Μέχρι πριν από μια δεκαπενταετία, ούτε που θα το διανοούσουν. Aντε να έβλεπες πεντ-έξι ονόματα να ρολάρουν στους τίτλους τέλους, και μετά Λούης, μπουχός, καπνός, έξω! Κι ύστερα ήρθαν και πρόκοψαν οι Χάρι Πότερ, οι πειρατές της Καραϊβικής, οι fast και οι furious. Και μαζί τους πρόκοψε αναβιώσασα και η πρακτική της post-credits σκηνής, της επεξηγηματικής ή της μυστηριώδους, της προαναγγελτικής ή απλά καλαμπουρτζίδικης. Σήμερα δεν υπάρχει πλέον κανένα σεβόμενο τον εαυτό του κινηματογραφικό φραντσάιζ, δοκιμασμένο ή επίδοξο, που να μη σε «τιζάρει» με τα εξτραδάκια του, με εντελώς πρώτα φυσικά τα συγκοινωνούντων δοχείων υπερηρωικά. Κάθεσαι λοιπόν και περιμένεις χαζεύοντας απλανώς το κατεβατό των συντελεστών μέχρι τελευταίου γκάφερ. Ατελείωτα τα λεπτά. Θα έχει mid-credits σκηνή; Θα συστήσει κάτι καινούργιο το stinger; Και πόσο κόσμο θα’ χει η τουαλέτα μετά;
Ερωτήματα που βασανίζουν τους μαρβελικούς ενόψει της τέταρτης κινηματογραφικής μάζωξης των Avengers, «Εκδικητές: Η Τελευταία Πράξη». Στους οποίους δίχως αμφιβολία περισσεύουν οι φαν που ενδιαφέρονται το ίδιο για τα τελευταία post-credits λεπτά όσο και για τα 165 (υπολογίζουμε περίπου, από τα 181) της κυρίως δράσης που προηγούνται. Πως φθάσαμε, όμως, εδώ; Ας κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία –την κινηματογραφική, κι όχι μόνο την υπερηρωική- της μετά τους τίτλους τέλους σκηνής, επιχειρώντας και μια κατηγοριοποίησή της ανάλογα με το είδος και το ύφος.
Διαβάστε ακόμη: Τα 10 καλύτερα φινάλε της τηλεοπτικής ιστορίας
Η ΑΡΧΗ
«Η Μεγάλη Ληστεία του Τρένου», 1903
Στην τελευταία σκηνή του 11λεπτου γουέστερν «Η Μεγάλη Ληστεία του Τρένου» (1903, «The Great Train Robbery»), ο αρχηγός των ληστών, φάτσα στον φακό, αδειάζει το εξάσφαιρό του πυροβολώντας στο κοινό. Εντάξει, δεν πρόκειται ακριβώς για post-credits (άλλωστε credits δεν έμπαιναν στα φιλμ τα βρεφικά εκείνα χρόνια του σινεμά, παρά μόνο ο τίτλος στην αρχή), είναι πάντως ο, τι πλησιέστερο μπορεί να νοηθεί στη λογική αυτή. Που σημαίνει πως η ταινία του πιονέρου Εντουιν Σ. Πόρτερ αποτελεί όχι μόνο την πρώτη αμερικανική μυθοπλασία στα χρονικά του σινεμά, αλλά και το πρώτο κινηματογραφικό δείγμα γκρεμίσματος του «τέταρτου τοίχου», της νοητής δηλαδή γραμμής που χωρίζει τον κόσμο του υπό θέαση μύθου από εκείνον, τον πραγματικό, του θεατή.
TA POST-CREDITS ΩΣ ΠΡΟΣΕΧΩΣ
«Ειδικός Πράκτωρ ΚΖ-2: Επιχείρηση Στριπτίζ», 1966
Μπορεί οι ταινίες Τζέιμς Μποντ να ανήγγειλαν «εγγράφως» στους τίτλους τέλους την επόμενη περιπέτεια της σειράς από την εποχή του «Τζέιμς Μποντ, Πράκτωρ 007 Από τη Ρωσία με Αγάπη» (1963, «From Russia With Love»), όμως ήταν η κατασκοπευτική παρωδία «Ειδικός Πράκτωρ ΚΖ-2: Επιχείρηση Στριπτίζ» (1966, «The Silencers») που συνδύασε πρώτη την προαναγγελία με μια αυτόνομη σκηνή ΜΕΤΑ τους τίτλους τέλους. Σε αυτήν, ο πράκτωρ Ματ Χελμς (Ντιν Μάρτιν) ξαπλωμένος ημίγυμνος σε ένα περιστρεφόμενο κρεβάτι, φιλά διαδοχικά δύο από τα επτά επίσης μισόγυμνα θηλυκά που τον περιβάλλουν. Στο μεταξύ, στην οθόνη έχει διπλοτυπωθεί ο τίτλος της προσεχούς αποστολής του ήρωα, «Ειδική Αποστολή: Επιχείρησις Μίνι-Κούκλες» (1967, «Murderer’s Row»). Ιστορικά, είναι αυτή που συνιστά και την πρώτη post-credits σκηνή στο μοντέρνο σινεμά.
