Ο Χιροκάζου Κόρε-Εντα μιλάει χαμηλόφωνα, μειλίχια και σχεδόν ψιθυριστά, με την ευγένεια και τη συστολή που χαρακτηρίζουν όχι μόνο το σινεμά του, αλλά και ολόκληρο τον ιαπωνικό λαό. Τα λόγια του, όμως, ξεδιπλώνουν κι αποκαλύπτουν σταδιακά τη σοφία ενός ολοκληρωμένου καλλιτέχνη, που επικοινωνεί με κάθε έργο του τη δική του αλήθεια.
Αυτή η τελευταία είναι, άλλωστε, ο τίτλος και το θέμα της νέας του ταινίας, της πρώτης εκτός ιαπωνικών συνόρων γαλλικής παραγωγής του, η οποία άνοιξε το 76ο φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας τον περασμένο Σεπτέμβρη. Το Flix συνάντησε τον μεγάλο και βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα Ιάπωνα σκηνοθέτη στη Μόστρα λίγο μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της «Αλήθειας» και τη συζήτηση μονοπώλησαν αφενός η πρωταγωνίστριά του και θρύλος του γαλλικού και παγκόσμιου σινεμά, Κατρίν Ντενέβ, αφετέρου ο θεσμός της οικογένειας, που αποτελεί κεντρική θεματική και ακρογωνιαίο λίθο για το σύνολο της φιλμογραφίας του.
Στα γυρίσματα της «Αλήθειας»
Ολα ξεκίνησαν από μια πολύ ευγενική πρόταση που μου έγινε από την Ζιλιέτ Μπινός για συνεργασία το 2011. Ομως τότε το όνομα της Κατρίν Ντενέβ δεν υπήρχε ούτε καν ως ενδεχόμενο στο μυαλό μου. Ούτε τα γυρίσματα στη Γαλλία. Συζητούσαμε για μία ταινία που θα διαδραματίζεται στην Ιαπωνία, όμως σταδιακά άρχισα να σκέφτομαι ότι αφού η ταινία θα έχει Γάλλους συντελεστές, γιατί να μη γυριστεί εκεί. Τότε μου ήρθε η πρώτη έμπνευση για την «Αλήθεια». Το έτος ήταν 2015. Παρουσίασα την ιδέα στην Ζιλιέτ και της είπα ότι το ρόλο της μητέρας πρέπει να ερμηνεύσει μια ηθοποιός, η οποία θα είναι η προσωποποίηση του γαλλικού σινεμά, ένας μύθος κι ένα ίνδαλμα. Και ποιά είναι πιο εμβληματική από την Κατρίν Ντενέβ; Ετσι από την αρχή είχα στα χέρια μου δύο φανταστικές ηθοποιούς και με την προσθήκη του Ιθαν Χοκ στο ρόλο του συζύγου είχα από την αρχή μια γερή βάση για να χτίσω το σενάριο της ταινίας, ένα ονειρεμένο καστ.
Η Κατρίν είναι αναμφίβολα ντίβα, αλλά δε θα μπορούσα να πω ότι είναι καλομαθημένη, αυτό θα ήταν υπερβολικό κι αρνητικό. Αντίθετα, μπορώ να πω ότι είναι πολύ ελεύθερο πνεύμα. Είναι πολύ διασκεδαστική στο γύρισμα, έβλεπα πώς φωτιζόταν το πρόσωπό της κάθε φορά που μια σκηνή πήγαινε καλά. Ολοι την κοιτούσαμε, ήμασταν προσηλωμένοι σ΄αυτή και στο πρόσωπό της. Ηταν το επίκεντρο της προσοχής, αλλά νομίζω πως έχει συνηθίσει σ΄αυτό.
H Κατρίν είναι πολύ ελεύθερο πνεύμα. Είναι πολύ διασκεδαστική στο γύρισμα, έβλεπα πώς φωτιζόταν το πρόσωπό της κάθε φορά που μια σκηνή πήγαινε καλά. Ολοι την κοιτούσαμε, ήμασταν προσηλωμένοι σ΄αυτή και στο πρόσωπό της. Ηταν το επίκεντρο της προσοχής, αλλά νομίζω πως έχει συνηθίσει σ΄αυτό.»
Εκανα πολλές μακροσκελείς συνεντεύξεις με την Κατρίν, προκειμένου να γράψω το ρόλο της Φαμπιέν, την οποία υποδύεται. Τη ρωτούσα για τους πρώτους της ρόλους, τη σχέση της με την οικογένειά της. Και μετά της έκανα τις ίδιες ερωτήσεις που ρωτάει ο δημοσιογράφος τη Φαμπιέν στην αρχή της ταινίας. Υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες στο χαρακτήρα που άντλησα από αυτές τις συνομιλίες μου με την Κατρίν. Μου έκανε τόση εντύπωση μάλιστα η αρνητική απάντηση που μου έδωσε στην ερώτηση αν πιστεύει πως υπάρχει κάποια σύγχρονη Γαλλίδα ηθοποιός που έχει «κληρονομήσει» το υποκριτικό της dna, που τη μετέφερα αυτούσια στην ταινία μου. Από την άλλη, όμως, ακόμα και η Κατρίν μου είπε ότι ο χαρακτήρας της Κατρίν είναι πολύ σκληρός και φρόντισε να κρατήσει μια απόσταση από αυτόν και να του δώσει μια πιο κωμική κι ανάλαφρη διάσταση.
