladykillers», «Oliver Twist».
Στη διάρκεια των χρόνων όμως, ο Morrissey μίλησε για πολλές ακόμη αγαπημένες του ταινίες όπως τις παρακάτω.
«Γεύση από Μέλι» του Τόνι Ρίτσαρντσον (1961)
«Στην πραγματικότητα, η μόνη σημαντική βρετανική ταινία της δεκαετίας του 60, αν με ρωτάτε», έχει δηλώσει ο ίδιος, λέγοντα μάλιστα ότι μπορεί να απαγγείλει τους διαλόγους λέξη προς λέξη. Ατάκες από την ταινία υπάρχουν σε πολλα τραγούδια του, αλλά στο «That Night has Opened my Eyes», υπάρχουν κυριολεκτικά ολόκληροι διάλογοι από το φιλμ. H Σίλα Ντελάνι που έγραψε το ομώνυμο θεατρικό αποτελεί με διαφορά τη νούμερο ένα ηρωίδα του Morrissey.
«Σάββατο Βράδυ, Κυριακή Πρωί» του Κάρελ Ράιζ (1960)
«Είναι σαν να είμαι δεμένος με χειροπέδες με αυτή την ταινία, την οποία δεν θα βαρεθώ ποτέ και που έχει την ικανότητα να με εκπλήσσει πάντα, όταν βλέποντας τυχαίες σκηνές, θα πιάσω τον εαυτό μου να ακούει μια ατάκα που ίσως έχω πει πολλές φορές εκείνη τη μέρα. Δεν μπορώ να περιγράψω την ποίηση που έχει για μένα αυτή η ταινία, ειδικά ο ρόλος του Αλμπερτ Φίνεϊ».
«Brighton Rock» του Τζον Μπόλτιν (1947)
«Εχω δει την ταινία περισσότερες από διακόσιες φορές. Και ποτέ δεν την σταμάτησα ούτε καν για να βράσω ένα αυγό»
«The Cockleshell Heroes» του Χοσέ Φερέρ (1955)
«Δεν είναι στ΄ αλήθεια μια σπουδαία ταινία, αν και το σενάριο είναι γραμμένο από τον Μπράιαν Φορμπς. Απλά είναι ένα από εκείνα τα φιλμ που σου δίνουν μια υπέροχη εικόνα της χαρούμενης παλιάς Αγγλίας».
«Jane Eyre» του Ρόμπερτ Στίβενσον (1943)
«Ναι κλαίω εύκολα. Πολύ, πολύ εύκολα. Σαν ένα πολύ βαρετό παράδειγμα, είδα το “Jane Eyre” κατά τύχη πριν μερικά χρόνια και με σοκ ένιωσα τα μάτια μου αν πλημμυρίζουν δάκρυα. Η τέχνη με κάνει πολύ ευαίσθητο και δεν ντρέπομαι να πω ότι ταινίες σαν αυτή μου ξυπνούν έντονα πάθη».
«Η Tελευταία Παράσταση» του Πίτερ Μπογκντάνοβιτς (1971)
«Η πρώτη μου σεξουαλική εμπειρία», ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε για να περιγράψει την ταινία σε ένα γράμμα στον pen pal του Ρόμπερτ Μάκι το 1981.
«Μάμα Ρόμα» του Πιερ Πάολο Παζολίνι (1962)
«Απ όλες τις ταινίες του Παζολίνι, αυτή είναι η αγαπημένη μου. Ενα αληθινό αριστούργημα. Κι ακόμη τόσο μοντέρνα. Δεν νομίζω ότι ο Παζολίνι άγγιξε ξανά τα ύψη αυτού του φιλμ. Και ήταν ένα αληθινό ταλέντο με τόσα πολλά χαρίσματα. Ταινίες, βιβλία, δοκίμια. Στις συνεντεύξεις του ήταν υπέροχος. Ενας αληθινός ήρωας».
«Ολιβερ Τουίστ» του Ντέιβιντ Λιν (1948)
«Ντέιβιντ Λιντς ή Ντέιβιντ Λιν;» ήταν η ερώτηση του περιοδικού Uncut «Λιν, “Ολιβερ Τουίστ”, “What right have you to Butcher me”» η απάντηση του Moz.
«Passport to Pimlico» του Χένρι Κορνίλιους (1949)
«Σχεδόν μπορείς να γευτείς την αίσθηση αυτών των φιλμ. Το “Passport to Pimlico”, είναι ένα θριαμβευτικό φιλμ, γεμάτο αναγνωρίσιμα πρόσωπα. Σήμερα, οι ταινίες έχουν έναν αναγνωρίσιμο ηθοποιό και μετά ένα σωρό άγνωστους, κάτι μάλλον ακατανόητο».
«Un Chant d Amour» του Ζαν Ζενέ (1950)
«Χάρη στο DVD, μπορείς ευτυχώς να ανακαλύψεις σήμερα μερικά υπέροχα φιλμ. Οπως αυτή την ταινία του Ζενέ, λιγότερο γνωστή από τον “Καβγατζή” του Φασμπίντερ, αλλά τόσο βαθιά συγκινητική».
Κι αντίθετα απ ότι έλεγε το 1993, στην πορεία είδε και μερικά πιο μοντέρνα φιλμ. Ο «Γυμνός» του Μάικ Λι, το «Ο Φίλος μου κι Εγώ» του Μπρους Ρόμπινσον, το «Nil By Mouth» του Γκάρι Ολντμαν, το «Δαμάζοντας τα Κύματα» του Λαρς Φον Τρίερ, το «Romper Stomper» του Τζόφρι Ράιτ, o «Ανθρωπος Ελέφαντας» του Ντέιβιντ Λιντς, το «Blue» του Ντέρεκ Τζάρμαν, είναι μερικά από αυτά. Αλλά μια από τις αγαπημένες του ταινίες των τελευταίων χρόνων είναι το ισραηλινό «Late Marriage» του Ντοβέρ Κοσασβίλι: «Είναι μια από εκείνες τις σπάνιες ταινίες, στις οποίες όλο το καστ είναι καταπληκτικό και το φιλμ είναι γεμάτο ένταση, χωρίς κανένα ειδικό εφέ, ή ηχητικό κόλπο. Πρωταγωνιστεί ο Λιόρ Ασκενάζι που έπαιζε επίσης στο «Περπατώντας στο Νερό», μια ακόμη ταινία που αξίζει να δείτε». Κάτι μας λέει ότι θα του αρέσει και το ακόμη πιο πρόσφατο «Γράψε Λάθος».
Γιώργος Κρασσακόπουλος
Tags: MORRISSEY, THE SMITHS, TZEΪΜΣ ΝΤΙΝ
