Χάνι Αμπού-Ασάντ: ο σκηνοθέτης της «Παγίδας» θα ήταν ευτυχής αν η ταινία έσωζε έστω και μία γυναίκα

Κλείνεις να πας στο κομμωτήριο της γειτονιάς σου. Η κομμώτρια σού ετοιμάζει ένα τσάι, όσο σου φτιάχνει τα μαλλιά και λέτε τα νέα σας. Μόνο που έχει ρίξει μία διαλυτή ναρκωτική ουσία στο τσάι σου και χάνεις τις αισθήσεις σου. Με τη βοήθεια ενός συνεργού σε μεταφέρει στα ιδιαίτερα του κομμωτηρίου. Σε γδύνουν, σε ξαπλώνουν σε ένα κρεβάτι. Γδύνεται και ο άντρας συνεργός και ξαπλώνει δίπλα σου. Βγάζει φωτογραφίες που σε ενοχοποιούν: απάτησες τον άντρα σου. Οταν συνέρχεσαι το σχέδιο είναι στρωμένο: δεν υπάρχει περίπτωση να ομολογήσεις στον συντηρητικό σου σύζυγο τι συνέβη - θα κάνεις τα πάντα να εξαφανιστούν αυτές οι φωτογραφίες. Και η κομμώτρια σου εξηγεί τι πρέπει να κάνεις: να γίνεις κατάσκοπος των Ισραηλινών και να τους μεταφέρεις μυστικά της παλαιστινιακής σου κοινότητας. Γιατί όλα αυτά, συμβαίνουν στην κατεχόμενη Βηθλεέμ.

Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Κι όμως. Η «Παγίδα» (Huda's Salon) στηρίζεται σε δεκάδες τέτοιες ιστορίες που έχουν όντως διαδραματιστεί σε κομμωτήρια της Βηθλεέμ. Μία μέθοδος εκβιασμού που συμβαίνει εδώ και 30 χρόνια σε ανυποψίαστες γυναίκες. Τα θύματα επιλέγονται με συγκεκριμένα κριτήρια: ποιες είναι παντρεμένες με αδιάφορους συζύγους; Ποιες δε θα πίστευε ποτέ κανείς για να τις προστατέψει;

Ο Παλαιστίνιος σκηνοθέτης Χάνι Αμπού-Ασάντ («Paradise, Now», «Omar») αποφασίζει να κάνει μία ταινία για να ξεσκεπάσει αυτό το σκάνδαλο και να εξαναγκάσει την κοινωνία της Παλαιστίνης να μιλήσει ανοιχτά. Μήπως σωθούν οι επόμενες γυναίκες, οι επόμενες γενιές.

Κι, όπως εξομολογείται στο Flix, ούτε που φανταζόταν τις συνέπειες που θα προκαλούσε η «Παγίδα» του.

H ταινία βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Πώς μάθατε τις ιστορίες Παλαιστίνιων γυναικών που εκβιάζονται με αυτές τις μεθόδους; Μιλήσατε με κάποιες από αυτές;

Οχι, όχι δεν μίλησα με κάποιο από τα θύματα. Η πρώτη φορά που έμαθα για αυτό το φαινόμενο ήταν διαβάζοντας ένα άρθρο μίας τοπικής εφημερίδας, πριν από 30 χρόνια. Και δυο χρόνια πριν, η Παλαιστινιακή αστυνομία έδωσε στη δημοσιότητα ονόματα και φωτογραφίες από κομμωτήρια που δούλευαν με αυτές τις μεθόδους. Σοκαρίστηκα. Διαβάζοντας τους φακέλους των ανακρίσεων, σοκαρίστηκα. Η κοινωνία μας ξέρει εδώ και 30 χρόνια τι συμβαίνει και δεν έχει κάνει τίποτα για αυτό; Τίποτα για να προστατέψει τις γυναίκες από αυτό; Θέλησα να κάνω αυτή την ταινία για να διαδώσω τι συμβαίνει και να αρχίσουμε να μιλάμε για το πώς θα προστατευτούμε από αυτή την κακοποίηση.

