Και ξαφνικά, μια γυναικεία ταινία από το Κόσοβο (με γυναίκα σκηνοθέτη και γυναικείο θέμα), το «Αναζητώντας τη Βενέρα» της Νορίκα Σέφα στο τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια», με έκανε να ψάχνω σαν τρελλή τα προγράμματα του 62ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αλλά και το google και διεθνή κινηματογραφικά σάιτ και ξένες, μεγάλες εφημεριδες. Για να βρω κι άλλες ταινίες από το γειτονικό μας Κόσοβο, προσοχή, όχι όποιες και όποιες, αλλά μόνο από γυναίκες με γυναίκες.
Το Flix βρέθηκε στο 62ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρακολούθησε ταινίες, έγραψε γι' αυτές και κατέγραψε την αίσθηση της «επιστροφής στο σπίτι». Μείνετε συντονισμένοι εδώ.
Ξεπερασμένη φεμινιστική ψύχωση; Δεν θα τόλεγα. Οχι γιατί υπάρχει πιά το #meToo. Αλλά γιατί η καταπίεση, η ασφυξία, η αδικία, η περιθωριοποίηση των γυναικών είναι εδώ και βασιλεύουν. Περισότερο, σίγουρα, στο μικρό Κόσοβο απ' ό,τι στην Ελλάδα. Αλλά υπάρχουν δίπλα μας, στη γειτονιά μας, στα Βαλκάνιά μας, μικρές και μεγάλες ιστορίες ανδρικής κυριαρχίας και βίας και, το σπουδαιότερο και παρήγορο, μια νέα γενιά γυναικών σκηνοθετών, που τις πιάνει στον αέρα και τις αναδεικνύει. Ναι, γεννήθηκε ένα καταπληκτικό «female wave» στο Κόσοβο, έτσι τοβάφτισαν ήδη οι ξένοι, πολύ εύστοχα. Ετσι το ένοιωσα κι εγώ βλέποντας online στο 62ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τρεις, διαδοχικά, ταινίες.
Αναζητώντας τη Βενέρα
Πρώτα το «Αναζητώντας τη Βενέρα»: δυό νεαρά κορίτσια σε μικρό ορεινό χωριό του Κοσόβου προσπαθούν, κάτω από το εφιαλτικό, απειλητικό βλέμμα των ανδρών, γέρων και νέων, να ανακαλύψουν τη σεξουαλικότητά τους, να ζήσουν διαφορετικά απο τις μανάδες τους. Μετά ήρθε και με ξέκανε ένα σχεδόν θρίλερ, «Η Βέρα Ονειρεύεται τη Θάλασσα» της Κατρίνα Κρασνίτσι (Αργυρός Αλεξανδρος εξ ημισείας στο τμήμα «Meetthe Neighbours»), η ιστορία μιας μεσήλικης, εργαζόμενης γυναίκας της μεσαίας τάξης, που μετά την αυτοκτονία του πρώην δικαστή συζύγου της, βρίσκεται να διεκδικεί την οικογενειακή της περιουσία και κληρονομιά, γι' αυτή και για την επαναστατημένη κόρη της, απο μιά «συμμορία» αξιοθρήνητων ανδρών, γκάνγκστερ αλλά και νοικοκυρέων, που την εκβιάζουν, την τρομοκρατούν.
Η Βέρα Ονειρεύεται τη Θάλασσα
Και, τέλος, την κορυφαία, κατά τη γνώμη μου, «Βασίλισσα της Κυψέλης» («Hive») της Μπλέρτα Μπασόλι, που είχε φτάσει στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης φορτωμένη περγαμηνές, τρία , δηλαδή, βραβεία στο φετεινό Σάντανς, ήτοι Μεγάλο Βραβείο Επιτροπής, σκηνοθεσίας και κοινού. Βραβείο Κοινού Fischer κέρδισε και στη Θεσσαλονίκη για το τμήμα «Ματιές στα Βαλκάνια». Μακάρι να την ξανακερδίσει την αγάπη του ελληνικού κοινού όταν βγει με το καλό (Φεβρουάριο ή Μάρτιο) στις αίθουσες από τηνεταιρεία διανομής Cinobo.