ΣΙΝΕΜΑ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
«Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών», 1968
Πολύ πριν το stinger (το «κεντρί», όπως λέγεται στην αργκό των σινεφίλ η post-credits σκηνή) γίνει της μόδας και στις ταινίες φρίκης των καιρών μας χάρη σε αναβιώσεις τύπου «Το Πρόσωπο του Κακού», «Η Κατάρα του Τσάκι» ή «Η Απειλή» και κάποια κεφάλαια από τα franchise των «Παγιδευμένη Ψυχή», «Μεταφυσική Δραστηριότητα» ή «Annabelle», υπήρξε το ανατριχιαστικό stinger στο «Σπίτι στο Στοιχειωμένο Λόφο» (1999, «The House on the Haunted Hill»), που μας έδινε μια (ασπρόμαυρη) γεύση από τα πειράματα που διεξήχθησαν σε ασθενείς της ομότιτλης πρώην ψυχιατρικής κλινικής στα χρόνια του ’50. Κι ακόμα πιο πριν, υπήρξε εκείνο στο «Ουρλιαχτό» του Τζο Ντάντε (1981, «The Howling»), όπου βλέπουμε, μέσα από την οθόνη μιας τηλεόρασης, απόσπασμα από τον «Λυκάνθρωπο» του 1941, με την τσιγγάνα Μαλέβα (Μαρία Ουσπένσκαγια) να ψιθυρίζει «Πήγαινε τώρα, και είθε οι ουρανοί να σε βοηθήσουν!». Ωστόσο, η ταινία τρόμου που εισήγαγε πρώτη το εύρημα στο είδος είναι το καλτ αριστούργημα του Τζορτζ Ρομέρο «Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών» (1968, «Night of the Living Dead»): τους τίτλους του τέλους, που πέφτουν πάνω σε still εικόνες της εκκαθάρισης της μολυσμένης περιοχής, ακολουθεί μια σύντομη σκηνή καψίματος ζόμπι και ματωμένων επίπλων.
ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΤΟΙΧΟΥ
«Οι Απίθανοι Μάπετ Κοντά Σας», 1979
Εύλογα εξαιρουμένης της «Μεγάλης Ληστείας του Τρένου», το φιλμ που πρωτοέκλεισε το μάτι στον θεατή σπάζοντας τον λεγόμενο τέταρτο τοίχο με το stinger του ήταν το «Οι Απίθανοι Μάπετ Κοντά Σας» (1979, «The Muppet Movie»). «Άντε σπίτια σας! Άντε γεια!» φώναζε το Κτήνος μετά τους τίτλους τέλους του επιτυχημένου περάσματος των λούτρινων ηρώων του Τζιμ Χένσον από τη μικρή οθόνη στη μεγάλη, κάτι που επανέλαβε μονάχα «εγγράφως» στην ολοκλήρωση των δικών της τίτλων η νεανική κωμωδία «Ο Άσος της Χυλόπιτας» («Better Off Dead») με τον Τζον Κιούζακ το 1985 («Η ταινία τελείωσε… μπορείτε να φύγετε τώρα») και προσυπέγραψε αυτοπροσώπως ένας μπουρνουζοφόρος Φέρις/Μάθιου Μπρόντερικ στα post-credits της καλτ κωμωδίας του Τζον Χιούζ «Η Πιο Κουφή Μέρα του Φέρις Μπιούλερ» (1986, «Ferris Bueller’s Day Off»): «Ακόμα εδώ είσαστε; Τελείωσε… Άντε σπίτια σας… Πηγαίνετε!». Ατάκα που επρόκειτο να διακωμωδήσει 30 χρόνια μετά και ο Ράιαν Ρέινολντς στο φινάλε του «Deadpool».