Οπότε τέτοιες ιστορίες συμβαίνουν ακόμα και σήμερα; Πώς μία ταινία μπορεί να εμποδίσει την εκμετάλλευση των γυναικών στην κατεχόμενη Βηθλεέμ;

Ελπίζω η ταινία να φυτέψει την ερώτηση στο μυαλό των γυναικών: «τι θα έκανα εγώ αν συνέβαινε κάτι τέτοιο σε μένα ή την κόρη μου;» Οταν κάτι σου θέσει το ερώτημα, τότε προετοιμάζεσαι για το πώς θα προστατευτείς. Αυτό εννοώ με το ότι έκανα μία ταινία για να συνδράμω στην αποφυγή της γυναικείας κακοποίησης. Η αλήθεια είναι ότι δέχθηκα αρκετά μηνύματα από γυναίκες που με ευχαριστούσαν. «Με το που είδα την ταινία σας, έβαλα και την κόρη μου να τη δει και της ξεκαθάρισα ότι αν της συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο πρέπει να έρθει και να μου το πει. Εγώ θα την προστατέψω». Μετά από αυτά τα μηνύματα σκέφτηκα ότι αν βοήθησα έστω και μία γυναίκα να αποφύγει μία τέτοια κατάσταση, είμαι ικανοποιημένος. Ομως η ταινία δεν απευθύνεται μόνο στις γυναίκες. Ελπίζω να γίνει κατανοητό και στους άντρες ότι όσο δεν είναι ανοικτοί στο να βοηθήσουν τις γυναίκες, τις κόρες, τις αδελφές τους, τόσο τέτοια φαινόμενα εκβιασμών και εκμετάλλευσης θα εξακολουθούν να συμβαίνουν. Οι άντρες καταπατούν την ελευθερία των γυναικών κι ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται: και ο κατακτητής καταπατά και τη δική τους ελευθερίας.

Επιλέξατε να αποτυπώσετε την πολιτική κατάσταση με έναν σύνθετο τρόπο - τίποτα δεν είναι άσπρο/μαύρο. Ολα διακυβεύονται σε μία γκρι περιοχή: το σωστό και το λάθος, ο πατριωτισμός και η προδοσία, η αλήθεια και το ψέμα. Η Ούντα έχει προδώσει την πατρίδα της και έχει πάρει τόσες γυναίκες στο λαιμό της, αλλά τελικά την καταλαβαίνουμε, τη νιώθουμε...

Ετσι είναι. Το θέμα της ταινίας κρύβεται σε αυτή τη λεπτή γραμμή, μεταξύ πατριωτισμού και προδοσίας. Δε θα υπήρχε «πίστη στην πατρίδα», αν δεν υπήρχε η προδοσία. Ο πατριωτισμός υπάρχει, επειδή ακριβώς κάποιοι άλλοι είναι προδότες. Θέλω να διερευνήσω λοιπόν αυτή την γκρι περιοχή που κινούνται οι άνθρωποι, όταν βρεθούν αντιμέτωποι με μεγάλη ηθικά διλήμματα. Είναι συχνό αυτό στο σινεμά, τουλάχιστον στις ταινίες που έχουν κάποιο νόημα: εξερευνούν τις αντιθέσεις της ανθρώπινης φύσης. Οταν η τέχνη εξετάζει τις αντιφάσεις μας, μάς βοηθάει στο να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι - ακριβώς γιατί συνειδητοποιούμε την γεμάτη ατέλειες ύπαρξή μας. Γινόμαστε πιο σεμνοί και ταπεινοί. Αποδεχόμαστε με μεγαλύτερη κατανόηση τους άλλους.

Γυρίζοντας μία ταινία πάνω σ' ένα τόσο σκανδαλώδες πολιτικό θέμα, έχετε συνέπειες; Εσείς ή οι ηθοποιοί σας;

Υπήρξε ένα κύμα οργής από κάποιους Παλαιστίνιους άντρες - τόσο ισχυρό που οι δύο πρωταγωνίστριές μου αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα. Η μία ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Γαλλία και η άλλη στην Ελλάδα. Ποτέ δεν θα φανταζόμουν μία τέτοια εξέλιξη. Ισως ήμουν αφελής που πίστευα ότι ο κόσμος αλλάζει, πάει μπροστά. Οπου και να κοιτάξεις όμως οργισμένοι άντρες ξεσπούν στον πιο αδύναμό τους (κυρίως στις γυναίκες), καθώς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το ίδιο το σύστημα της πατριαρχίας που μάς καταπιέζει όλους. Είναι ατυχής η εξέλιξη με την ταινία. Ομως με παρηγορεί ότι γύρισα μία ταινία λέγοντας ασυμβίβαστες αλήθειες. Κι αυτό θα έχει πάντα συνέπειες.

