Γνωστός για τα ηλεκτρισμένα βιντεο κλιπ του (ανάμεσα σε άλλα αυτά της M.I.A για το «Bad Girls» και το «Born Free» αλλά και το «Νο Church in the Wild» των Jay-Z, Kanye West και Φρανκ Οσεαν), τα θεαματικά διαφημιστικά του (από Dior μέχρι Yves Saint Laurent), ο Ρομέν Γαβράς χτίζει τη φιλμογραφία του με ταινίες που κινούνται στις παρυφές των ειδών («Θα Ερθει η Μέρα και Για Μας» του 2010 και «Ο Κόσμος σου Ανήκει» του 2018, με έμφαση στην εικόνα, αλλά με το βλέμμα στραμμένο πάντα στον αθέατο σημερινό κόσμο.
Το «Athena» είναι ο καρπός της στενής του συνεργασίας με τον Λατζ Λι (των «Αθλίων»), μια αρχαία τραγωδία που εκτυλίσσεται στα προάστια του Παρισιού, η πιο «συγκεκριμένη» ταινία του αφού για 90 λεπτά σε τοποθετεί στο κέντρο μιας εμπόλεμης ζώνης, ένα σχόλιο πάνω στην κρατική καταστολή ή περισσότερο πάνω στις κοινωνικές ανισότητες και την αδικία σε ένα κόσμο που χάνει μέρα με τη μέρα την ταυτότητά του.
Από τη Βενετία, όπου ο Ρομεν Γαβράς βρέθηκε για την παγκόσμια πρεμιέρα του «Athena» που θα προβάλλεται στο Netflix από τις 23 Σεπτεμβρίου, μιλάει στο Flix για το πολιτικό σινεμά, το hashtag #cancelathena που πρωταγωνίστησε για ένα φεγγάρι στο ελληνικό twitter, τον κόσμο που δεν μας ανήκει.
Από την αρχή θέλαμε ο θεατής να ζήσει μια εμβυθιστική εμπειρία, να τοποθετηθεί στη μέση της δράσης, στο inmedias res της αρχαίας τραγωδίας, στο χάος που επικρατεί ήδη και πρόκειται να κορυφωθεί. Η αρχική σκηνή έπρεπε να συστήσει τους κεντρικούς ήρωες, τη σύγκρουσή τους και τη γεωγραφία του χώρου ταυτόχρονα. Θέλαμε ο θεατής να μπει στην καρδιά των γεγονότων και για 90 λεπτά να μην μπορεί να κουνηθεί από τη θέση του, να μη σκέφτεται λογικά και αποστασιοποιημένα, γιατί μέσα στην εξέγερση δεν μπορείς να προσανατολιστείς, ζεις μέσα σε αυτή και προσπαθείς να επιβιώσεις.
Η εναρκτήρια σκηνή γυρίστηκε με πολύ ιδρώτα, πολλά δάκρυα και πολύ αίμα. Προετοιμαστήκαμε επί δύο μήνες με τους ηθοποιούς πριν από τα γυρίσματα, χρησιμοποιώντας μια μικρή κάμερα για να χορογραφήσουμε όλες τις κινήσεις τους μέσα στο χώρο. Οι πρόβες διήρκεσαν τόσο, γιατί δεν ήθελα να υπάρχει κανένα ειδικό εφέ, τίποτα, ψεύτικο. Ακόμα και η κόρη μου πλέον όταν βλέπει ταινίες της Marvel αναγνωρίζει πλέον τι έχει γυριστεί σε green screen και τι όχι. Το πραγματικό γύρισμα έχει άλλη αμεσότητα και την αισθάνεσαι γιατί βρίσκεσαι στο επίκεντρο των πραγμάτων. Επίσης, έχει περισσότερη πλάκα για έναν σκηνοθέτη.
Για κάθε σκηνή χρειάστηκαν γύρω στις 15 λήψεις, σε κάποιες περιπτώσεις όμως φτάσαμε στις 25. Eπρεπε να ενορχηστρωθούν όλα στην εντέλεια, ακόμα και η παραμικρή λεπτομέρεια, γιατί υπήρχε ο κίνδυνος να ξεφύγει κάτι απειροελάχιστο που θα χαλούσε τη ροή και το ρυθμό της ταινίας.
Ολες οι ταινίες είναι οι πολιτικές. Εκαναν συνέχεια και στον πατέρα μου την ίδια ερώτηση και απαντούσε το ίδιο. Ακόμα και οι ταινίες της Marvel είναι πολιτικές.»
Ο Λατζ κι εγώ γνωριζόμαστε είκοσι χρόνια. Ανήκουμε στην ίδια καλλιτεχνική κολλεκτίβα, έχουμε κοινούς προβληματισμούς, βοηθούμε ο ένας τον άλλο στα κινηματογραφικά μας projects. Σκεφτόμασταν εδώ και καιρό να κάνουμε μια ταινία μαζί και ξέραμε από την αρχή πού θέλαμε να πάμε και τι να κάνουμε. Μέσα σε ένα χρόνο είχε ολοκληρωθεί το σενάριο και τα υπόλοιπα ήταν θέμα γυρισμάτων.
Υπήρξαν μικροατυχήματα στο γύρισμα. Αυτό ήταν φυσικό στις σκηνές των συμπλοκών και των οδομαχιών, ειδικά όταν συμμετέχουν στο γύρισμα παιδιά από τις συνοικίες και νεαροί ηθοποιοί που παθιάζονται. Αλλά ευτυχώς περιοριστήκαμε στις μελανιές και τις εκδορές. Κανείς δεν έχασε το χέρι του ή το πόδι του και είμαστε όλοι πολύ ευτυχισμένοι με αυτό.