Την ίδια εποχή όμως εμφανίζονται και post-credits που, την ίδια στιγμή που εκμηδενίζουν την απόσταση μεταξύ θεατή και θεάματος, μένουν πιστά στον μύθο του φιλμ, τον προεκτείνουν ή και ακόμα τον ανατρέπουν. Τέτοια είναι η περίπτωση της «Πυραμίδας του Φόβου» του Μπάρι Λέβινσον (1985, «Young Sherlock Holmes»), που μας αποκαλύπτει όχι μόνο πως ο σατανικός καθηγητής Ραθ (Άντονι Χίγκινς) ζει, αλλά και πως είναι στην πραγματικότητα ο Μοριάρτι, ο μόνιμος αντίπαλος του Σέρλοκ Χολμς. Στη σκηνή αυτή, ο Ραθ τσεκάρει σε ένα απομονωμένο πανδοχείο και υπογράφει στο πελατολόγιο ως Μοριάρτι, πριν σηκώσει το βλέμμα να κοιτάξει κατευθείαν στον φακό. Το ίδιο μας κοιτά και ο Καρδινάλιος Αλταμιράνο (Ρέι ΜακΆναλι) στην μετά τους τίτλους σκηνή της «Αποστολής» του Ρόλαντ Τζόφι (1986, «The Mission»), έχοντας υπογράψει έγγραφα προφανώς σχετιζόμενα με την εκκλησιαστική ιεραποστολική πολιτική στις λατινοαμερικανικές ζούγκλες του 18ου αιώνα.
ΣΚΗΝΕΣ ΜΠΟΝΟΥΣ
«Μια Απίθανη… Απίθανη Πτήση», 1980
Σε μια από τις αρχικές σκηνές της παρωδίας «Μια Απίθανη… Απίθανη Πτήση» (1980, «Airplane!»), ο ταξιτζής Τεντ Στράικερ (Ρόμπερτ Χέιζ) αφήνει τον πελάτη του στο όχημα και του υπόσχεται πως θα επιστρέψει σε ένα λεπτό. 88 λεπτά μετά, κι αφού οι τίτλοι τέλους έχουν παρέλθει, ο πελάτης περιμένει ακόμα: «Θα του δώσω άλλα 20 λεπτά, και τέλος!». Πρόκειται για το πρώτο post-credits στιγμιότυπο που καταγράφεται στην ιστορία του σινεμά ως «μπόνους», σκηνή που τσοντάρεται μετά τους τίτλους ενός φιλμ είτε για κωμικό εφέ, είτε για να τακτοποιήσει μια μικροεκκρεμότητα στη δράση, είτε για να συνοψίσει όλα όσα μόλις είδαμε –είτε και τα τρία μαζί.
Τέτοιες σκηνές θα συναντήσουμε ακολούθως στο ψευδοντοκιμαντέρ του Ρομπ Ράινερ «This Is Spinal Tap!» (1984), στην κωμωδία του Τζον Χιούζ «Αεροπλάνα, Τρένα και Λιμουζίνες» (1987, «Planes, Trains and Automobiles»), στην κομεντί του Τζόναθαν Ντέμι «Παντρεμένη με τη Μαφία» (1988, «Married to the Mob»), στην περιπέτεια «Φονικό Όπλο 3» (1992, «Lethal Weapon 3») ή στη διασκευή του βίντεογκεϊμ «Super Mario Bros» (1993), για παράδειγμα. Όπου, αντίστοιχα, οι συνεντεύξεις με τα μέλη της χέβι μέταλ ψευτομπάντας συνεχίζονται και μετά τους τίτλους τέλους, το αφεντικό του Νιλ (Στιβ Μάρτιν) μελετά αλαφιασμένο διαφημιστικά δείγματα, οι Άντζελα (Μισέλ Φάιφερ) και Μάικ (Μάθιου Μοντίν) χορεύουν μπροστά στο δικαστήριο, οι αστυνομικοί Ριγκς (Μελ Γκίμπσον) και Μέρτοου (Ντάνι Γκλόβερ) παρκάρουν μπροστά σε ένα κτίριο που σύντομα… ανατινάζεται, και δύο Ιάπωνες επιχειρηματίες συζητούν με τους Ίγκι (Φίσερ Στίβενς) και Σπάικ (Ρίτσαρντ Έντσον) για τον σχεδιασμό ενός νέου βιντεοπαιχνιδιού.
Μπορεί οι σκηνές μπόνους να έχουν εξελιχθεί σε κοινή πρακτική έκτοτε, συνεπώς αποδυναμωθεί ως προς τη «συλλεκτική» τους σημασία, πάντως στον χώρο του animation δεν έχουν πάψει να εκπλήσσουν: μεταξύ άλλων, το φοβισμένο πράσινο ψαράκι που τρώει τον απειλητικό μελανόκητο μετά τους τελικούς τίτλους του «Ψάχνοντας τον Νέμο» (2003, «Finding Nemo»), ή ο «Γουόλ-Υ» (2008, «Wall-E») που αλλάζει την καμένη λάμπα του «I» και υποκαθιστά το πεσμένο «R» στο σήμα της Pixar, μένουν στον νου ως νοστιμότατα μικρού μήκους φιλμάκια από μόνα τους.
