Τους είχα και είχαμε αγαπήσει με την πρώτη τους ταινία, που είδαμε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2020. Εγώ προσωπικά ήθελα να πάρει όλα τα βραβεία. Ηταν το «Γάζα, Αγάπη Μου» για έναν ερωτύλο ρομαντικό ψαρά στη Γάζα και τη γυναίκα των ονείρων του. Τα δίδυμα αδέλφια από τη Γάζα Ταρζάν και Αραμπ Νάσερ συνέχισαν με φόρα, παρόλη την τραγωδία στην πατρίδα τους, και κέρδισαν τον Μάιο στις Κάνες το βραβείο σκηνοθεσίας του τμήματος «Ενα Κάποιο Βλέμμα» με την ταινία τους «Κάποτε στη Γάζα».
Η ταινία προβλήθηκε και στο 66ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου τα ψηλόλιγνα ,ίδια σαν δυο σταγόνες νερό αδέλφια, με εμφάνιση ροκά και ψυχή παθιασμένου πολεμιστή για τα δίκαια της Παλαιστίνης, ξεχώριζαν σαν τη μύγα μεσ’ το γάλα.
Στο ειδικό τμήμα του Flix μπορείτε να βλέπετε συγκεντρωμένα όλα όσα συμβαίνουν καθημερινά μέσα και έξω από τις αίθουσες του Φεστιβάλ: πρόσωπα, events, ταινίες - με τον τρόπο του Flix.
Ο τίτλος «Κάποτε στη Γάζα» παραπέμπει σε κάτι τι το αμερικάνικο, αλλά είναι μια απόλυτα παλαιστινιακή αν και περίεργη ταινία. Δεν ξέρω αν έχουμε ξαναδεί τέτοιο κόσμο σε ταινία από τη Γάζα. Οι κεντρικοί ήρωες, ο Οσάμα και ο Γιάχα, είναι αντίστοιχα ιδιοκτήτης εστιατορίου με φαλάφελ και ο νεαρός δειλός βοηθός του. Ο Οσάμα πουσάρει χάπια τυλιγμένα σε φαλάφελ, ένας διεφθαρμένος μπάτσος της Δίωξης Ναρκωτικών τον βάζει στο μάτι και ο αθώος Γιάχα ίσα που γλιτώνει από την πτώση του αφεντικού του. Για να γίνει χωρίς καλά καλά να το καταλάβει πρωταγωνιστής κρατικής προπαγανδιστικής ταινίας….
Η συνέντευξη με τον Ταρζάν και τον Αραμπ Νάσερ δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Κάποιες ερωτήσεις μου τους... ξένισαν, με θεώρησαν με ευγενικό τρόπο θύμα της προπαγάνδας του Νετανιάχου, και μιλώντας και οι δυό μαζί μόνο που δεν μου διηγήθηκαν με κάθε λεπτομέρεια όλη την ιστορία της Παλαιστίνης. Χαλάλι τους. Ακόμα κι αν δεν με έπεισαν για τη Χαμάς, το «Κάποτε στη Γάζα» παρέμεινε μέσα μου σαν μια σπουδαία ταινία και, ναι, επιμένω, με ένα χιούμορ που παρασύρει στο διάβα του τα πάντα. Ακόμα και την Χαμάς, που συμπαθούν.
Διάβασα κριτικές από τις Κάννες και με εξέπληξε που αρκετοί την θεωρούν απολιτική ταινία. Τη θεωρώ, αντίθετα, πολιτική με έναν μοντέρνο, σοφιστικέ τρόπο.
Οποιος θέλει να κάνει ένα φιλμ για την Παλαιστίνη ή τη Γάζα δεν μπορεί να ξεφύγει από την πολιτική. Ολα στην ταινία μας λένε ότι αυτοί οι άνθρωποι ζουν κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες. Και είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε για αυτούς τους ανθρώπους σήμερα, που με τη γενοκτονία, πάρα πολλοι είναι πιά νεκροί.
Είναι μοιραίο για έναν Παλαιστίνιο σκηνοθέτη (ή δύο) να κάνει αυτή την εποχή ταινία για τη Γάζα;
Κάνουμε σινεμά επειδή αγαπάμε το σινεμά. Και κάνουμε ταινίες για τη Γάζα επειδή το επιλέγουμε. Είναι τόσο ισχυρή η σχέση μας μαζί της, είναι η πατρίδα μας, εκεί που μεγαλώσαμε, εκεί που αποκτήσαμε όλες τις εμπειρίες μας. Κάνουμε κάτι από καρδιάς, δεν έχουμε καν σπουδάσει σινεμά. Θα μιλήσουμε για άλλο θέμα από τη στιγμή που δεν θα έχουμε πια άλλες ιστορίες από τη Γάζα.
