Συναντήσαμε τον Ρέιφ Φάινς στη Σεβίλλη, τον Δεκέμβριο του 2018, λίγες ώρες πριν την τιμητική του βράβευση από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου για το σύνολο της καριέρας του.
Με το Brexit να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε ερώτησης, η συζήτηση έφτασε γρήγορα στην άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, στον τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης έχει ευθύνη να προκαλεί την κοινή γνώμη και όλα εκείνα που μπορούν να μας δώσουν την ψευδαίσθηση ότι ίσως κάτι αλλάξει. Με ανεξάντλητη πίστη στη δύναμη της Τέχνης, από το ρόλο του σκηνοθέτη, του ηθοποιού, του σκεπτόμενου ανθρώπου της εποχής μας, ο Ρέιφ Φάινς μιλάει με απόλυτη συναίσθηση όλων των ρόλων που υποδύεται με θαυμαστό ταλέντο και συνείδηση.
[φωτογραφίες: Scandebergs για το GQ]
Η «Λίστα του Σίντλερ» είναι μια από αυτές τις ταινίες που θα ονόμαζε κανείς αναγκαίες. Που μας θυμίζουν για το τι είναι ικανός να κάνει ο άνθρωπος και προς την πλευρά του κακού και προς την πλευρά του καλού. Μιλάει για τον Οσκαρ Σίντλερ που με κάποιον τρόπο όλοι κρύβουμε μέσα μας ή καλό θα ήταν να αναακύψουμε. Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ είναι ένας ιδιοφυής αφηγητής ιστοριών και ένας σπουδαίος σκηνοθέτης. Το σημαντικότερο ταλέντο του είναι να βάζει το θεατή μέσα στην ιστορία. Ο συνδυασμός αυτής της ιδιοφυούς κινηματογράφησης και μιας πραγματικά συγκλονιστικής, επώδυνης ιστορίας ήταν μοναδικός. Η επίδραση που είχε στο κοινό ήταν πρωτοφανής. Οι θεατές ανταποκρίθηκαν στο βαθύ ανθρωπιστικό μήνυμα που είχε η ταινία. Και το κάνουν ακόμη και σήμερα...
Χρειαζόμαστε περισσότερες ταινίες που να μιλούν για αποδοχή, για κατανόηση, για ανοχή... Μοιάζει σαν η συζήτηση για το ποιοι είμαστε ως έθνη και ως κοινωνίες να έχει περιοριστεί τόσο πολύ. Μοιάζει σαν να αποσυρόμαστε νομοτελειακά σε μια εθνικιστική, τοπικιστική γωνία. Η άνοδος της ακροδεξιάς είναι πολύ ανησηχυτική... Δυστυχώς είναι ανάγκη να αφηγούμαστε αυτές τις ιστορίες. Ο κόσμος αρνείται να κοιτάξει πίσω στο «δυσάρεστο» παρελθόν του. Βρίσκω ενοχλητικό το γεγονός ότι στη Ρωσία αρνούνται να ερευνήσουν την αλήθεια πίσω από τα γκούλαγκ. Κάθε χώρα, και η δική μου χώρα, πρέπει να κοιτάζει πίσω σε όσα έχει κάνει.
Tο Brexit είναι μια δυσάρεστη, διχαστική στιγμή για την Αγγλία. Είμαι αμετανόητα εναντίον της εξόδου της Αγγλίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι κάποιο ιερό δισκοπότηρο - είναι γεμάτη προβλήματα, όπως όμως συμβαίνει σε κάθε οικογένεια. Η Ευρώπη είναι ιστορικά ένας νεότερος σχηματισμός που νομοτελειακά θα αλλάξει. Μόνο που εμείς δεν θα είμαστε πια στο τραπέζι των συζητήσεων και γι' αυτό νομίζω ότι έχουμε χάσει ήδη κάτι σημαντικό. Είναι εκνευριστικό όταν λέγεται ξανά και ξανά πως ο «κόσμος αποφάσισε να φύγει», όταν είναι μόνο το 52% που ψήφισε. Νιώθω οργή γιατί το 48% ψήφισε για να μείνουμε στην Ευρώπη και αυτή η ποσόστωση δεν αντανακλάται πουθενά σε όσα λέγονται.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ελεύθερος. Πρέπει να μπορεί να φέρεται εναντίον της καθεστηκυίας τάξης. Να μπορεί να λέει όσα οι ηγέτες του δεν θέλουν να ακούσουν. Και πρέπει να μπορεί να μην είναι πολιτικά ορθός.»