ΣΚΗΝΕΣ ΓΥΡΙΣΜΑΤΩΝ
«Οι Γκρινιάρηδες», 1993
Η χρήση σκηνών από γυρίσματα και γκάφες στη διάρκεια των τίτλων τέλους χρονολογείται από το 1978 και την κωμωδία δράσης «Hooper» του Χαλ Νίντχαμ. Από τα δύο «Κάνονμπολ» (1981 και 1984, «The Cannonball Run» και «Cannonball Run II»), επίσης του Νίντχαμ και με τον Μπαρτ Ρέινολντς πάντα, μέχρι την τριλογία των «Αλεξίσφαιρων Ντεντέκτιβ» («Rush Hour») με τον Τζάκι Τσαν (1998, 2001, 2007), τα outtakes επιστρατεύονται σε κωμωδίες κυρίως, ως ενίσχυση του χαβαλέ, για να κρατούν το κοινό στην αίθουσα ακόμα και στην πτώση των credits. Η ταινία, ωστόσο, που πρώτη επέκτεινε τα outtakes στο post-credits σύμπαν ήταν οι «Γκρινιάρηδες» (1993, «Grumpy Old Men»), με τον Γουόλτερ Ματάου καθισμένο σε μια μπανιέρα, να παραπονιέται μέσα στις σαπουνάδες πως αν ήξερε πως η ταινία έχει γυμνές σκηνές θα ζητούσε άλλο ένα εκατομμύριο!
ΥΠΕΡΗΡΩΕΣ
«Οι Κυρίαρχοι του Σύμπαντος», 1987
Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (βλέπε το «Hellboy: Ο Hρωας της Κόλασης» του 2004, με τον πράκτορα Τομ Μάνινγκ/Τζέφρι Τάμπορ να παραμένει χαμένος στις κατακόμβες σε μια mid-credits σκηνή μπόνους), τα stingers στις υπερηρωικές περιπέτειες εμπίπτουν στην κατηγορία της προαναγγελίας, αν και η συστηματική (έως και πολλαπλή στην ίδια ταινία) χρήση τους μπορεί κάλλιστα πλέον να νομιμοποιεί ένα ξεχωριστό γκρουπάρισμα.
Δοθέντος αυτού, το υπερηρωικό φιλμ που πρώτο χρησιμοποίησε σκηνή μετά τους τίτλους τέλους είναι το «Οι Κυρίαρχοι του Σύμπαντος» (1987, «Masters of the Universe»). Εδώ διαπιστώνουμε πως ο ηττημένος από τον Χι Μαν (Ντολφ Λούντγκρεν) και ριγμένος σ’ έναν αβυσσαλέο λάκκο Σκέλετορ (Φρανκ Λαντζέλα) δεν πέθανε, καθώς αναδύεται από τα νερά μουγκρίζοντας «Θα επιστρέψω!». Αμ δε! Και για να πάμε στη δεύτερη χρονολογικά υπερηρωική περιπέτεια με stinger (και πρώτη της Marvel), το «Daredevil» του 2003, ούτε και ο Bullseye (Κόλιν Φάρελ) επέστρεψε, κι ας κάρφωνε εξ αποστάσεως μύγες με σύριγγα από το κρεβάτι του πόνου του στα post-credits της άδοξης υπερπαραγωγής.
Επέστρεψε όμως, από το δικό του κρεβάτι του πόνου κι απ’ εκεί που τον είχαμε τελειωμένο, ο καθηγητής Τσαρλς Ξάβιερ (Πάτρικ Στιούαρτ), όπως υποσχέθηκε μετά τους τίτλους τέλους του τρίτου κεφαλαίου των περιπετειών των X-Men, «X-Men: Η Τελική Αναμέτρηση» (2006, «X-Men: The Last Stand»). Και το 2008, ο λοχαγός Νικ Φιούρι (Σάμιουελ Λ. Τζάκσον), δια της πρώτης εμφάνισης του στα post-credits του «Iron Man», άφησε τον Τόνι Σταρκ (Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ) να καταλάβει πως υπάρχει πολύ μέλλον όχι μόνο στις δικές του περιπέτειες, αλλά και όσων συντρόφων του επρόκειτο να στρατολογηθούν στο σύμπαν των «Εκδικητών».
Δείτε εδώ όλες τις post-credit σκηνές του κινηματογραφικού σύμπαντος της Marvel από το «Iron Man» του 2008 μέχρι και το «Black Panther» του 2018:
