Λίγο πριν το μεγάλο του φινάλε, το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συνεχίζει να γεμίζει αίθουσες με ντοκιμαντέρ από όλον τον κόσμο, φτιαγμένα για να γίνουν η αντανάκλαση μιας πραγματικότητας που, εκεί έξω, θυμίζει μάλλον επιστημονική φαντασία.
Με κεντρικό άξονα την τεχνητή νοημοσύνη, το αφιέρωμα στην Λόρεν Γκρίνφιλντ, τα ελληνικά ντοκιμαντέρ που αποτελούν το σπάνιο αφιέρωμα «Γεωγραφία του Βλέμματος: Η Εκτός Σχεδίου Ελλάδα (1950-2000)» και την σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια παραγωγή τεκμηρίωσης, το Φεστιβάλ ενώνει κόσμους που μοιάζουν αταίριαστοι και προκαλεί συζητήσεις για το παρελθόν και το μέλλον που μιλούν με τον πιο γλαφυρό τρόπο για το σήμερα.
Το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Το Flix βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και σας μεταφέρει όλα όσα συμβαίνουν μέσα κι έξω από τις αίθουσες.
Αποστολή στη Θεσσαλονίκη: Λήδα Γαλανού, Βένα Γεωργακόπουλου, Ρόμπυ Εκσιέλ, Μανώλης Κρανάκης, Πόλυ Λυκούργου
Το Flix βλέπει και γράφει ταινίες από το πρόγραμμα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Σμιλεμένες Ψυχές, Σταύρος Ψυλλάκης, Ελλάδα, 2025, 89' | Διεθνές Διαγωνιστικό
Ο Σταύρος Ψυλλάκης συνεχίζει την περιήγηση του σε ανθρώπινα πορτρέτα που αφηγούνται κάτι από την ιστορία των τόπων και των ανθρώπων αυτής της χώρας, σε ένα ιστορικό διηνεκές που υπενθυμίζει και αξίες που όσο χάνονται τόσο μοιάζουν απόλυτα απαραίτητες.
Οι «Σμιλεμένες Ψυχές» είναι το πορτρέτο του Ζιλιέν Γκριβέλ, ενός Ελβετού οδοντιάτρου που έφτασε στην Ελλάδα το 1972 με σκοπό να φροντίσει τα δόντια ενός χανσενικού στην Αθήνα, στο νοσοκομείο Αγία Βάρβαρα. Ο ερχομός του στη χώρα θα τόνιζε τα φιλελληνικά του αισθήματα - αφηγείται όλο το ντοκιμαντέρ σε άπταιστα ελληνικά, αλλά κυρίως θα έδινε ένα νόημα στη δική του εκδοχή της προσφοράς και του «μοιράσματος».
Ο Γκριβέλ θα επέστρεφε σε τακτά διαστήματα στη χώρα για να φροντίσει τα δόντια των χανσενικών δωρεάν, ενώ θα άρχιζε να αναπτύσσει σχέσεις με χανσενικούς που είχαν ζήσει και στη Σπιναλόγκα και στη συνέχεια στην Ελούντα, μέλος και ο ίδιος μιας κοινωνίας που έζησε με το βάρος της κάτω από την αδιαφορία ενός ολόκληρου κράτους για μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της.
Με τον Γκριβέλ στο επίκεντρο, να επιστρέφει στα μέρη όπου έδρασε επί 26 ολόκληρα χρόνια, με γυρίσματα τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κρήτη, αλλά και με αρχειακό υλικό από χανσενικούς που δίνουν την εκδοχή του ασθενούς ώστε να αναδειχθεί τόσο η ιστορία των λεπρών στην Ελλάδα αλλά και η τεράστια προσφορά του αγαπημένου σε όλους οδοντιάτρου, οι «Σμιλεμένες Ψυχές» είναι περισσότερο και από αυτά ένα ντοκιμαντέρ για την προσφορά.
Είναι πολλές φορές που ο Γκριβέλ, συγκινητικός, με την προσωπική του ιστορία του να είναι ταυτόχρονα ανοιχτό βιβλίο αλλά ομολογουμένως χωρίς να αποκαλύπτει τι τελικά οδήγησε κάποιον να γίνει «πολίτης» μιας άλλης χώρας φλερτάροντας ουσιαστικά καθημερινά με το θάνατο, μιλάει για το πόσα παίρνεις όταν δίνεις σε μια κοινοτοπία που τελικά ανάγεται σε ένα οικουμενικό μυστικό. Η σχέση του με την επιστήμη του, η ανιδιοτελής καλοσύνη του απέναντι στους ασθενείς, αλλά και η εγγενής φιλοσοφία ζωής του για τη διαφορετικότητα, την εσωτερική ομορφιά των ανθρώπων και τους καημούς που σμιλεύουν τις ψυχές, γίνεται ένα οδοιπορικό σε μια αφανή Ελλάδα.
Οσο γνωστή κι αν είναι η ιστορία των λεπρών σε όλους, οι παρεξηγήσεις και κυρίως οι προκαταλήψεις γύρω από την «εξορία» στη Σπιναλόγκα και την απομόνωση στην Αγία Βάρβαρα αλλά και για την ίδια τη μεταδοτικότητα της ασθένειας, γίνεται μέσα από το πορτρέτο του Σταύρου Ψυλλάκη μια αντεστραμμένη ιστορία επιβίωσης που μπορεί να μην αγγίζει την αφηγηματική ένταση που αναμένεις και να μένει παραπάνω από όσο αντέχει η ιστορία του στα προφανή, αλλά παραμένει διαρκώς εστιασμένη σε μια ανάγκη να κοιτάξουμε τον άνθρωπο πίσω από πολλαπλών ειδών παραμορφώσεις. Και να σταθούμε για λίγο με δέος απέναντι του.
Μανώλης Κρανάκης
GEN_, Τζανλούκα Ματαρέζε, Ιταλία-Γαλλία-Ελβετία, 2025, 104' | Διεθνές Διαγωνιστικό
«Η νομοθεσία δε θα έπρεπε να στέκεται εμπόδιο στην ανθρώπινη ποικιλία», λέει ο Μαουρίτσιο Μπίνι στις νοσοκόμες του σε μια σκηνή του ντοκιμαντέρ του Τζανλούκα Ματαρέζε, αφού τους υπενθυμίζει πως υπηρετούν όλοι έναν χώρο στα όρια της νομιμότητας. Ο Μπίνι, γιατρός στο δημόσιο νοσοκομείο Niguarda του Μιλάνου, ειδικεύεται στις ορμονικές θεραπείες, στην εξωσωματική γονιμοποίηση, αλλά και στις αγωγές φυλομετάβασης. Γνωρίζει πολύ καλά τις κρατικές επιταγές, όλες τις λεπτομέρειες των συντηρητικών ιταλικών νόμων που «έσφιξαν» πρόσφατα ακόμα περισσότερο απέναντι στα διεμφυλικά άτομα και τα ηλικιακά όρια της εξωσωματικής. Ξέρει, όμως, και πώς ακριβώς να βρίσκει «παραθυράκια» για τους ασθενείς του, τους απεγνωσμένους και αποκηρυγμένους στην πλειοψηφία τους από ένα ηθικό στη βάση του σύστημα που δεν μπορεί να τους ανεχτεί. Οδηγός του, ο σεβασμός και η απέραντη αγάπη του στην «ποικιλία», που είναι τόσο εκτεταμένη όσο και τα άφυλα μανιτάρια που συλλέγει ως χόμπι στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο του.
Ο Ματαρέζε, που γνώρισε τον Μπίνι μέσω της φίλης του και συν-σεναριογράφου του φιλμ Ντονατέλα Ντέλα Ράτα τον καιρό που υποβαλλόταν η ίδια σε θεραπεία γονιμότητας, κινηματογραφεί από κοντά τον γιατρό στις απανωτές συμβουλευτικές του συνεδρίες με τους ασθενείς του. Πλην ελαχίστων εξωτερικών ή εκτός γραφείου πλάνων, το «GEN_» ξεδιπλώνεται σαν μια συρραφή συνεντεύξεων του γιατρού με τους ασθενείς του, σε ζουμαρισμένα κοντινά από μια κάμερα στο χέρι, τα οποία, ενώ αυτόματα σε βάζουν στη θέση του παρατηρητή, σε παρασύρουν την ίδια στιγμή σε μια ενσυναίσθηση τόσο βαθιά όσο και του επιστήμονα: ο Μπίνι συμβουλεύει, κατευθύνει και καθησυχάζει σαν ένας δεύτερος κηδεμόνας, ενίοτε με χιούμορ, πάντα με ειλικρίνεια και ακλόνητα επιχειρήματα, και, προπαντός, χωρίς ίχνος κριτικής διάθεσης. Τούτο το κολάζ των συνεδριών ίσως να ανακυκλώνεται από ένα σημείο κι έπειτα, καθώς τα άγχη και τα αδιέξοδα των περισσοτέρων ασθενών συγγενεύουν στενά, όμως τεκμηριώνεται εν τέλει χωρίς σοβαρό πλατειασμό χάρη στο επείγον μοντάζ και την αδιάλειπτα καρποφόρα ευφυία του γιατρού.
Στην πραγματικότητα, εκείνο που πρωτίστως κινηματογραφεί ο Ματαρέζε είναι η ανακούφιση που αναδύεται στο τέλος κάθε συνεδρίας. Η ελπίδα του ασθενή πως όλα θα πάνε καλύτερα, ζωτικά μεταφερμένη από έναν άνθρωπο που επιτέλους αναγνωρίζει την ισότιμη θέση του με όλους τους άλλους, ανεξαρτήτου ιδιαιτερότητας.
Ρόμπυ Εκσιέλ
Zodiac Killer Project, Τσάρλι Σάκλετον, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, 2025, 92' | Διαγωνιστικό Film Forward
Ο Βρετανός Τσάρλι Σάκλετον ήταν έτοιμος να ξεκινήσει την παραγωγή μιας ταινίας βασισμένης πάνω στο βιβλίο «The Zodiac Killer Cover-Up: The Silenced Badge» του Λίντον Ε. Λάφερτι, ενός πρώην αστυνομικού της Καλιφόρνια που πέθανε το 2016 και έγραψε αυτό το βιβλίο επειδή ήταν σίγουρος πως είχε φτάσει κοντά στη σύλληψη του διάσημου Ζόντιακ, ενός από τους πιο θρυλικούς serial killer στην ιστορία της Αμερικής και αυτόν που έχει γίνει πλέον συνώνυμο ενός «ιερού δισκοπότηρου» της εγκληματολογίας.
Ο Λάφερτι πίστευε ότι τον είχε συναντήσει σε ένα εξωτερικό πάρκινγκ να φέρεται περίεργα και για κάποιο λόγο - που είχε να κάνει και με τον ίδιο - πίστεψε αυτόματα πως ήταν ο Ζόντιακ. Τον ακολούθησε, είδε ότι ο κάτοχος του αυτοκινήτου έμοιαζε με το γνωστό σε όλους πορτρέτο του Ζόντιακ που είχε δώσει στη δημοσιότητα η αστυνομία. Ο Λάφερτι έφτασε μέχρι και να δημιουργήσει μια σχέση με τον υποτιθέμενο ύποπτο, περιγράφοντας όλες τις λεπτομέρειες σε ένα συναρπαστικό βιβλίο που έγινε best seller όπως γίνονται συνήθως τα δεκάδες βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει γύρω από τον Ζόντιακ.
Ο Βρετανός Τσάρλι Σάκλετον ήταν έτοιμος να ξεκινήσει την παραγωγή της ταινίας βασισμένης σε αυτήν την συναρπαστική ιστορία. Μέχρι που του έγινε γνωστό πως δεν έχει πια τα δικαιώματα για να το κάνει. Το «Zodiac Killer Project» είναι η ιστορία της ταινίας που θα έκανε, αν είχε τα δικαιώματα, καθώς ξεναγεί το θεατή στις μικρές και μεγάλες σκηνές που θα την αποτελούσαν - προσοχή, χωρίς να χρησιμοποιεί ή προδίδει πράγματα που θα τον έβαζαν σε νομικές περιπέτειες.
Με υλικό που ο Λάφερτι συνέλεξε από άλλες πηγές όπως μαρτυρίες στην αστυνομία και έγγραφες καταθέσεις αλλά και με αυτούσια κομμάτια από το βιβλίο, ο Σάκλετον φτιάχνει μια εξίσου αγωνιώδη ιστορία με πρωταγωνιστή τον υποτιθέμενο Ζόντιακ σε κάτι που είναι ταυτόχρονα ντοκιμαντέρ, ένα παιχνίδι πάνω στην ψευδαίσθηση που είναι ο κινηματογράφος και η τηλεόραση και ένα καυστικό σχόλιο πάνω στη μανία των τελευταίων χρόνων με τα true crime ντοκιμαντέρ και σειρές.
Προκειμένου να εξηγήσει στον θεατή μια σκηνή και το πώς θα τη γύριζε, ο Σάκλετον χρησιμοποιεί παραδείγματα από επιτυχίες του πρόσφατου παρελθόντος είτε αυτές είναι το «Making a Murderer» του ΗΒΟ ή το «Dahmer» του Netflix, υπογραμμίζοντας τελικά τον τρόπο με τον οποίο η αναπαράσταση έχει αντικαταστήσει το θυμικό των θεατών αλλά και τα «τεχνάσματα» με τα οποία ο κόσμος του εγκλήματος εισβάλλει μέσα στην καθημερινότητα όλων, φιλτραρισμένος από τη μυθοπλασία.
Στο τέλος το απολαυστικό (με γλαφυρή αστεία και γεμάτη πληροφορίες αφήγηση από τον ίδιο τον σκηνοθέτη) «Zodiac Killer Project» γίνεται και ο καθρέφτης μιας μη ταινίας ή μη σειράς που όμως μοιάζει να έχει το ίδιο αντίκτυπο, ίσως και καλύτερης πιο συναρπαστικής και σίγουρα πιο μεστής σε όσα προσπαθεί να αρθρώσει από την ταινία που τελικά θα γυριζόταν.
Μανώλης Κρανάκης
To 27o Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site του Φειστιβάλ Θεσσαλονίκης και στις σελίδες του στο Facebook και το Instagram. Μάθετε τα πάντα για το TiDF27 στην ειδική ενότητα του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.