Από το «Eggs» και τις «Ιστορίες της Κουζίνας», έως το πιο πρόσφατο «Η Καινούρια Ζωή του Κυρίου Ο’Χόρτεν» και το αμερικάνικο διάλειμμα του «Factotum», ο Μπεντ Χάμερ καταγράφει με ακρίβεια και αξιοθαύμαστη παρατηρητικότητα τις μικρές λεπτομέρειες της ανθρώπινης ζωής που κάνουν την διαφορά. Στο «1001 Γραμμάρια» την ζυγίζει κυριολεκτικά μέσα από την ιστορία μιας γυναίκας που εργάζεται στο Νορβηγικό Ιντιστούτο Μετρολογίας και η οποία ξαφνικά βλέπει την ζωή της να χάνει το ζύγι, όταν θα πρέπει να μεταφέρει στο Παρίσι το πρότυπο κιλό της χώρας της προκείμενου να ζυγιστεί εκεί σε ένα παγκόσμιο συνέδριο.
Ο Μπεντ Χάμερ μπορεί να λέει ότι δεν έχει σκηνοθετήσει ποτέ μια κωμωδία, όμως το φιλμ του θα σε κάνει να χαμογελάσεις συχνά, αλλά με τον τρόπο που μερικοί από τους πιο ξεχωριστούς δημιουργούς του σινεμά μοιράζονται, αφού μοιάζει να κατέχει κάτι από το κωμικό timing και την πολυπλοκότητα ενός Ζακ Τατί ή ενός Ρόι Αντερσον.
Σεναριογράφος και παραγωγός των ταινιών του ο Χάμερ ελπίζει όπως μου λέει από το σπίτι του στην Νορβηγία πως δεν είναι υπερβολικά «control freak», αλλά στην πραγματικότητα μοιάζει με έναν γλυκύτατο άνθρωπο που μιλά ανοιχτά και με χιούμορ. Το ανοιξιάτικο πρωινό που συναντηθήκαμε μέσω skype ένα λαμπερό φως έμπαινε από το παράθυρο της κουζίνας του και ήταν σαφές πως η κουβέντα μας έγινε σε ενικό πρόσωπο.
Καθόλου τυχαίο αφού κι ο ίδιος, όπως και το σινεμά του μοιάζουν να σου απευθύνονται «επί προσωπικού», με την δύναμη που έχει η κινηματογραφική απλότητα όταν κρύβει σκέψη και η συναισθηματική ευθύτητα που μιλά μια απόλυτα ειλικρινή γλώσσα.
Είναι ενδιαφέρον ότι βρίσκεσαι στην κουζίνα σου. Ειδικά αφού αυτή η ταινία σου όπως και το «Kitchen Stories» βρίσκονται στο σημείο όπου η επιστημονική αντικειμενικότητα συναντά την ανθρώπινη αβεβαιότητα. Θα έλεγες ότι υπάρχει ένα θέμα που σε αφορά ιδιαιτέρως σε αυτό;
Οχι δεν νομίζω. Πρόκειται μάλλον σύμπτωση; Αλλά τι ακριβώς σημαίνει σύμπτωση; Δεν ξέρω... Αλλά το βρίσκω ενδιαφέρον. Φυσικά δεν θέλω να κάνω ιστορίες που να μοιάζουν και φυσικά το «1001 Γραμμάρια» και το «Ιστορίες της Κουζίνας» είναι δυο διαφορετικές ταινίες, αλλά μπορώ να καταλάβω πως αγγίζουν κάποιες κοινές θεματικές. Συχνά οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να βρίσκουν ακριβείς αναφορές, να προσπαθούν να μετρήσουν δίχως το ίχνος της αμφιβολίας κάποια πράγματα. Ναι αυτή η διαδικασία είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Δεν το κοροϊδεύω, προσπαθώ να το κατανοήσω Να το διερευνήσω. Να δω πως οι άνθρωποι αναζητούν σταθερές μέσα από την επιστήμη, ή από πράγματα που είναι χειροπιαστά και μετρήσιμα.