Χτίσαμε την ταινία σαν μια μοντέρνα αρχαία ελληνική τραγωδία, με τους ήρωες να μην μπορούν να υπερβούν το πεπρωμένο τους. Μετά την εναρκτήρια σεκάνς, ό,τι ακολουθεί εξελίσσεται υποκινούμενο από μια ανώτερη δύναμη, η οποία εκμηδενίζει τη θέληση και τη δύναμη των ηρώων. Η τραγικότητα ξεκινά από τα αδέρφια και εξαπλώνεται σε ολόκληρη την κοινωνία, ξεχειλίζει και διαχέεται. Δώσαμε έμφαση στην διαχρονικότητα των κανόνων της τραγωδίας και εντάξαμε οπτικά στοιχεία που παραπέμπουν σε διάφορες περιόδους της ανθρωπότητας, πχ οι σχηματισμοί της αστυνομίας θυμίζουν ρωμαϊκές λεγεώνες, τα οχυρώματα των εξεγερθέντων θυμίζουν μεσαιωνικά κάστρα.
Δεν μου αρέσουν οι ταινίες που κάνουν κήρυγμα. Προτιμώ τις ταινίες που σε κάνουν να αισθάνεσαι κάτι δυνατό μέσα σου, γιατί έτσι ενεργοποιείται η σκέψη.»
Η κοινωνία γεννάει τη βία, η οργή και ο θυμός των πολιτών. Οχι ο κινηματογράφος, τα video games, η ραπ μουσική. Οι ταινίες αντανακλούν τη βία, δεν την παράγουν. Δεν ξεκινάς το κάπνισμα επειδή βλέπεις τον Μπράντο να καπνίζει, ούτε τα ναρκωτικά λόγω του Τόνι Μοντάνα. Αλλού βρίσκονται οι αιτίες της βίας, όχι στο σινεμά.
Είδα το χάσταγκ #cancelathena και μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον. Το βρίσκω κάπως ειρωνικό να θέλουν οι Eλληνες ακροδεξιοί να κάνουν κάνσελ την πρωτεύουσα της χώρας τους ή μία θεότητα της μυθολογίας τους. Δεν χρειάζεται να δίνουμε μεγάλη σημασία στο τι γίνεται στα σόσιαλ μίντια. Οι ακροδεξιοί θα αντιδρούσαν με τα πάντα γύρω από την ταινία λόγω του τίτλου της, ακόμα κι αν το θέμα ήταν κάτι τελείως διαφορετικό. Και στη Γαλλία οι ακροδεξιοί χρησιμοποιούν μία ρητορική μίσους, όποτε μιλάει δημόσια ο Λατζ Λι. Το τουίτερ είναι μία χοάνη πλέον. Δεν δίνω περισσότερη προσοχή στο ζήτημα, αν και μάλλον πρέπει να ευχαριστήσω όλους όσοι χρησιμοποίησαν το χάσταγκ γι’ αυτή την περίεργη δωρεάν διαφήμιση.
Αυτό που με ενδιέφερε κυρίως στην ταινία ήταν η δυναμική των σχέσεων ανάμεσα στα αδέρφια. Το πολιτικό context, ο θρήνος της μητέρας τους και οι κοινωνικές αναταραχές βρίσκονται εκτός κάδρου, υπονοούνται και λειτουργούν στην ταινία σε συμβολικό επίπεδο. Νιώθεις εκτός κάδρου κάτι μεγάλο, ένα ολόκληρο να φλέγεται. Πάντα υπάρχουν δυνάμεις που οδηγούν στην ανισότητα και την κοινωνική αναταραχή.
Η κοινωνία γεννάει τη βία, η οργή και ο θυμός των πολιτών. Οχι ο κινηματογράφος, τα video games, η ραπ μουσική. Οι ταινίες αντανακλούν τη βία, δεν την παράγουν. Δεν ξεκινάς το κάπνισμα επειδή βλέπεις τον Μπράντο να καπνίζει, ούτε τα ναρκωτικά λόγω του Τόνι Μοντάνα. Αλλού βρίσκονται οι αιτίες της βίας, όχι στο σινεμά.»
Με τον Λατζ Λι στα γυρίσματα της ταινίας
Ολες οι ταινίες είναι οι πολιτικές. Εκαναν συνέχεια και στον πατέρα μου την ίδια ερώτηση και απαντούσε το ίδιο. Ακόμα και οι ταινίες της Μάρβελ είναι πολιτικές. Χρησιμοποιήσαμε το παρόν και το τώρα και προσπαθήσαμε να το καταστήσουμε διαχρονικό και άχρονο, σε μια έννοια της πολιτικής από την οποία λείπουν συγκεκριμένα σύγχρονα πολιτικά δεδομένα, όμως τα πάντα θυμίζουν το τώρα.
Δεν μου αρέσουν οι ταινίες που κάνουν κήρυγμα. Προτιμώ τις ταινίες που σε κάνουν να αισθάνεσαι κάτι δυνατό μέσα σου, γιατί έτσι ενεργοποιείται η σκέψη. Το αντίθετο, το να σου λένε εξαρχής τι να σκέφτεσαι είναι εγκληματικό. Δουλεύω με τα αισθήματα και τις εικόνες και με αυτή την αφετηρία αναδύονται τα νοήματα.
Το «Athena» του Ρομέν Γαβράς θα προβάλλεται από την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου στο Netflix. Από τις 22 Σεπτεμβρίου ο Ρομέν Γαβράς παρουσιάζει στην Αθήνα, σε διοργάνωση του Ιδρύματος Ωνάση και το νέο του πρότζεκτ GENER8ION μαζί με τον Surkin.
