Ερωτας και πολιτική, πολιτική και θάνατος, έρωτας και θάνατος. Εννοιες αξεδιάλυτες στην εργογραφία του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, που όχι μόνο δεν ξεπούλησε ποτέ την τέχνη του στο κεφάλαιο, όπως πολλοί έσπευδαν να του προσάπτουν κάθε φορά που συνέθετε κάτι επικό, αλλά το εκμεταλλευόταν και το ξεγελούσε επανειλημμένα για να εκθέτει το αντικομφορμιστικό μένος και τη μαρξιστική σκέψη του! Ανέκαθεν. Πριν την επανάσταση, κατά τη διάρκεια, και μετά.
Διαβάστε περισσότερα στο αφιέρωμα του Flix στον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι:
- Τελευταίο αντίο στον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- Ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι θεωρούσε επικίνδυνο να μετανιώνεις για ό,τι έγινε στο παρελθόν
- Οι 9 Μούσες του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- Αφιέρωμα | Μάης '68 | Οι Ονειροπόλοι του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- O Μπερνάρντο Μπερτολούτσι απαντάει στο νέο σκάνδαλο γύρω από το «Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι»
Πριν την Επανάσταση (1964, Prima della Rivoluzione)
Στη δεύτερη ταινία του μετά τον «Βίαιο Θάνατο» (1962), πορτρέτο του ρωμάνικου προλαταριάτου με πρόσχημα ένα αστυνομικό αίνιγμα, από σενάριο του φίλου και δασκάλου του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ο 23χρονος Μπερτολούτσι απομακρύνεται από τις τότε νεορεαλιστικές επιρροές του μέντορα και φλερτάρει με την αέρινη φόρμα της νουβέλ βαγκ (και κυρίως το σινεμά του Φρανσουά Τριφό) μέσα από μια μισοβιωματική ιστορία τοποθετημένη στη γενέτειρα του, την ταχύτατα εκβιομηχανιζόμενη Πάρμα. Με μια κάμερα ρευστή, παρακολουθεί τον παράφορο έρωτα ενός γόνου αριστοκράτη και εκκολαπτόμενου μαρξιστή με την 30άρα θεία του, μια γυναίκα ανασφαλή σε βαθμό νεύρωσης, μετά τη γνωριμία τους στην κηδεία ενός φίλου αυτόχειρα. Ο έρωτας συγκρούεται με τον ιδεαλισμό λίγο «πριν την επανάσταση», που αμφίβολο αν θα τελεστεί ποτέ για τον νεαρό μεγαλοαστό. Εκτός κι αν τον διοχετεύσει στην Τέχνη, όπως σοφά έπραξε ο μπουρζουά Μπερτολούτσι για το υπόλοιπο της ζωής του.
Ο Κομφορμίστας (1969, Il Conformista)
Στα 1938, ένας κομφορμίστας που υπηρετεί το φασιστικό καθεστώς ευελπιστώντας σε μια φυσιολογική ζωή στο μέλλον, στέλνεται στο Παρίσι για να εξοντώσει έναν καθηγητή που διέφυγε από την Ιταλία όταν οι φασίστες ανέβηκαν στην εξουσία… Το αριστούργημα του Μπερτολούτσι μετουσιώνει μια κατά βάση αστυνομική ιστορία του Αλμπέρτο Μοράβια σε μια προκλητική μελέτη της μουσολινικής Ιταλίας που τολμά παραλληλισμούς ανάμεσα στην καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και το σπέρμα του φασισμού, την ίδια στιγμή που αποτιμά το ακριβό κόστος της επιλογής του βολέματος και της προσαρμογής σε καθοριστικούς ιστορικά καιρούς. Όλα τα εκφραστικά μέσα λειτουργούν σαν ρολόι σε τούτη την ιδιοφυή πολιτική κατάθεση, με τη μνημειώδη φωτογραφία του Βιτόριο Στοράρο να δίνει τον τόνο σε μερικές εκπληκτικές σκηνές ανθολογίας, όπως εκείνη του αισθησιακού χορού ταγκό ανάμεσα σε δυο γυναίκες ή της αποτυχημένης απόπειρας δολοφονίας.
Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι (1972, Ultimo Tango a Parigi)
Η ταινία που λάνσαρε το βούτυρο ως εναλλακτικό λιπαντικό, τόνωσε τη μόδα της περμανάντ και σκανδάλισε κόσμο και κοσμάκη ανά την υφήλιο το 1972 είναι μάλλον και η πιο υπερτιμημένη του Μπερτολούτσι -κατά τον υπογράφοντα. Το χαλαρό σενάριο, που εμπνεύστηκε ο δημιουργός από μια επίμονη ερωτική του φαντασίωση, ξετυλίγει την ανώνυμη, εκτός τόπου και χρόνου σχέση πάθους ανάμεσα σε έναν μεσήλικα χήρο Αμερικανό, που παλεύει να κατανοήσει τους λόγους της αυτοκτονίας της άπιστης συζύγου του, και μια 20χρονη νέα, μνηστευμένη μ’ έναν σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ, σε ένα άδειο παριζιάνικο διαμέρισμα. Ο Μπράντο χύνει δάκρυα και δίνει εντολές, η Σνάιντερ υπακούει και παρηγορεί, και τις περιπτύξεις τους χαϊδεύουν «χορευτικά» τα χαμηλωμένα φώτα του Στοράρο και το αισθαντικό σαξόφωνο του Γκάτο Μπαρμπιέρι. Ιστορία ανδρικής εμμηνόπαυσης και επανεπιβεβαίωσης σαγηνευτική μεν, αλλά ελαφρά και γερασμένη.
1900 (1976)
Δράμα-ποταμός πάνω στις δοκιμασίες δύο γεννημένων την ίδια μέρα αντρών, γιών ενός κολίγου και ενός αγρότη, που από επιστήθιοι φίλοι θα βρεθούν σε αντίπαλα ιδεολογικά στρατόπεδα με φόντο την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία των αρχών του 20ου αιώνα. Το πορτρέτο της μετά-φεουδαρχικής Ιταλίας διαρθρώνεται μέσα από το χρονικό της αναπόφευκτης ταξικής συνειδητοποίησης δύο αδελφικών συντρόφων σε ένα πεντάωρο έπος παλλόμενων εντάσεων, «ζωντανής» ανασύνθεσης της ταραγμένης εποχής και υψηλής ακριβείας στην κίνησή του μεταξύ ατομικού και συλλογικού, έστω κι αν ο Μπερτολούτσι, που τότε δούλευε για πρώτη φορά με μπάτζετ υπερπαραγωγής, παρασύρεται στη διόγκωση κάποιων καταστάσεων μέσα στη μαραθώνια διάρκεια.
Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας (1987, The Last Emperor)
Ο βίος και η πολιτεία του Που Γι, τελευταίου αυτοκράτορα της Κίνας, από τη στέψη του το 1908, σε ηλικία δύο μόλις ετών, μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του το 1967, όταν εργαζόταν σαν ένας ταπεινός πλέον κηπουρός στους Βοτανικούς Κήπους του Πεκίνου, συμπυκνώνονται μαεστρικά σε ένα τρίωρο υπερθέαμα, μαζί με ολόκληρη σχεδόν την πολυτάραχη κινέζικη ιστορία του 20ου αιώνα. Το πολιτικοκοινωνικό συμπλέει με το προσωπικό σε μια κοινή πορεία ωρίμανσης ενός ανθρώπου και μιας χώρας, οι λεπτές αποχρώσεις και οι υπαινιγμοί απαλύνουν καίρια το θυελλωδώς επικό, ενώ τα γυρίσματα σε φυσικούς χώρους της Απαγορευμένης Πόλης, τα πρώτα που επετράπησαν ποτέ σε δυτικό κινηματογραφικό συνεργείο, πολλαπλασιάζουν τον αντίκτυπο. Εννέα βραβεία Όσκαρ, ανάμεσα τους κι εκείνο της Καλύτερης Ταινίας, και δύο για τον Μπερτολούτσι, για τη Σκηνοθεσία και το Διασκευασμένο Σενάριο.
Τσάι στη Σαχάρα (1990, The Sheltering Sky)
Στα 1947, ένα ανδρόγυνο Νεοϋορκέζων καλλιτεχνών –εκείνος μουσικός, εκείνη εκκολαπτόμενη συγγραφέας- ξεκινά, μαζί με έναν επιχειρηματία φίλο, ένα περιπετειώδες ταξίδι στη Βόρεια Αφρική, σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από την υλιστική καθημερινότητα της μεταπολεμικής Αμερικής και να δώσει νόημα στην υπό φθορά σχέση του… Η απελευθέρωση είναι έννοια ταυτόσημη με την καταστροφή στην υπνωτιστική ταινία «δρόμου» του Μπερτολούτσι, ο οποίος συνεχίζει την προς ανατολάς πλεύση που επιχείρησε με τον «Αυτοκράτορα» (και θα διατηρήσει ακολούθως με τον «Μικρό Βούδα»), ορμώμενος εδώ από ένα εμβληματικό μυθιστόρημα του Πολ Μπόουλς. Όπου δρόμος η έρημος της Σαχάρας και προορισμός ο θάνατος, φυσικός ή μεταφορικός, για κάθε Δυτικό που φθάνει εκεί όχι ως απλός τουρίστας, αλλά ως περιηγητής στην υπέρτατη «ερημιά» του τόπου, την ανατρεπτική του Λόγου, άρα και πάσας λογικής. Αργόσυρτη η περιήγηση, αλλά παράδοξα γοητευτική μέσα στην παρακμιακή ρότα της.
Οι Ονειροπόλοι (2003, The Dreamers)
Ξέχειλο σε αδρεναλίνη και αναρχία «menage a trois» ανάμεσα σ' έναν συνεσταλμένο Αμερικανό φοιτητή και δύο ατίθασα δίδυμα αδέλφια μέσα σ' ένα δαιδαλώδες παριζιάνικο διαμέρισμα, τον Μάη του ‘68, και ενώ οι δρόμοι έξω κοχλάζουν από τις ετοιμασίες για την ιστορική «επανάσταση»! Η οποία, τελικά, μπορεί να μην άλλαξε και πολλά στον σύγχρονο Δυτικό Κόσμο, όπως ευελπιστούσαν οι οργισμένοι ονειροπόλοι εκείνη της γενιάς, αρκεί όμως που διαμόρφωσε τους ίδιους ως ανθρώπους. Το φιλμ, βασισμένο σε βιβλίο του πρώην θεωρητικού του σινεμά Ζιλμπέρ Αντέρ, λειτουργεί σαν αποδεικτική διαδικασία ακριβώς αυτή της διαμόρφωσης, με τους τρεις νέους να ξεκινούν από τις εμμονές τους, να απορροφώνται στον ηδονισμό και μέσα από αυτόν να οδηγούνται στη σαρκική ολοκλήρωση αρχικά και στη συλλογική συνειδητοποίηση στη συνέχεια πριν ξεχυθούν και αυτοί στους δρόμους των συγκρούσεων και των καπνογόνων.
Εγώ κι Εσύ (2012, Io e Te)
Μια δεκαετία σχεδόν μετά τους «Ονειροπόλους», ο Μπερτολούτσι επιστρέφει στα πλατό σε μια απόπειρα να ακτινογραφήσει τη νέα γενιά, μέσα από τα πρόσωπα ενός ακοινώνητου 14χρονου που απομονώνεται στο υπόγειο του σπιτιού του έχοντας πει ψέματα στους γονείς του πως πάει εκδρομή με το σχολείο, και της 20άρας, ετεροθαλούς αδελφής του που τον υποχρεώνει εκβιαστικά να τη φιλοξενήσει. Αν και οξύς σε παρατηρήσεις σε ότι αφορά τον αποστειρωμένο έφηβο του σήμερα, ο βετεράνος κινηματογραφιστής κρίνεται ανίκανος τελικά να εντρυφήσει στον βαθύτερο ψυχισμό του –ίσως, όμως, και να είναι αυτή ακριβώς η αδυναμία κατανόησης της σύγχρονης γενιάς από την πρεσβύτερη που θέλει εξαρχής να καταδείξει. Το κύκνειο άσμα του δημιουργού –αν εξαιρέσουμε το ολιγόλεπτο «Scarpette Rosse» από το συλλογικό ντοκιμαντέρ-ανάθεση του Φεστιβάλ Βενετίας «Venice 70: Future Reloaded», το 2013.
Διαβάστε περισσότερα στο αφιέρωμα του Flix στον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι:
- Τελευταίο αντίο στον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- Ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι θεωρούσε επικίνδυνο να μετανιώνεις για ό,τι έγινε στο παρελθόν
- Οι 9 Μούσες του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- Αφιέρωμα | Μάης '68 | Οι Ονειροπόλοι του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
- O Μπερνάρντο Μπερτολούτσι απαντάει στο νέο σκάνδαλο γύρω από το «Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι»