Πόσα ήξερες για την επιστημονική βάση της ιστορίας πριν κάνεις το φιλμ; Πως γεννήθηκε η ιδέα του;
Ηξερα για το Ινστιτούτο Μετρολογίας, αλλά δεν είχα ιδέα για το τι ακριβώς κάνουν. Μερικές φορές παρατηρούσα στις αντλίες της βενζίνης αυτοκόλλητα που ενημέρωναν τους πελάτες ότι η αντλία έχει ελεγχθεί κι ότι όντως βάζεις όση βενζίνη πληρώνεις, αλλά λίγο πολύ, αυτό ήταν όλο. Οπότε έπρεπε να μάθω τι ακριβώς κάνει ένα ινστιτούτο σαν αυτό. Από μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση κάποια στιγμή γνώρισα την αρχιτέκτονα που έχτισε το καινούριο ινστιτούτο μας στην Νορβηγία. Παλιά ήταν σε ένα παλιό κτήριο στο κέντρο της πόλης, απέξω περνούσε ένα τράμ και κάθε φορά που περνούσε, όπως καταλαβαίνετε χάλαγε τις μετρήσεις. Οπότε έπρεπε να το μεταφέρουν...
Αυτό ακούγεται σαν σκηνή από μια ταινία σου...
Εχεις απόλυτο δίκιο (γελά). Θα μπορούσα να την συμπεριλάβω. Γνωριστήκαμε σε ένα ταξίδι μου στο Μεξικό και κάποια στιγμή ενώ λέγαμε ιστορίες από τις ζωές μας, μου είπε ότι σχεδίασε το ινστιτούτο και της είπα ότι έχω μια ιστορία που θα ήθελα να πω σε σχέση με αυτό. Ετσι με προσκάλεσε να μου το δείξει όταν επέστρεψα και κάπως έτσι η ιστορία μου ξεκίνησε από πραγματική βάση. Από το ίδιο το κτήριο. Θα ήταν δύσκολο να την φανταστώ αν δεν το είχα επισκεφτεί και θα ήταν αδύνατον να βρω ένα άλλο κτήριο για να την γυρίσω, αν δεν μπορούσα να την γυρίσω εκεί. Το ίδιο και στην Γαλλία. Ξοδέψαμε αρκετό χρόνο προσπαθώντας να πείσουμε τους υπεύθυνους του εκεί Ινστιτούτου ότι πρέπει να γυρίσουμε την ταινία στην αυθεντική τοποθεσία.
Μιλώντας για αυθεντικές τοποθεσίες, δεν μπορώ παρά να σε ρωτήσω για την σκηνή στον Πύργο του Αϊφελ; Την γυρίσατε όντως εκέι;
Είναι σχεδόν κρίμα σήμερα γιατί όλα μπορούν να γίνουν ψηφιακά. Αλλά ναι γυρίστηκε εκεί. Κι έχω μια χαριτωμένη ιστορία αν θα ήθελες να την ακούσεις γι αυτή την σκηνή.
Με μεγάλη μου χαρά.