Από τη γλύκα, τον ρομαντισμό και τον έρωτα του «Γάζα, Αγάπη Μου» βρεθήκαμε με το «Κάποτε στη Γάζα» σε έναν σκοτεινό, απολύτως ανδρικό κόσμο με μικροεμπόρους ναρκωτικών, διεφθαρμένους μπάτσους και κηδείες μαρτύρων – με χιούμορ, βέβαια, που είναι κάτι σαν η σκηνοθετική υπογραφή σας. Που θέλατε να σας οδηγήσει η επιλογή αυτού του κόσμου;
Κι αυτή η νέα συνθήκη πάλι Γάζα είναι. Ολα υπάρχουν στη Γάζα. Η αγάπη, το σκοτάδι, το φως, το κλάμα, το χαμόγελο. Οι άνθρωποι που έβλεπαν το «Γάζα, Αγάπη Μου» μας λέγανε «μα υπάρχουν τέτοιοι έρωτες στη Γάζα;». Μα τι έχετε στο μυαλό σας για τη Γάζα; Ακόμα και στο σκοτάδι του «Κάποτε στη Γάζα» βρίσκεις τη φιλία, την αγάπη. Ομως, για να το πούμε λίγο ποιητικά, θέλαμε να κάνουμε ένα «γουέστερν της Γάζας». Η τηλεόραση δείχνει συνήθως επιθέσεις, βόμβες, σκοτωμούς. Αλλά υπάρχουν καταστάσεις στη Γάζα, που είναι σαν να βγαίνουν από αμερικάνικο γουέστερν. Είναι ένα είδος, που αγαπάμε πολύ σαν καλλιτέχνες, αλλά έπρεπε να το μεταφέρουμε στα δικά μας. Οι ήρωες στην ταινία δεν έχουν εναλλακτική, πρέπει να συνεχίσουν μέχρι το τέλος. Ο Οσάμα, που πουσάρει παράνομα χάπια κρυμμένα μέσα σε φαλάφελ, δεν έχει καμμιά προοπτική στη ζωή του. «Νιώθω ότι σε ακολουθώ σε ένα μέρος που δεν είναι δικό μου», του λέει ένας φίλος του, λίγο πριν ο Οσάμα σκοτωθεί. «Γιατι, νομίζεις ότι είναι δικό μου;», του απαντά. Ακόμα και ο αστυνομικός, ο κακός, διεφθαρμένος αστυνομικός, δεν είναι πραγματικά ένας κακός τύπος, κάτι καλό έχει μέσα του, αλλά οι καταστάσεις τον αναγκάζουν. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι ζουν σε 16 τετραγωνικά χιλιόμετρα αποκλεισμένοι από το 2005. Μην το ξεχνάτε.
H ιστορία στην Παλαιστίνη δεν ξεκινά με την 7η Οκτωβρίου 2023. Ξεκίνησε πριν 100 χρόνια με σφαγές και σκοτωμούς. Οι Παλαιστίνιοι αντιστέκονται όπως μπορούν. Ποιος θα πει ότι δεν έχουν το δικαίωμα; Αλλά είναι ένας άνισος αγώνας. Είμαστε λίγοι και φτωχοί, ούτε καν οι Αραβες δεν μας υποστηρίζουν.»
Δε μου λέτε φυσικά ότι όταν αποκτήσετε κράτος δεν θα υπάρχουν μικροκακοποιοί και διεφθαρμένοι αστυνομικοί;
Οχι, όχι…Αλλά πρέπει να καταλάβετε ότι ζούσαμε σε μια πολύ δύσκολη, επικίνδυνη πολιορκία. Η κατοχή είναι που κάνει τη ζωή μας διαφορετική. Αν ο Γιάχα είχε τη ευκαιρία να φύγει από τη Γάζα, να πάει στη μητέρα του στην Δυτική Οχθη, δεν θα έμπλεκε με παρανομίες, θα είχε μια διαφορετική εξέλιξη.
Οπως και στο «Γάζα, αγάπη μου», δείχνετε κι εδώ με έναν πολύ αστείο, θα έλεγα μέχρι και σαρκαστικό τόνο, τους εκπροσώπους της εξουσίας, τον υπουργό Πολιτισμού, ας πούμε. Κάνω λάθος; Eίναι ευσεβής πόθος μου;
Οχι, δεν κάνουμε ακριβώς σάτιρα. Η Χαμάς είναι μέρος της Γάζας, είναι εκλεγμένη σε νόμιμες εκλογές. Η Χαμάς είναι μέρος του καλού και του κακού που υπάρχει στη Γάζα.
