Στο «Επόμενος Στάθμός: Ουτοπία», ο Απόστολος Καρακάσης επιστρέφει έξι χρόνια μετά τον «Εθνικό Κήπο» για να καταγράψει το χρονικό της αυτοδιαχείρησης της ΒΙΟ.ΜΕ., που ξεκίνησε όταν, μετά το κλείσιμο του εργοστασίου πρώτων υλών οικοδομής στη Θεσσαλονίκη, μια ομάδα εργατών αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της, ορίζοντας την αφετηρία μιας μικρής επανάστασης που σύντομα θα αποκτούσε διαστάσεις συμβόλου μιας νέας εποχής για τους κοινωνικούς αγώνες.
Στο ίδιο κάδρο θεατές και η πρώην ιδιοκτήτρια της ΒΙΟ.ΜΕ., οι εργάτες που δεν συνέχισαν με όλους τους υπόλοιπους, μέλλοντες πρωθυπουργοί που στάθηκαν στο πλευρό τους (απογοητεύοντας αργότερα όταν βρέθηκαν στην εξουσία), κυβερνώντες που υποσχέθηκαν να βοηθήσουν (αλλά τελικά δεν έκαναν τίποτα) και μια σειρά από δράσεις, ελπίδες και όνειρα που άλλα βγήκαν και άλλα δεν βγήκαν αληθινά συνθέτοντας μια ουτοπία, για άλλους καταδικασμένη να αποτύχει, για άλλους σημάδι ότι κάτι μπορεί να αλλάξει.
Λίγο μετά την επίσημη πρώτη προβολή της ταινίας στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και αφού το «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία» είχε ήδη ταξιδέψει στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Αμστερνταμ ΙDFA και από εκεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Τεργέστης, ο Απόστολος Καρακάσης μιλησε στο Flix για το «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία», πριν αυτό βγει στις αίθουσες στις 24 Μαρτίου από την One from the Heart.
Υπήρχε η προσδοκία μιας περιπετειώδους ιστορίας, μιας αφήγησης με πλοκή που ήταν κάπως και ένα προσωπικό μου κινηματογραφικό στοίχημα: να έχει η επόμενη μου ταινία έντονα στοιχεία πλοκής, αυτήν την γοητεία της μυθοπλασίας. Αυτό που με ενδιέφερε όμως, νομίζω - τώρα κάνω λίγο ψυχανάλυση στον εαυτό μου - αυτό που με άγγιξε πάρα πολύ, ήταν πως κι εγώ όπως και οι περισσότεροι από εμάς γυρνούσαμε στο μυαλό μας διάφορα σενάρια πως μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα της επισφάλειας μπορούμε κι εμείς να δούμε τα δεδομένα της ζωής μας να ανατρέπονται, να χάσουμε τη δουλειά μας και να πρέπει να βρούμε μια νέα ταυτότητα για τον εαυτό μας για να επιβιώσουμε την επόμενη μέρα. Από την αρχή, όταν διάβασα την είδηση ότι μπορεί να συμβεί αυτό, αυτό που με ενδιάφερε ήταν να γνωρίσω αυτούς τους εργάτες, να δω τι συμβαίνει και πως ξαφνικά αυτοί οι άνθρωποι που είναι εργάτες έχουν υιοθετήσει ένα όραμα κοινωνικού μετασχηματισμού - έχουν γίνει επαναστάστες από την ανάγκη.
Πέρασα δυο φορές από τη γενική συνέλευση. Τους μιλούσα και με κοιτούσαν κάπως απορημένοι: «Τι είναι αυτά που μας λέει αυτός: ταινία, κινηματογράφος...». Και από την αρχή τους είπα ότι εν μέρει ο αγώνας τους έγινε πάρα πολύ περίπλοκος, ήταν λίγο σαν να παίζεις σκάκι, οι στρατηγικές τους κινήσεις ήταν πάρα πολύ σύνθετες και πως αυτό δεν ενδιαφέρει. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η αίσθηση πως ήταν σαν να τρέχουν σε ένα μαραθώνιο. Και πως κάποια στιγμή θα φτάσουν σε ένα σημείο εξάντλησης. Και ότι απαιτεί τεράστιες ψυχικές αντοχές εκ μέρους τους. Τους είπα ότι αυτό με ενδιαφέρει είναι η εσωτερική τους διαδρομή. Και μετά μου είπαν πως πολλά από τα πράγματα που κάνουν είναι παράνομα. Και τότε αποφάσισα ότι δεν είχα άλλη λύση από το να τους προτείνω το εξής, να συνεχίσω εγώ να τραβάω και όταν τελειώσει η ταινία να τη δουν και να εγκρίνουν ή όχι τι μπορεί να μείνει και τι πρέπει να φύγει.