Ο ηθοποιός που έχει κρατά τον μικρό αυτό ρόλο του Γκουναρ στην ταινία, ονομάζεται Γκούναρ και στην πραγματικότητα, είναι φίλος μου από την Νορβηγία και είναι ζωγράφος. Ξεκίνησε να σπουδάζει γλωσσολογία στο πανεπιστήμιο, αλλά γρήγορα τα εγκατέλειψε για την ζωγραφική, αν και είναι και πολύ καλός μουσικός επίσης. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος στην πόλη από την οποία κατάγομαι κι όταν ο Γκούναρ ήταν μικρός τον πήρε μαζί του σε ένα ταξίδι στο Παρίσι για να μάθει την γλώσσα και την κουλτούρα. Ο πατέρας του πέθανε λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο γιος του ήταν το γυμνάσιο, κι ο Γκούναρ έλεγε πάντα ότι ήθελε να πάει ξανά στο Παρίσι, να μείνει εκεί, ζωγραφίζοντας στην διάρκεια της μέρας και παίζοντας μουσική τα βράδια. Και προσπαθούσα να τον πείσω να το κάνει, αλλά πάντα μου έλεγε ότι είναι δύσκολο και μπερδεμένο. Τέλος πάντων είχα προσπαθήσει πολλές φορές δίχως επιτυχία κι αυτή τη φορά αποφάσισα πως θα του γράψω έναν ρόλο στην ταινία που θα τον αναγκάσει να κάνει το ταξίδι. Κι έτσι του είπα «Γκούναρ, θα έρθεις στο Παρίσι και είτε το πιστεύεις είτε όχι, θα έρθεις στο Παρίσι και θα βάψεις τον Πύργο του Αϊφελ». Και αν θες μια ακόμη χαριτωμένη λεπτομέρεια, η μπογιά που χρησιμοποιούμε στην ταινία στην σκηνή στον Πύργο του Αίφελ είναι αυτή με την οποία όντως βάφεται ο πύργος της εταιρίας που προμηθεύει το χρώμα και η οποία λέγεται Jotun κι είναι μια Νορβηγική εταιρία, το εργοστάσιο της οποίας βρίσκεται στην πόλη από την οποία κατάγομαι.
Μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι αν θες. Είναι σαν να βρίσκομαι μέσα σε μια ταινία σου
(Γελά) Τότε έχω μια ακόμη ιστορία για την θεματική του τραγουδιού των πουλιών που υπάρχει στην ταινία. Το πως τα πουλιά επικοινωνούν στην πόλη κι εκτός αυτής. Είναι μια ιστορία που άκουσα για πρώτη φορά όταν γύριζα το «Factotum», από τον ηθοποιό Ντιντιέ Φλαμάν, ο οποίος έχει έναν μικρο ρόλο και σε αυτή την ταινία. Κάποια στιγμή μου έλεγε μια παρατήρησή του για τα τζιτζίκια. Οδηγούσε κάποτε το ανοιχτό αυτοκίνητό του προς το Παρίσι και πλησιάζοντας στην πόλη, αντιλήφθηκε ότι τα τζιτζίκια σταμάτησαν να ακούγονται. Οτι υπήρχε ένα γεωγραφικό όριο από το οποίο και μετά δεν τραγουδούσαν πια. Το είχαμε κουβεντιάσει επισταμένα και όταν έγραφα το σενάριο, άλλαξα τα τζιτζίκια σε πουλιά. Το αστείο είναι ότι όταν ξεκίνησα να κάνω έρευνα για την ταινία ανακάλυψα ότι ισχύει, πως οι ορνιθολόγοι έχουν κάνει έρευνα για το κελάηδισμα των πουλιών κι ότι συμβαίνει στ΄αλήθεια, το τραγούδι τους αλλάζει καθώς πλησιάζεις στην πόλη...