Αυτό που έκανε στην «Βασίλισσα της Κυψέλης» («Hive») η Μπλέρτα Μπασόλι ειναι απλό, αλλά αξιοθαύμαστο. Πήρε μια πραγματική, πασίγνωστη ιστορία στο Κόσοβο και με διακριτικότητα, πληρότητα και τόλμη έστησε μπροστά στα μάτια των συμπατριωτών της, αλλά και όλου του κόσμου, την εικόνα μιας κοινωνίας που εχθρεύεται και κυνηγάει τις δυνατές, ελεύθερες γυναίκες. Η Φαρίγε Κότι, νέα γυναίκα, σύζυγος αγνοούμενου στον πόλεμο με τους Σέρβους και μητέρα δυο παιδιών, αποφασίζει σε πείσμα του εχθρικού περιγύρου της να πάρει τη ζωή της στα χέρια της. Μαθαίνει αυτοκίνητο και με χίλια ζόρια, στη αρχη σχεδόν μόνη της, στη συνέχεια πείθοντας όλο και περισσότερες γυναίκες του χωριού της να συμμετάσχουν, στήνει έναν πετυχημένο σήμερα γυναικείο συνεταιρισμό παραγωγής μιaς περίφημης, ντόπιας σάλτσας. Της σπάνε το αυτοκίνητο, πάνε να τη βιάσουν, την κακολογουν ακόμα και τα παιδιά της, οι γυναίκες φρίττουν, οι άνδρες εξοργίζονται. Κι εκείνη (την ερμηνεύει καταπληκτικά η δωρική Ιλκα Γκάσι), κάνει αμίλητη το ένα βήμα μετά το άλλο. Δυνατή σα βράχος.
Γι' αυτήν την γεμάτη ασιοδοξία και αλήθεια, αλλά καθόλου διδακτική και αφ' υψηλού ταινία, θελήσαμε να μιλήσουμε με τη σκηνοθέτη της. Και βρήκαμε μια νέα γυναίκα, που διαθέτει τον ίδιοενθουσιασμό με την ηρωίδα της.
Διαβάστε ακόμη: Γιάσνα Τζούρισιτς | «Υπάρχουν άνθρωποι και μη άνθρωποι»
Κάτι μαγικό πρέπει να συμβαίνει στο Κόσοβο. Εχετε κάποια εξήγηση για το «female wave» στο σινεμά της πατρίδας σας;
Μου αρέσει που το λέτε «μαγικό», γιατί όντως μαγικό είναι. Δεν μπορώ ακριβώς να εξηγήσω τι συμβαίνει, αλλά μπορώ να πω με σιγουριά ότι μου δημιουργεί ένα υπέροχο, θετικό συναίσθημα. Και το πιο ωραίο είναι ότι το Κόσοβο διαθέτει μια απολύτως αξιοκρατική διαδικασία επιλογής κινηματογραφικών πρότζεκτ, που δίνει στον καθένα ίσες ευκαιρίες συναγωνισμού και διάκρισης. Εαν το πρότζεκτ σου είναι καλό, κερδίζεις. Ολα τα πρότζεκτ των γυναικών σκηνοθετών επιλέχτηκαν γιατί είναι καλά. Είμαι τόσο ευτυχισμένη, που κάνω αυτό το ταξίδι από φεστιβάλ σε φεστιβάλ, μαζί με τις γυναίκες συναδέλφους μου.
Γιατί διαλέξατε για την πρώτη σας ταινία την πραγματική ιστορία μιας γυναίκας, που αψηφά τις νόρμες και τις προκαταλήψεις της πατριαρχικής της κοινότητας, για να υπάρξει αυτόνομη σε μια καλύτερη ζωή; Ηταν μιά πολύ γνωστή ιστορία στο Κόσοβο ή ένα καλά κρυμμένο και αγαπημένο μυστικό και παράδειγμα στους κύκλους των γυναικών;
H ιστορία της Φαρίγε Κότι ήταν γνωστή, αλλά η ίδια δεν ήθελε να εκτίθεται τόσο στα μίντια, κάτι που το βρίσκω εξαιρετικό ως στάση. Αλλά οι άνθρωποι ένοιωθαν την ανάγκη να ακούν γι' αυτή, ήταν ένα εκπληκτικό πρότυπο γυναίκας. Οταν είδα για πρώτη φορά την ιστορία της στην τηλεόραση, ένοιωσα κατάπληξη και θυμό. Αλλά μου πέρασε και από το μυαλό ότι θα μπορούσα να προσεγγίσω την ιστορία της με μια διάθεση σατιρική, πώς αλλοιώς να αντιμετωπίσει ένας σκηνοθέτης το γεγονός ότι αυτή η γυναίκα δαιμονοποιήθηκε γιατι πήρε δίπλωμα οδήγησης και άρχισε να εργάζεται; Η ιστορία της με συνάρπασε, αλλά όταν την συνάντησα, όλα υποχώρησαν μπροστά της, όλα έγιναν εκείνη, η προσωπικότητά της, ο χαρακτήρας της, το όραμα και η επιμονή της. Ενοιωσα ότι έχω μια αποστολή. Να κάνω στην οθόνη το πορτρέτο μιάς δυνατής γυναίκας, της γυναίκας που καθόταν απέναντί μου, τόσο στωική αλλά και έντονη.