Η οικογένεια είναι το πρώτο μόρφωμα στο οποίο εισερχόμαστε από τη γέννησή μας. Εκεί γεννιούνται όλα μας τα συναισθήματα, εκεί αναπτύσσεται το αίσθημα εμπιστοσύνης για τον υπόλοιπο κόσμο, από εκεί διαμορφώνεται ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μας. Κι από εκεί συνήθως ξεκινούν όλα τα προβλήματα. Eχει κατά συνέπεια μεγάλο ενδιαφέρον να προσπαθήσεις να το αποτυπώσεις όλο αυτό στον κινηματογράφο.
Φυσικά υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην ιαπωνική οικογένεια και στην «δυτική» οικογένεια. Η εξερεύνησή τους ήταν, άλλωστε, ο κύριος λόγος που έκανα αυτή την ταινία. Η οικογένεια είναι μια θεματική που διατρέχει το σύνολο της φιλμογραφίας μου. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι στην Ιαπωνία κανείς δεν είναι τόσο ευθύς, ειδικά μέσα στην οικογένειά του. Αντίθετα χρησιμοποιούμε πιο πολύ τη σιωπή ως μέσο έκφρασης. Αποφεύγουμε τις συγκρούσεις, υπεκφεύγουμε, αποχωρούμε από το δωμάτιο από σεβασμό ή διακριτικότητα. Αντίθετα στη Γαλλία αυτό που έχει σημασία είναι η σύγκρουση των λέξεων, η αντιπαράθεση πρόσωπο με πρόσωπο, το να μιλούν όλοι για τις σχέσεις τους και τα συναισθήματά τους. Προσπάθησα, λοιπόν κι εγώ να εκφραστώ με περισσότερες λέξεις απ’ όσες συνήθως χρησιμοποιώ στη χώρα μου.
Στην Ιαπωνία θα γύριζα την ταινία σίγουρα πιο γρήγορα και αυθόρμητα. Εδώ έπρεπε να είναι όλα υπολογισμένα. Βέβαια η Κατρίν ήταν πάντα ένας αστάθμητος παράγοντας, γιατί ποτέ δεν μαθαίνει απέξω όλες τις ατάκες της, αντίθετα αυτοσχεδιάζει και προσπαθεί πρώτα να μπει στο κλίμα και στο ρυθμό κάθε σκηνής.»
Η οικογένεια έχει πάψει να είναι καταφύγιο. Ο ρόλος της έχει αλλάξει. Στην Ιαπωνία τουλάχιστον ανακύπτουν συχνά θέματα ενδοοικογενειακής βίας, ενώ πολλές γυναίκες μεγαλώνουν μόνες τους τα παιδιά τους. Δεν υπάρχει η μέριμνα που χρειάζεται για τον θεσμό της οικογένειας, με αποτέλεσμα να αισθάνονται όλο και λιγότερα άτομα ασφαλή στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Αλλά δεν ξέρω πώς θα μπορούσε αυτό να αλλάξει.
Το να γυρίσω σε μια ξένη γλώσσα την οποία δε μιλάω δεν ήταν για εμένα εμπόδιο, ίσως επειδή στάθηκα τυχερός και είχα μια υπέροχη διερμηνέα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Αλλά θα σας πω κι ένα μυστικό (γελάει): ακριβώς επειδή υπήρχε αυτό το επικοινωνιακό κενό της γλώσσας, αργούσα να δώσω το ok μετά την κάθε σκηνή, επομένως είχα το χρόνο να την επεξεργαστώ στη γλώσσα μου και να δώσω μετά τις οδηγίες για τις οποιεσδήποτε διορθώσεις. Στην Ιαπωνία γύριζα σίγουρα πιο γρήγορα και αυθόρμητα. Εδώ έπρεπε να είναι όλα υπολογισμένα. Βέβαια η Κατρίν ήταν πάντα ένας αστάθμητος παράγοντας, γιατί ποτέ δεν μαθαίνει απέξω όλες τις ατάκες της, αντίθετα αυτοσχεδιάζει και προσπαθεί πρώτα να μπει στο κλίμα και στο ρυθμό κάθε σκηνής. Μερικές φορές μάλιστα η διερμηνέας μου έλεγε ότι δεν είχε χρησιμοποιήσει ούτε μια λέξη από τους διαλόγους της σκηνής. Κι αυτό, όμως, λειτούργησε υπέρ της ταινίας γιατί της έδωσε τη φυσικότητα και την αμεσότητα των διαλόγων.