Κι ολο αυτό το γέλιο, που έριξα;
Κατ’ αρχήν το χιούμορ είναι βασικό χαρακτηριστικό των κατοίκων της Γάζας. Θέλαμε να δείξουμε ότι στην πραγματικότητα και τα στελέχη και οι υπουργοί και όλοι είναι απλοί άνθρωποι. Το Ισραήλ τους είναι που τους παρουσιάζει σαν τέρατα.
Αυτοί οι «απλοί άνθρωποι» εισέβαλαν στο Ισραήλ και δολοφόνησαν παιδιά, γέρους και κορίτσια.
Να σου εξηγήσουμε. Το πράγμα είναι πιό σύνθετο. Η αλήθεια είναι ότι ο Νετανιάχου έκανε κάτι διαβολικό. Χρησιμοποίησε την υποτιθέμενη σφαγή για να κάνει γενοκτονία και να ισοπεδώσει τη Γάζα.
Μα έγινε σφαγή. Μπορείτε να την αρνηθείτε;
Κι εσείς αρνείστε ότι έχουμε κατοχή.
Κάθε άλλο. Τα ξέρω τα εγκλήματα του Νετανιάχου. Εσείς δικαιολογείτε τα δικά σας;
Δεν δικαιολογούμε τους σκοτωμούς. Το θέμα, όμως, είναι να καταλάβετε γιατί έγινε 7η Οκτωβρίου. Ολο για τη Χαμάς ακούμε. Χαμάς, Χαμάς, Χαμάς. Διαλύστε τη, αφοπλίστε την... Μα υπάρχουν στη Γάζα δυό εκατομμύρια διαφορετικά όνειρα και φιλοδοξίες. Φυσιολογικοί άνθρωποι, που θέλουν να ζήσουν με ειρήνη. Αυτό θέλουμε να δείξουμε και στην ταινία. Oτι η ιστορία στην Παλαιστίνη δεν ξεκινά με την 7η Οκτωβρίου 2023. Ξεκίνησε πριν 100 χρόνια με σφαγές και σκοτωμούς. Οι Παλαιστίνιοι αντιστέκονται όπως μπορούν. Ποιος θα πει ότι δεν έχουν το δικαίωμα; Αλλά είναι ένας άνισος αγώνας. Είμαστε λίγοι και φτωχοί, ούτε καν οι Αραβες δεν μας υποστηρίζουν.
Είδαμε πάντως και διαδηλώσεις εναντίον της Χαμάς
(εξεγείρονται). Δείξτε μας που τις είδατε;
Ειδαμε και διαδηλώσεις στο Ισραήλ εναντίον του Νετανιάχου και της συνέχισης πολέμου.
Θεωρούμε αυτούς τους ανθρώπους που διαδηλώνουν φίλους μας. Δεν μισούμε τους Ισραηλινούς. Πριν τη γενοκτονία είχαμε συναντήσει κάποιους Ισραηλινούς σκηνοθέτες σε φεστιβάλ. Κανονικοί άνθρωποι. Κανονικοί είμαστε και μείς.
H Γάζα ήταν και δημοκρατική και κοσμική. Με τις γυναίκες ελεύθερες να επιλέγουν αν φορέσουν μαντήλα ή όχι. Η Χαμάς δεν επέβαλε τίποτα. Η μαντήλα ήταν θρησκευτική και όχι κυβερνητική υπόθεση. Φόρεσε μαντήλα, ας πούμε, η αδελφή μας. "Γιατί την φοράς;" την ρωτήσαμε. "Γιατί νιώθω ασφαλής", μας είπε.»
Παρασυρθήκαμε με τα πολιτικά, ας επιστρέψουμε στην ταινία. Αρχίζει και κλείνει με δυό κηδείες μαρτύρων. Ο ένας είναι γνήσιος πολεμιστής και ηρωας. Ο δεύτερος είναι ο αθώος, ιδεαλιστής φοιτητής Γιάχα, που πεθαίνει στην ταινία από ένα γελοίο ατύχημα. Κι όμως είχα την αίσθηση ότι ο Γιάχα και όχι ο πολεμιστής είναι ο πραγματικός ήρωας και μάρτυρας. Ηρωας της καθημερινής ζωής στη Γάζα και όχι διογκωμένο επαναστατικό είδωλο της επίσημης προπαγάνδας. Κι ας μην σκοτώθηκε σε μάχη, κι ας μην είχε πιάσει ποτέ όπλο στη ζωη του.