Η πραγματική Φαρίγε Κότι | Φωτογραφία Artan Korenica
Εαν δεν υπήρχε η ιστορία της Φαρίγε μπροστά στα μάτια σας, να την αρπάξετε για να κάνετε μια καλή ταινία, και πάλι κάτι γύρω από τις γυναίκες στο Κόσοβο θα σκεφτόσασταν να κάνετε;
Ανατράφηκα από δυνατές γυναίκες και έζησα τριγυρισμένη από δυνατές γυναίκες. Τη μητέρα μου, τη γιαγιά μου, τις αδελφές μου, τη νύφη μου. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πάντα ήξερα ότι κάτι θα κάνω γύρω από το θέμα των δυνατών γυναικών, γιατί ήταν και εξακολουθεί να είναι ο κόσμος μου, η πραγματικότητα που ζω. Αλλά μόνο αφού συνάντησα την Φαρίγε και μου θύμισε όλες τις δυνατές γυναίκες της ζωής μου, αυτές που με έκαναν τον άνθρωπο που είμαι σήμερα, ένοιωσα ότι αυτή η ταινία θα ήταν κάτι διαφορετικό. Δεν θα ήταν απλώς μια ακόμα ταινία, αλλά ένα καθήκον. Να βοηθήσω να αλλάξουν κάπως τα πράγματα ή τουλάχιστον να προκαλέσω συζητήσεις, να κάνω τους ανθρώπους κάτι να νοιώσουν ή να σκεφτούν.
Είναι πράγματι τόσο πατριαρχικό το Κόσοβο; Υπάρχουν σκηνές στην ταινία σας που με εξαγρίωναν.
Το Κόσοβο είναι πατριαρχική κοινωνία, κανένας δεν μπορεί να το αρνηθεί. Αλλάζουν, όμως, τα πράγματα στο χωριό της Φαρίγε, αλλά και σε ολόκληρο το Κόσοβο; Ναι, αλλάζουν προς το καλύτερο. Εχουμε ανάγκη να γίνουν περισότερα στο Κόσοβο, αλλά και σε όλο τον κόσμο; Ναι, πρέπει πολύ περισσότερα να γίνουν μέχρι να πούμε ότι οι γυναίκες έχουμε ίσα δικαιώματα. Η Φαρίγε μπορεί να είναι το πρότυπό μας. Από μόνη της κατάφερε και άλλαξε σε πολλά επίπεδα την νοοτροπία της μικρής της κοινότητας, καμμία από εμάς δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Αλλα, ναι, στο Κόσοβο έχουμε ακόμα υψηλά επίπεδα ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος των γυναικών, η κοινωνία απαιτεί από τις γυναίκες να μείνουν στο σπίτι σαν νοικοκυρές και μόνο - αν και αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό, φτάνει να αποτελεί ελεύθερη επιλογή της γυναίκας. Και, τέλος, το Κληρονομικό Δίκαιο είναι ακόμα οπισθοδρομικό, οι γυναίκες μπορεί εύκολανα αποκλεισθούν. Βλέπετε, δηλαδή, ότι έχουμε ακόμα πολλή δουλειά να κάνουμε, αλλά όλες μαζί μπορεί να αλλάξουμε τα πράγματα.
Το φαντάζεστε; Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα γλώσσας, σκέψης, επιβολής απόψεων και συμπεριφορών που καθορίζει τις γυναίκες. Τόσο απλά.»