Το φιλμ ξεκαθαρίζει ότι δεν μετριούνται όλα στην ζωή, αλλά στις ταινίες σου όλα μοιάζουν ταχτοποιημένα και όλα στην θέση τους. Είσαι λίγο σαν τους επιστήμονες στην ταινία σου; Παθιασμένος με την «τάξη» με κάποιο τρόπο;
Ναι θέλω να έχω τον έλεγχο. Είμαι πολύ ανοιχτόμυαλος όταν γράφω ένα σενάριο αλλά θέλω να είμαι απόλυτα προετοιμασμένος και σίγουρος για το τι θέλω να κάνω όταν ξεκινάμε γυρίσματα. Και το κάνω αυτό για να μπορώ να είμαι ανοιχτόμυαλος και στα γυρίσματα. Γιατί το να κάνεις μια ταινία είναι κάτι που εξαρτάται από πολλούς ανθρώπους και κάτι που απασχολεί πολλούς άλλους εκτός από εσένα. Πρέπει να ξέρεις πολύ καλά τι θες να κάνεις, να μην έχεις αμφιβολίες ώτσε να μπορείς να είσαι ανοιχτός σε άλλες υπέροχες ιδέες που μπορεί να προκύψουν στα γυρίσματα. Αλλά οφείλεις να ξέρεις τι θέλεις να κάνεις και πως να το κάνεις. Να έχεις έναν πολύ καλό προγραμματισμό ώστε να μπορείς να αφεθείς στο απρόβλεπτο. Και την αληθινή μου ζωή ναι, είμαι επίσης κάπως έτσι. Δεν μπορώ να καθίσω να γράψω αν δεν έχω πληρώσει όλους του λογαριασμούς που εκκρεμούν ή αν δεν έχω τακτοποιήσει τα πράγματα στο σπίτι. (Γελάω) Σε καταλαβαίνω που γελάς. Οι άνθρωποι που με ξέρουν γελάνε επίσης καμιά φορά μαζί μου. Αλλά έτσι είμαι. Και σκέψου ότι δουλεύω μόνος μου όταν γράφω οπότε χρειάζομαι αυτό τον τρόπο για να λειτουργήσω. Ελπίζω ότι δεν το κάνω σε υπερβολικό βαθμό κι ότι δεν είμαι ένα control freak. (Γελά).
Νομίζω ότι έχεις αρκετό αυτοσαρκασμό και χιούμορ για να είσαι control freak. Μια ανάλογη αίσθηση χιούμορ με αυτή που έχουν και οι ταινίες σου. Θα έλεγες ότι είναι κάτι προσωπικό ή κάτι που έχει να κάνει με την κουλτούρα της χώρας ή της περιοχής; Ενα είδος Σκανδιναβικού χιούμορ;
Νομίζω ότι είναι ένα μείγμα και των δύο. Πολύ συχνά προσπαθούν να πουλήσουν τις ταινίες μου σαν κωμωδίες, αλλά πάντα λέω ότι δεν έχω κάνει ούτε μια κωμωδία στην ζωή μου. Αλλά νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο να μην δεις την αστεία πλευρά της ζωής αν παρατηρείς τους ανθρώπους. Τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να πλοηγηθούμε στην διάρκεια του βίου μας στις καταστάσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Μου αρέσει να το αποκαλώ ποιητικό χιούμορ, δεν ξέρω πως αλλιώς να το πω, αλλά νομίζω ότι η έκφραση βγάζει νόημα. Ακόμη κι αν ακούγεται λίγο πομπώδης...
Μιλώντας για ένα ποιητικό χιούμορ δεν μπορώ να μην πω πως σε μια σκηνή της ταινίας σου υπάρχει ένας κομπάρσος, ο οποίος είμαι σίγουρος ότι δεν είναι αυτός, αλλά μοιάζει πολύ με τον Ρόι Αντερσον.
(Γελά) Οχι δεν είναι αυτός... (Γελά)
Υποθέτω ότι δεν ήταν καν ηθελημένο. Γιατί οφείλω να πω ότι συμφωνώ με αυτούς που βρίσκουν μια δόση ομοιότητας στο είδος του χιούμορ και της διορατικότητας για την ανθρώπινη φύση που διατρέχει τις ταινίες και των δυο σας...
Το κατανοώ. Μου αρέσουν πολύ οι ταινίες του και σπούδασα στην Στοκχόλμη. Είχα δει την πρώτη του ταινία «Gilliap» και μου είχε κάνει τεράστια εντύπωση. Δεν τον ξέρω καλά, έχουμε συναντηθεί μερικές φορές αλλά δεν γνωριζόμαστε πολύ καλά. Αλλά τον θεωρώ έναν σπουδαίο σκηνοθέτη κι έναν αληθινό καλλιτέχνη...