Μάρτυρας σύμφωνα με το Κοράνι είναι οποιοσδήποτε βρίσκει τον θάνατο σε μια κατάσταση στην οποία δεν έπρεπε να είχε βρεθεί. Οταν θυσιάζει τη ζωή του για κάτι το ευγενικό, ακόμα και όταν πεθαίνει σε δυστυχήματα ή από αρρώστιες. Μάρτυρες δεν είναι μόνο όσοι έχουν όπλο αλλά κι αυτοί που ζουν σε συνεχείς βομβαρδισμούς με τα ντρόουν πάνω από το κεφάλι τους. Αν προσέξετε την πορεία της ζωής του βασικού χαρακτήρα της προπαγανδιστικής ταινίας, που γυρίζεται μέσα στην ταινία μας, είναι η κλασική διαδρομή δημιουργίας ενός ήρωα. Και θα δείτε ότι και ο Γιάχα την ίδια πορεία έχει, ήταν κι αυτός ένας φοιτητής, που έζησε την αδικία και την κατοχή.
Που γυρίσατε την ταινία και τι απολαύσατε περισσότερο;
Την γυρίσαμε στην Ιορδανία. Ενα μέρος της δουλειάς μας στο σινεμά είναι να χαιρόμαστε αυτό που κάνουμε. Κι εδώ χαρήκαμε με την καρδιά μας το ότι... ξαναχτίσαμε μέρη της Γάζας. Κάναμε την ταινία κυριολεκτικά με τα δικά μας χέρια: την παραγωγή, τα σκηνικά, την καλλιτεχνική διεύθυνση. To εστιατόριο που πουλάει φαλάφελ φτιάχτηκε από το μηδέν. Είναι η Γάζα που ζήσαμε. Ξαναχτίσαμε τη δικιά μας Γάζα σε έναν τόπο που δεν είναι δικός μας.
Πώς φύγατε από τη Γάζα;
Είχαμε μια υποτροφία να σπουδάσουμε και μαζί μια έκθεση στο Αμάν. Πετάξαμε με την τελευταία πτήση της παλαιστινιακής αεροπορικής εταιρείας - γιατί είχαμε και τέτοια. Το 2000 με τη δεύτερη ιντιφάντα το Ισραήλ κατέστρεψε αεροδρόμια και αεροπλάνα. Γυρίσαμε το «Κάποτε στη Γάζα» το 2024, στη διάρκεια του πολέμου, ενώ πίσω στη Γάζα βρίσκονταν οι γονείς μας και η πόλη μας ισοπεδωνόταν.
Το βραβείο στις Κάνες φαντάζομαι θα ήταν για σας μεγάλη χαρά.
Οχι, καμιά μεγάλη χαρά. Οταν μάθαμε ότι παίρνουμε το βραβείο σκηνοθεσίας στο «Ενα Κάποιο Βλέμμα», μιλούσαμε με τη μητέρα μας στο τηλέφωνο. Εκλαιγε, δεν είχε να φάει. Φυσικά και είναι πολύ σημαντικό το βραβείο, βοηθάει την ταινία να ταξιδέψει στον κόσμο. Αλλά αν μας ρωτάς για συναισθήματα, η καρδιά μας βρισκόταν και βρίσκεται στη Γάζα.
Το όνειρό σας για την ελεύθερη Παλαιστίνη ποιο είναι; Ενα δημοκρατικό, κοσμικό κράτος, χωρίς κουκουλωμένες γυναίκες;
Μα η Γάζα ήταν και δημοκρατική και κοσμική. Με τις γυναίκες ελεύθερες να επιλέγουν αν φορέσουν μαντήλα ή όχι. Η Χαμάς δεν επέβαλε τίποτα. Η μαντήλα ήταν θρησκευτική και όχι κυβερνητική υπόθεση. Φόρεσε μαντήλα, ας πούμε, η αδελφή μας. «Γιατί την φοράς;» την ρωτήσαμε. «Γιατί νιώθω ασφαλής», μας είπε.
Οταν εσείς περπατούσατε στη Γάζα με αυτά τα μακριά μαλλιά και τα εκκεντρικά ρούχα, νιιώθατε ασφαλείς;
Μα υπάρχουν κι άλλοι σαν κι εμάς. Εντάξει, πάντα υπάρχουν οι ηλίθιοι άνθρωποι που κάτι μπορεί να μας έλεγαν.. Εμείς ποτέ δεν βάλαμε τη θρησκεία στο μυαλό μας. Γιατί ο άνθρωπος έχει κάτι μέσα του που του δείχνει ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό. Δεν χρειάζεται τη θρησκεία για να οργανώσει τη ζωή του.
To «Κάποτε στη Γάζα» συνεχίζει τις online προβολές του μέχρι και τις 9 Νοεμβρίου.
Στο ειδικό τμήμα του Flix μπορείτε να βλέπετε συγκεντρωμένα όλα όσα συμβαίνουν καθημερινά μέσα και έξω από τις αίθουσες του Φεστιβάλ: πρόσωπα, events, ταινίες - με τον τρόπο του Flix.