Στο Κόσοβο κυρίαρχη θρησκεία είναι το Ισλάμ. Στην ταινία σας, όμως, φαίνεται ότι η περιθωριοποίηση των γυναικών, οι απαγορεύσεις και οι κανόνες, δεν οφείλονται σε θρησκευτικές επιταγές. Ποιες είναι, λοιπόν, οι ρίζες της πατριαρχίας στην πατρίδα σας;
Νομίζω ότι οι ρίζες αυτής της ανισότητας βρίσκονται περισσότερο στον πολιτισμό και την παράδοση της χώρας, πάρα στη θρησκεία της. Ξεκινάνε από τον τρόπο που μας μεγαλώνουν και τις απαιτήσεις που έχουν από εμάς - για παράδειγμα, ότι δεν μπορούμε να κάνουμε παρά μόνο κάποιες δουλειές και καλύτερα θα είναι να μείνουμε στο σπίτι. Είναι, ακόμα, ο τρόπος που μας μαθαίνουν να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον ρόλο μας. Μιά μέρα, θυμάμαι ότι πήγα να χρησιμοποιήσω στα αγγλικά τον όρο househusband (σσ ο άνδρας που ασχολείται με το σπίτι ενώ η σύζυγος ή η σύντροφός του συντηρεί την οικογένεια) και δεν ήμουνα καν σίγουρη ότι το λέω σωστά - στα αλβανικά, δε, δεν υπάρχει καν ανάλογη λέξη. Το φαντάζεστε; Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα γλώσσας, σκέψης, επιβολής απόψεων και συμπεριφορών που καθορίζει τις γυναίκες. Τόσο απλά.
-Πως αντδρούν οι γυναίκες στο Κόσοβο; Στην Ελλάδα, σαράντα τόσα χρόνια πριν, ένα μεγάλο γυναικείο κίνημα διεκδίκησε και πέτυχε σύγχρονο Οικογενειακό Δίκαιο αλλά και νόμιμη έκτρωση.
Οι γυναίκες αντιδρούν κάθε μέρα και περισσότερο. Σκέφτομαι ότι θα έπρεπε να στηρίζουμε περισσότερο η μία την άλλη, οι άνδρες, αντίθετα, το κάνουν αυτό τόσο καλά, πάντα στοιχίζονται μεταξύ τους. Εχουμε στο Κόσοβο ένα πολύ ωραία γραμμένο, προοδευτικό και ανεκτικό Οικογενειακό Δίκαιο, αλλά στην πράξη η εφαρμογή του είναι πολύ δύσκολη, ειδικά σε θέματα διαζυγίου και κληρονομιάς. Αλλά υπάρχουν γυναίκες που αγωνίζονται, όχι μόνο οι ακτιβίστριες, γυναίκα ειναι και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας μας, η Βιόσα Οσμάνι-Σαντρίου. Προσπαθούμε κάποιες αλλαγές να κερδίσουμε, αλλα χρειάζεται να γίνουμε ακόμα πιό ενωμένες και επίμονες.
Μπλέρτα Μπασόλι | Φωτογραφία Artan Korenica
Πολλές σκηνές στην ταινία με έκαναν περήφανη. Μια όμως με απογείωσε για την τόλμη της. Οταν η Φαρίγε εγκαταλείπει την διαδήλωση των γυναικών, που απαιτούν να βρεθούν οι αγνοούμενοι σύζυγοί τους στον πόλεμο με τη Σερβία. Είναι σαν να λέει ότι η Ιστορία και το πένθος δεν μπορούν να κρατάνε πια τις γυναίκες παγιδευμένες. Και λίγο αργότερα, σεμιά γυναικεία γιορτή, με χορό και τραγούδι, μιά συγχωριανή της αστειεύεται σχεδόν ιερόσυλα, προτρέποντας τις νεαρές χήρες να παντρευτούν.«Εαν ήμασταν εμείς οι νεκρές του πολέμου, οι άνδρες μας γρήγορα θα μας αντικαθιστούσαν και, μάλιστα, με νεώτερες γυναίκες», λέει. Γίνεται, λοιπόν, ακόμα πιό δύσκολη η χειραφέτηση των γυναικών στο Κόσοβο από τη στιγμή που οι νεκροί και αγνοούμενοι στον πόλεμο είναι πρόβλημα και βάρος;
Οταν ήμουνα στο Δημοτικό είχα μια καλή δασκάλα, που φόραγε πάντα μαύρα. Ολοι οι μαθητές ξέραμε ότι ο άνδρας της είχε πεθάνει. Δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ, τον πενθούσε σε όλη της τη ζωή. Δεν την είχα δει καν να γελάει! Ολοι, όμως, την παίνευαν, που σεβόταν τον πεθαμένο άνδρα της και τον έκλαιγε ακόμα και πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Δεν βρίσκω τίποτα κακό σ' αυτό, είναι σκληρό να χάνεις τον άνδρα που αγαπάς. Ομως, υπάρχει εδώ και κάτι άδικο και λάθος. Η κοινωνία απαιτεί αυτή τη στάση μόνο από τις γυναίκες και όχι από τους άνδρες. Ανδεν ακολουθήσουν το εφ' όρου ζωής πένθος, τις περιμένουν κατηγόριες και προκαταλήψεις, ότι είναι ανήθικες και τέτοια. Και η κατακραυγή γίνεται ακόμα χειρότερη αν ο άνδρας τους είναι αγνοούμενος. Τα πράγματα τότε σκληραίνουν. Ξέρω γυναίκες που δεν τολμούν ούτε να το κουβεντιάσουν αυτό το πρόβλημα. Το σέβομαι. Αλλά, για τους άνδρες χήρους τα πράγματα είναιπάντα τόσο πιo απλά. Ο δεύτερος γάμος είναι γι' αυτούς μια πολύ διαδεδομένη επιλογή.