Οι ηγέτες μας θα έπρεπε να διαβάζουν περισσότερο Σαίξπηρ. Τα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ, κυρίως τα «ρωμαϊκά», ερευνούν τη σχέση του λαϊκισμού με την εξουσία. Ερευνούν τι είναι αυτό που ορίζει μια σωστή ηγεσία. Τα προσόντα και τις αξίες που πρέπει να φέρει ένας ηγέτης. Οι ηγέτες μας αποτυγχάνουν διαρκώς και στον Σαίξπηρ μπορείς να βρεις πάντα αναλογίες με αυτά που συμβαίνουν σε κάθε εποχή.
Είμαι Αγγλος. Και είμαι Ευρωπαίος. Και αυτό είναι το συναρπαστικό σε όλη την ιστορία. Δεν υπάρχει κάποια αντίθεση σε αυτές τις δύο ταυτότητες. Και αυτή είναι η όλο έμπνευση φύση του να ανήκεις σε αυτήν την οντότητα που σήμερα ονομάζουμε Ευρώπη. Φυσικά η Ευρώπη χρειάζεται να προσδιορίζεται διαρκώς. Πέρα από την πολιτική και την οικονομία, είναι πιο σημαντικό να επιλέξουμε διόδους που μας ενώνουν μέσω της κουλτούρας, του κινηματογράφου, της Τέχνης. Οι ταινίες που μας δείχνουν άλλους κόσμους, ενώ ταυτόχρονα μιλούν για την κοινή μας ανθρωπιά, είναι ένας πολύτιμος τρόπος για να ενώσεις τους ανθρώπους. Διαβαζω τώρα ένα βιβλίο για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε σχέση με ένα καινούριο πρότζεκτ στο οποίο δουλεύω και, ενώ ήξερα τα γεγονότα, ένιωσα πάλι αυτή τη φρίκη των χαμένων ζωών το πρώτο μόλις εξάμηνο των εχθροπραξιών, το ίδιο και στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γεγονός ότι εξελιχθήκαμε, αφήσαμε πίσω μας αυτή την εθνικιστική έπαρση είναι κάτι σημαντικό, αλλά νιώθω πως όπως και να το ονομάσει κανείς - λαϊκισμό, εθνικισμό - αυτό επιστρέφει. Πρέπει να είμαστε συνεχώς σε εκρήγορση.
Οι καλλιτέχνες έχουμε ευθύνη. Πρέπει να είμαστε προκλητικοί και παρεμβατικοί. Δεν πρέπει να ενεργούμε ως μέσα προπαγάνδας για οποιονδήποτε. Το ελεύθερο πνεύμα του καλλιτέχνη είναι πολύ σημαντικό. Ειδικά στον κόσμο του σινεμά. Λέμε ιστορίες και εκφράζουμε μια ποικιλία ιδεών με σκοπό να κάνουμε τον κόσμο να επανεκτιμήσει τα δεδομένα στα οποία ζει. Είμαστε εδώ για να επικοινωνούμε με τους άλλους. Οχι όμως για να κατηχούμε. Αλλά για να προσφέρουμε εναλλακτικές. Και ρισκάρουμε να αποτύχουμε. Ρισκάρουμε να μας κρίνουν αυστηρά. Μου αρέσει όμως πολύ όταν αντιλαμβάνομαι ότι κάτι που μεταφέρω κάνει τον άλλον να αναρωτηθεί, να αμφιβάλλει, να αναθεωρήσει, να σκεφτεί.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ελεύθερος. Υπάρχουν χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα όπου η καλλιτεχνική ελευθερία ορίζεται από οδηγίες που δίνουν οι κυβερνήσεις. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μπορεί να φέρεται εναντίον της καθεστηκυίας τάξης. Να μπορεί να λέει όσα οι ηγέτες του δεν θέλουν να ακούσουν. Και πρέπει να μπορεί να είναι πολιτικά μη ορθός. Η ανάγκη να είμαστε όλοι πολιτικώς ορθοί είναι ένα είδος καθοδήγησης. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μπορεί να απολαμβάνει την ελευθερία της έκφρασης.
Νιώθω πολύ απογοητευμένος. Πίστευα ότι πηγαίναμε μπροστά σαν κοινωνία και είχαμε αφήσει πισω μας τις φρικαλεότητες του 20ού αιώνα, το φασισμό, τον αντισημιτισμό... Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, που ήταν ένα κομβικό σημείο, έγιναν λάθη. Η χώρα μου σίγουρα έκανε λάθος στο να συμμαχήσει με τις ΗΠΑ και να εισβάλλει στο Ιράκ. Και ήταν κι αυτό που πίστευα ότι ήταν η Ευρώπη, τα ανοιχτά σύνορα, η διασφάλιση της δημοκρατίας, η αποδοχή - όλα όσα θα μας οδηγούσαν σε κάτι καλύτερο. Τώρα όλα μοιάζουν αβέβαια. Ισως όμως είναι αυτό που μας αναγκάζει να αγωνιστούμε για αυτές τις ιδέες.
