Βρισκόμαστε στη Γουατεμάλα το 2018. Ολη η χώρα παρακολουθεί τη δίκη των στρατιωτικών που ξεκίνησαν τον εμφύλιο που οδήγησε τη χώρα στο χάος και τη βία. Ο Ερνέστο είναι ένας νέος ανθρωπολόγος που εργάζεται στο Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο για την ταυτοποίηση αγνοουμένων, ενώ ταυτόχρονα αναζητά τα ίχνη του πατέρα του. Μια μέρα, ενώ καταγράφει τη μαρτυρία μιας ηλικιωμένης γυναίκας, νομίζει ότι βρήκε ένα στοιχείο που μπορεί να τον οδηγήσει στον πατέρα του, έναν αντάρτη που εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ενάντια στη θέληση της μητέρας του, αφοσιώνεται σε αυτή την υπόθεση, ψάχνοντας για την αλήθεια.
Ο Σέζαρ Ντίαζ, ως τώρα διακεκριμένος μοντέρ (μεταξύ άλλων του θαυμάσιου «Ηφαιστείου» του Χάιρο Μπουσταμάντε) και σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, αλλά και θεατρικών παραστάσεων, κάνει το ντεμπούτο του στη σκηνοθεσία μυθοπλασίας, κοιτάζοντας πίσω σε μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας της λατινικής Αμερικής, αλλά και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ανεξαρτήτως γεωγραφικών συνόρων. Η ταινία του, «Οι Μητέρες μας», τιμήθηκε με τη Χρυσή Κάμερα και το βραβείο SACD της Εβδομάδας Κριτικής στο φεστιβάλ των Καννών.
Σε μια συζήτηση τόσο συναρπαστική και προσωπική όσο κι η ταινία του, ο Σέζαρ Ντίαζ μίλησε στο Flix για όσα η Ιστορία μπορεί να διδάξει στην ανθρώπινη φύση, είτε την έχουμε βιώσει, είτε όχι.
Ποια ήταν η αρχική σας έμπνευση για την ταινία;
Η έμπνευση για την ταινία ξεκίνησε από την προσωπική μου ιστορία, έναν πατέρα αγνοούμενο, μια μητέρα αντάρτισσα, αλλά νομίζω πως το σημαντικότερο βήμα ήταν η συνάντησή μου με το Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο, το γεγονός ότι η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να πενθήσουμε.
Πριν κάνετε την ταινία, πόσο καλά γνωρίζατε τα ιστορικά γεγονότα που βρίσκονται στο επίκεντρό της;
Μεγάλωσα μαζί με την Ιστορία και ζούσα στη Γουατεμάλα στη διάρκεια της δικτατορίας - θυμάμαι τους στρατιώτες στο δρόμο, τα τανκς, όλα αυτά. Απ' όταν ήμουν στην εφηβεία, άρχισα να μελετώ την ιστορία της Γουατεμάλας και να συναντώ θύματα και σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής αντίστασης. Νομίζω πως θέλω, πάντα, να εξερευνώ το παρελθόν της χώρας, όχι μόνο για προσωπικούς λόγους, αλλά και για να καταλάβω τη βία που την έχει ποτίσει.
Θέλατε εξ αρχής να κάνετε μια πολιτική ταινία; Τι σημαίνει «πολιτικό» για εσάς;
Τα πάντα σε μια ταινία είναι πολιτικά, ακόμα κι αν εσύ δεν είσαι. Αν θεωρείτε πολιτική μια ευγενή ιδέα ως αποτύπωση της πραγματικότητας, εγώ δεν ήθελα να φτιάξω ένα φυλλάδιο. Αντιλαμβάνομαι τις ταινίες ως καθρέφτη των κοινωνιών μας κι ως εργαλείο πυροδότησης διαλόγου και ανάλυσης.