Η αλήθεια είναι ότι οι δράσεις του εγχειρήματος της ΒΙΟ.ΜΕ σε σχέση με τις διάφορες παρανομίες που συμβαίνουν γύρω μας δεν έθεταν για μένα ένα ηθικό ζήτημα. Στο κάτω κάτω αυτοί οι άνθρωποι, πραγματικά, παλεύουν ακόμη και σήμερα για να προστατεύσουν την αξιοπρέπειά τους, να μην πάθουν κατάθλιψη, να συνεισφέρουν στην κοινωνία, βγάζοντας από αυτό 10 ευρώ την ημέρα. Δεν με σόκαρε το γεγονός πως αυτό που έκαναν δεν ήταν στα πλαίσια του νόμου.
Στην ταινία παρουσιάζονται και οι τρεις πλευρές που ενεπλάκησαν στην επόμενη μέρα της ΒΙΟ.ΜΕ. Οι δύο οπτικές μέσα στο εργοστάσιο και η οπτική της πρώην διευθύντριας. Αυτό που με ενδιέφερε από την πρώτη ημέρα, πριν ακόμη γνωρίσω τους «πρωταγωνιστές μου» ήταν να έχω ανθρώπους που έχουν διαφορετική προσέγγιση στο ίδιο το εγχείρημα. Να έχω ανθρώπους που είναι πιο συνειδητοί σε θέματα που έχουν να κάνουν με κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και κάποιους άλλους που είναι μέσα σε εισαγωγικά «νοικοκυραίοι» και βρέθηκαν οδηγημένοι από την ανάγκη να κρατήσουν τη σημαία της επανάστασης. Με ενδιέφερε αυτή η αντίφαση που έχει κάτι κωμικοτραγικό και που είναι κάπως και αυτό που κάνει τους θεατές να γελάνε σε κάποια σημεία, να συγκινούνται σε άλλα, αυτή η ακραία κατάσταση. Η ανεργία είναι θέμα στον κινηματογράφο που έχει δημιουργήσει πολλές τέτοιες αφηγήσεις: από το «The Full Monty» μέχρι τις ταινίες του Κεν Λόουτς. Η διάθεση να γνωρίσω την πρωην διευθυντρία του εργοστασίου ήρθε κάπως μετά από έξι-επτά μήνες, σαν σκέψη ωρίμασε σιγά - σιγά και είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που με εμπιστεύθηκε και μπήκε και αυτή μέσα σε αυτό, γιατί κάτα κάποιο τρόπο ο μικρόκοσμος των ανθρώπων της ΒΙΟ.ΜΕ. αντικατοπτρίζει την ελληνική κοινωνία των καιρών μας και έτσι ήθελα να έχω και μια παρουσία που να μην εκφράζει αυτό που λέμε την «εργατική τάξη», αλλά να είναι «αστή» που και αυτή έχει ζήσει τις ανατροπές στη ζωή της και φυσικά τις αντιμετωπίζει με ένα διαφορετικό τρόπο.