Η ηρωίδα σας δεν μιλάει, δεν κάνει κήρυγμα, δεν σηκώνει τη φωνή της. Απλώς πράττει, δουλεύει. Ειναι έτσι και η πραγματική Φαρίγε;
Ναι, είναι ακριβώς όπως η Φαρίγε. Μιά γυναίκα με λίγα τα λόγια της. Απλώς όρθωσε το ανάστημά της και δούλεψε σκληρά. Εξυπνη και ακούραστη ήξερε πώς να πείσει σιγά-σιγά τις γυναίκες να δουλέψουν όλες μαζί.
Επειδή πολλές ταινίες από το Κόσοβο έχουν κερδίσει βραβεία σε ξένα φεστιβάλ, όχι μόνο φέτος, αλλά την τελευταια δεκαετία, το κοινό έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται για τον εθνικό μας κινηματογράφο.»
Η «Βασίλισσα της Κυψέλης» εκπροσωπεί το Κόσοβο στο Οσκαρ Διεθνούς Ταινίας. Αλλά, πώς την δέχτηκε το κοινό; Εδώ στην Ελλάδα πολύ συχνά οι πραγματικά καλές ελληνικές ταινίες δεν έχουν καμμία τύχη στις αίθουσες.
Σε όλο τον κόσμο το κοινό προτιμά τα μπλοκμπάστερ, το ίδιο συμβαίνει και στο Κόσοβο. Γι' αυτή, όμως, την ταινία μου, λόγω του θέματός της αλλά και των βραβείων στο Σάντανς, υπήρξε ξαφνικά ένα τεράστιο ενδιαφέρον. Ο κόσμος ήθελε να τη δει. Είμαστε sold out κάθε μέρα από τις 28 Οκτωβρίου, που η ταινία βγήκε στις αίθουσες. Και επειδή πολλές ταινίες από το Κόσοβο έχουν κερδίσει βραβεία σε ξένα φεστιβάλ, όχι μόνο φέτος, αλλά την τελευταια δεκαετία, το κοινό έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται για τον εθνικό μας κινηματογράφο.
«Η Βασίλισσα της Κυψέλης»
Και μια τελευταία ερώτηση. Εχετε στο Κόσοβο ένα εθνικό κέντρο κινηματογράφου που στηρίζει τις ταινίες σας;
Ναι, έχουμε το Kosova Cinematography Center, θεσμό που εποπτεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η διεύθυνση του Κέντρου έκανε σπουδαία δουλειά επιλέγοντας και χρηματοδοτώντας ταινίες ποιότητας. Αλλά επειδή έχει πολυ χαμηλό προϋπολογισμό, πάντα πρέπει να βρίσκουμε συμπαραγωγούς σε άλλες χώρες για να συμπληρώνουμε το δικό μας μπάτζετ. Η δικιά μου ταινία είναι συμπαραγωγή με Ελβετία, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία.
Το Flix βρέθηκε στο 62ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρακολούθησε ταινίες, έγραψε γι' αυτές και κατέγραψε την αίσθηση της «επιστροφής στο σπίτι». Μείνετε συντονισμένοι εδώ.