Τι σας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση στη διάρκεια της έρευνας για την ταινία ή στο γύρισμα, ως προς τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της ιστορίας;
Εκείνο που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η δύναμη των θυμάτων Μάγιας, ακόμα και μετά απ' όσα τους έκανε ο στρατός, συνέχισαν ν' αναζητούν τη δικαιοσύνη και ν' αφηγούνται την ιστορία τους. Κι ακόμα το πώς η Ιστορία της χώρας δεν διδάσκεται στις τάξεις των σχολείων και στη δημόσια εκπαίδευση, που είναι μεγάλο κρίμα γιατί αν δεν γνωρίζουμε το παρελθόν μας, είμαστε καταδικασμένοι να το επαναλάβουμε.
Πώς θα περιγράφατε το ύφος και την ατμόσφαιρα της ταινίας; Τι θελήσατε να επικοινωνήσετε στο κοινό;
Θέλω ένα ύφος πολύ ρεαλιστικό, χωρίς να προσπαθήσω να το εξωραΐσω. Ηθελα να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα όπου οι ήρωες να μπορούν να εξελιχθούν και να καλύψουν τις ανάγκες τους. Το σημαντικότερο στοιχείο που ήθελα να μεταδώσω στο κοινό ήταν η αίσθηση των συγγενών των αγνοουμένων, το εσωτερικό κενό όταν κάποιος έχει φύγει. Κι ακόμα τη μεταμόρφωση των οστών μιας ανθρώπινης ύπαρξης.
Πιστεύετε ότι κανείς μπορεί να συλλάβει την Ιστορία στο σύνολό της μόνο μέσα από προσωπικά βιώματα;
Οχι, πιστεύω πως οι άλλοι άνθρωποι έχουν την απαραίτητη απόσταση για να την αντιληφθούν χωρίς να τη βιώσουν. Το θαυμάζω αυτό αλλά δεν είναι η δική μου περίπτωση - εγώ πρέπει να ζήσω τις ιστορίες που αφηγούμαι, αλλιώς ένα μέρος της διαδικασίας μένει ανολοκλήρωτο, ίσως οφείλεται στη θεατρική εμπειρία μου ότι αντιλαμβάνομαι μ' αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία.
Μιλώντας για το παγκόσμιο σινεμά, ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν μια ταινία παγκόσμιου ενδιαφέροντος;
Πρέπει να σκέφτεσαι τη συναισθηματική διαδρομή των ηρώων, χωρίς να σε νοιάζει αν είναι παγκόσμια, πρέπει να έρθεις πολύ κοντά τους και να σκεφτείς ποια είναι η ιδιαιτερότητα αυτού του ανθρώπου και να είσαι απόλυτα ειλικρινής.
Οι ταινίες είναι ένας τρόπος να μένουν ζωντανές οι αναμνήσεις του παρελθόντος; ΄Η να γιατρεύονται οι πληγές;
Είναι ο μοναδικός τρόπος που βρήκα εγώ και προσπαθώ να τον μοιραστώ με τον κόσμο. Οι ταινίες είναι μόνο ένα μικρό μέρος του κινήματος, χρειαζόμαστε μνημόσυνα, αγάλματα, βιβλία, παραστάσεις, οτιδήποτε ερμηνεύει την Ιστορία και τη ζωντανεύει. Το να γιατρευτούν οι πληγές είναι κάτι πιο σύνθετο, ο καθένας χρειάζεται να βρει τον τρόπο που του ταιριάζει, αλλά φυσικά η δημιουργία του «Οι Μητέρες μας» ήταν ο δικός μου τρόπος ίασης.
Πώς ήταν η εμπειρία της πρώτης ταινίας σας στη Γουατεμάλα; Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για έναν νέο καλλιτέχνη να εκφραστεί σ' αυτή τη χώρα;
Το να κάνεις ταινίες στη Γουατεμάλα είναι σαν να προσπαθείς ν' αδειάσεις τον ωκεανό μ' ένα κουτάλι. Είναι πολύ δύσκολο χωρίς βιομηχανία, πόρους, εκπαίδευση. Αν δεν ήμουν Βέλγος πολίτης, δεν θα μπορούσα ποτέ να κάνω αυτή την ταινία. Για τους νέους καλλιτέχνες σήμερα, ο μόνος τρόπος είναι να μεταναστεύσουν και ν' αναζητήσουν διεθνή υποστήριξη.