Μιλήστε μας και για τις σκηνοθετικές επιλογές σας για τον τόνο και την ατμόσφαιρα της ταινίας - τα μονοπλάνα, τη χρήση κάμερας στο χέρι κλπ

Πιστεύω ότι η ίδια η ιστορία υπέδειξε τη φόρμα της ταινίας. Ηθελα τους θεατές να είναι εγκλωβισμένοι μαζί με τους ήρωες - τόσο στο χώρο, όσο και στο χρόνο. Οταν δεν κόβεις μία σεκάνς, ο θεατής παραμένει κι αυτός εγκλωβισμένος στη σκηνή, χωρίς διαφυγή. Οταν χρησιμοποιείς κάμερα στο χέρι, η κάμερα ακολουθεί τις κινήσεις, το βηματισμό ενός σώματος, οπότε ο θεατής βρίσκεται να στέκεται απέναντι στον ήρωα. Ως αντικατοπτρισμός του. Οσο αφορά στον τόνο: επέλεξα να δείχνω τη μία γυναίκα εγκλωβισμένη σε ανοιχτούς χώρους και την άλλη στο υπόγειο του κρατητηρίου. Οσο η μία μάς αφηγείται τι της συνέβη, όλοι καταλαβαίνουμε τι θα συμβεί και στην άλλη.

Από το «Paradise, Now» μέχρι την «Παγίδα» οι ταινίες σας μοιάζει να εξετάζουν την έννοια της (αυτο)θυσίας. Αν κάθε ταινία είναι μία ερώτηση την οποία ο σκηνοθέτης αγωνίζεται να απαντήσει μέσα του, τι αναζητάτε εσείς μέσα από την αυτοθυσία; Και κατά πόσο έχει αλλάξει η οπτική σας μέσα στα χρόνια;

Ολα αλλάζουν με το χρόνο - πώς θα έμενε απαράλλακτη η οπτική μου; Ούτε ένα κύτταρο του εαυτού μας δεν μένει ίδιο στο πέρασμα 20 χρόνων. Πριν από δύο δεκαετίες λοιπόν πίστευα ότι η θυσία είναι μία παράλογη, ανώφελη πράξη που δεν οδηγεί πουθενά. Σήμερα όμως έχω καταλήξει αλλού. Πιστεύω ότι η θυσία είναι απαραίτητη για την επιβίωση. Η θυσία κάποιων για την επιβίωση άλλων; Η θυσία ιδανικών για την επιβίωση της λογικής; Πάντως όλοι θυσιάζουμε κάτι, για να πάμε μπροστά.

Πιστεύετε ότι το σινεμά μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;

Το σινεμά άλλαξε εμένα. Ή, για να το πω πιο σωστά, με έκανε να καταλάβω καλύτερα τον εαυτό μου και τον κόσμο. Οπότε, ναι, κατά κάποιο τρόπο το σινεμά επιδρά στις ζωές μας. Δυστυχώς όμως δεν έχουν όλες οι ταινίες στόχο τους την αυτοεπίγνωση. Οι περισσότερες είναι ταινίες που προωθούν και προμοτάρουν τη βία. Κι αυτό έχει συνέπειες που τώρα αντιμετωπίζουμε και δεν ξέρουμε πώς να τις αντιστρέψουμε. Οι ταινίες αυτές χτίζουν ισχυρά αρνητικά πρότυπα. Δυστυχώς πιστεύω ότι το σινεμά αλλάζει τον κόσμο προς το χειρότερο, περισσότερο από ό,τι τον καλυτερεύει.

Εκτός από τις ταινίες σας στην Παλαιστίνη, έχετε συνεργαστεί και με ευρωπαϊκές και με χολιγουντιανές παραγωγές - πχ «Τhe Mountain Between Us», «The Courier». Αυτή την εποχή συνεργάζεστε με τον Χιου Τζάκμαν στο «The Good Spy». Πόσο διαφορετικό, πιο δύσκολο ή πιο προκλητικό είναι να σκηνοθετείτε μία big-budget στουντιακή ταινία;

Κάθε ταινία είναι μια πρόκληση. Δεν παίζει ρόλο πόσο μικρό ή μεγάλο το μπάτζετ. Κάθε μία ταινία είναι μία συνθήκη που πρέπει να αντιμετωπίσεις. Μου αρέσει να αλλάζω ταχύτητες, να μεταπηδώ ανάμεσα στα είδη, γιατί αυτό κρατάει την οπτική μου φρέσκια. Δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να σκουριάσει μέσα σ' ένα ασφαλές, γνώριμο σύστημα. Ανακατεύω συνεχώς την τράπουλα.

H «Παγίδα» (Huda's Salon) του Χάνι Αμπού-Ασάντ κυκλοφορεί από σήμερα στις ελληνικές αίθουσες από την Rosebud 21t.