Η ταινία δεν παίρνει θέση. Ξεκινάμε από το γεγονός πως δεν θα ήθελα να κρίνω τα πρόσωπα που παρουσιάζονται στην ταινία. Η προσπάθεια μου ήταν να αποκαλύψω πολλά επίπεδα σε αυτά τα πρόσωπα, να τους κατανοήσω και όχι να τους αποδεχτώ. Γιατί είναι άνθρωποι που έχουν αντιθέσεις μεταξύ τους. Και όταν πας να κατανοήσεις κάποιον, βλέπεις στοιχεία του εαυτού σου μέσα σε αυτόν. Οπότε δεν μπορείς να τον εξιδανικεύσεις, ούτε να τον δαιμονοποιήσεις. Και στην τελική ανάλυση αν υπάρχει μια έμφυτη τάση του θεατή να βρει ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός της ιστορίας, νομίζω πως η δική μας δουλειά είναι να κάνουμε αυτή την διαδικασία λίγο πιο περίπλοκη.
Περνούσαν καθημερινά κάμερες από το εργοστάσιο και περνάνε ακόμη. Και αυτό με ανακούφισε γιατί δεν χρειαζόταν να παίξω το ρόλο της επίσημης κινηματικής ταινίας. Μπορούσα να παρουσιάσω μια ιστορία πολύπλευρη και με αντιφάσεις, μπορούσα να κάνω κάτι που να μοιάζει πιο πολυ με μυθιστόρημα, παρά με άρθρο ή προκήρυξη.
Οταν έφτασε η ώρα να τους δείξω την ταινία είχα πάρα πολλή αγωνία. Πέρα από το γεγονός πως η συμφωνία μας ήταν τέτοια ώστε να μπορούν να σταματήσουν το ντοκιμαντέρ μετά από δυόμιση χρόνια δουλειάς με την ομάδα μου, όπου εργαστήκαμε πολύ σκληρά και με δεσμεύσεις απέναντι σε συνεργάτες και σε φορείς, αλλά και ηθικά δεν θέλεις να αισθανθεί ο άνθρωπος που σε εμπιστεύτηκε ότι τον έχεις προδώσει. Οπότε είχα αγωνία, αλλά τους άρεσε πολύ. Το έδειξα πρώτα στους εργάτες που ήταν μέσα στο εγχειρήμα. Μετά πήγα και το έδιεξα σοτυ εργάτες που είχαν αποχωρήσει. Μου έδωσαν συγχαρητήρια. Και μετά πήγα και στην πρώην διευθύντρια η οποία μου είπε ότι της άρεσε πάρα πολύ η ταινία και ότι θαυμάζει το πείσμα των εργατών που επιμένουν και ότι είναι αξιοθαύμαστοι.
Νομίζω ότι το φιλμ είναι ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις. Ακριβώς επειδή έχουμε παρατηρήσει σε βάθος ένα κομμάτι της ελληνικής κονωνίας που μεταμορφώνεται μέσα σε αυτά τα χρόνια, η ιστορία μπορεί να έχει πολλαπλές ερμηνείες από διαφορετικούς ανθρώπους. Βρίσκω πολύ ενδιαφέρον ότι κάποιος μπορεί να το δει όλο αυτό σαν ένα εξωπραγματικό εγχείρημα το οποίο είναι πρόχειρο και ανεύθυνο ή κάποιος άλλος να το δει ως κάτι ομαδικό και αυτοί οι δύο άνθρωποι να συζητήσουν μετά την προβολή της ταινίας. Ή να δούνε κάποιοι να αντανακλάται σε αυτό η ιστορία η ευρύτερη της ελληνικής κοινωνίας. Οτι κάπως σαν κοινωνία αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι ριζοσπαστικό, εκλέγοντας μια αριστερή κυβέρνηση για πρώτη φορά και μετά κάπως δειλιάσαμε στη συνέχεια. Υπάρχουν αναλογίες και σε αυτό. Και γι' αυτό και ο τίτλος έχει αυτή την αμφισημία. Ουτοπία για κάποιους πολιτικοποιημένους της Αριστεράς σημαίνει το όραμα ενός καλύτερου κόσμου, αυτό που μπορεί να μας οδηγήσει μπροστά ενώ για κάποιους άλλους είναι σχεδόν σαν να καταδικάζω την προσπάθεια των εργατών, σαν να είναι κάτι ανάξιο λόγου.
Το «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία» θα παίζεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 24 Μαρτίου σε διανομή της One from the Heart
