Το 1991 δεν είναι πια και τόσο μακρινό. Μια χαρά χώρα ήμασταν, ευρωπαϊκή, αναπτυγμένη, με όλα μας τα κομφόρ. Υπήρχαν, όμως, γωνιές, που «τριτοκοσμικές» τις λέγαμε όσοι τις ζούσαμε, έχει ο καθένας μας μια τέτοια ανάμνηση, έχει και ο κινηματογραφικός κόσμος τη δικιά του. Και, ναι, μην σοκάρεστε, δεν ήταν άλλη από το περίφημο, το θρυλικό, το δοξασμένο, το ηρωικό Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Τα μαυρόασπρα χρόνια με τις τουαλέτες και τους σταρ, τα επαναστατικά χρόνια με τον Αγγελόπουλο και τον Δαμιανό, είχαν δώσει σταδιακά (πολλοί οι λόγοι, δεν είναι του παρόντος) τη θέση τους σε μια απερίγραπτη μιζέρια, που την «απολάμβαναν» όσο μπορούσαν μια φούχτα σκηνοθέτες, κριτικοί, ρεπόρτερ και θεατές, συνήθως φερμένοι από τας Αθήνας.
Ελάχιστες ταινίες παίζονταν, όχι μόνο γιατί η παραγωγή έφθινε αλλά και γιατί οι σπουδαίοι σκηνοθέτες (ή όσοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους σπουδαίους) δεν έστελναν τις δικιές τους. Οι ταινίες, πρωτοεμφανιζομένων, κυρίως, σκηνοθετών, είχαν στο φεστιβάλ τη μία και μοναδική τους ευκαιρία να ζήσουν μια κάποια λάμψη, η διανομή ήταν μακρινό όνειρο. Αθλιες εγκαταστάσεις στα παραπήγματα της Διεθνούς Εκθεσης και προβολές σε μια παλιά, σε παρακμή, κάποτε μεγαλειώδη αίθουσα, την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. Δεν τα βλέπω όλα μαύρα. Οσοι αγαπούσαμε τον ελληνικό κινηματογράφο και δίναμε ο καθένας από τη μικρή του θεσούλα με πείσμα και συχνά υπερβολές τη μάχη να επιζήσει, να αναγνωριστεί από το κοινό, ακόμα και από αυτή τη μιζέρια και κατάπτωση παίρναμε στιγμές τέχνης, ζεστασιάς, οικογένειας.
Μα κάτι έπρεπε επειγόντως να αλλάξει. Ο θεσμός δεν τράβαγε άλλο για κανέναν. Η διεθνοποίησή του ήταν μονόδρομος. Τώρα πιά το έχουμε όλοι συνειδητοποιήσει, μάς φαίνεται τρελό , σουρεάλ, ένα φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με έξι-εφτά ελληνικές ταινίες. Μάθαμε στον πλούτο, την ουσία, τη ζωντάνια, την εκρηκτικότητα, την γκλαμουριά του Διεθνούς φεστιβάλ. Ο δρόμος, όμως, από το ΦΕΚ (Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου) προς το TIFF (Thessaloniki International Film Festival) ήταν και δύσκολος και μακρύς και άγνωστος. Καλύτερα στη σιγουριά της εθνικής μας μοναξιάς παρά άνοιγμα στους διεθνείς ορίζοντες, που είναι τίγκα στα καλά φεστιβάλ - έτσι σκέφτονταν πολλοί, ανάμεσά τους και κορυφαίες κινηματογραφικές προσωπικότητες, μην αρχίσουμε τώρα να λέμε ονόματα και γινόμαστε κακοί, αν και με πιάνει φοβερή τσαντίλα όταν διαβάζω ανακοινώσεις ,θερμές και εκθειαστικές, για τον Μισέλ Δημόπουλο, από κινηματογραφικά σωματεία που όλο τρικλοποδιές του έβαζαν τότε.
Του έμελλε να γίνει, πολύ πριν εμφανιστεί ο Γιώργος Λούκος στο Φεστιβάλ Αθηνών και η Βίκυ Μαραγκοπούλου στο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, ο πρώτος Ελληνας, που με όχημα ένα καλλιτεχνικό φεστιβάλ, δημόσιο, κρατικό, τεράστιο, αμαρτωλό, δυσκίνητο, προχώρησε σε έναν θεσμό-πρότυπο δημιουργικότητας, λειτουργίας και αποτελεσματικότητας, που άγγιζε τους πάντες.»
Ο Μισέλ Δημόπουλος το 1991
Συνειδητοποιώ ότι άργησα πολύ να αναφέρω το όνομα του Μισέλ Δημόπουλου, σε ένα κομμάτι που γι’ αυτόν γράφεται. Σαν να αρνούμαι να δεχθώ τον θάνατό του. Και αν εστιάζω αποκλειστικά στην δημόσια προσφορά του, ως του πρώτου και καθοριστικού καλλιτεχνικού διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, και όχι στην άλλη ιδιότητά του μιάς ολόκληρης ζωής, αυτής του κριτικού σινεμά, είναι γιατί πιστεύω ότι η πρώτη επηρέασε μια ολόκληρη χώρα, ξέφυγε από τον στενό, κακά τα ψέμματα, κύκλο των σινεφίλ. Μπορεί και να μην το καταλάβαινε απόλυτα ο Μισέλ, αυτός με ταινίες ζούσε, για ταινίες ζούσε. Μπορεί και να μην το είχε ποτέ του φανταστεί. Αλλά του έμελλε να γίνει, πολύ πριν εμφανιστεί ο Γιώργος Λούκος στο Φεστιβάλ Αθηνών και η Βίκυ Μαραγκοπούλου στο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, ο πρώτος Ελληνας, που με όχημα ένα καλλιτεχνικό φεστιβάλ, δημόσιο, κρατικό, τεράστιο, αμαρτωλό, δυσκίνητο, προχώρησε σε έναν θεσμό-πρότυπο δημιουργικότητας, λειτουργίας και αποτελεσματικότητας, που άγγιζε τους πάντες. Μια πόλη, μια χώρα, μια οικονομία. Ανοιγε δρόμους και για άλλους θεσμούς να τα σπάσουν με την ελληνική μίρλα και συναλλαγή.
Δεν ήταν ο Μισέλ ο καπάτσος άνθρωπος των συγκρούσεων, των πολιτικών ακροβασιών, των χειρισμών, των δημοσίων σχέσεων. Οταν ανέλαβε το 1991 το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στα 42 του χρόνια, ήταν, όμως, η σοφή επιλογή μιάς δεξιάς κυβέρνησης (υπουργός Πολιτισμού Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη) και ενός συμβούλου κινηματογραφίας στο ΥΠΠΟ, του Απόστολου Δοξιάδη, που, είναι πια κοινός τόπος, κι ας ενοχλεί πολλούς, ότι όταν βάλει κάτι στο μυαλό του δεν κάνει πίσω με τίποτα. Και την διεθνοποίηση του φεστιβάλ ήταν αποφασισμένος, να την κάνει πάση θυσία. Την ξεχνάμε, φοβάμαι, την συμβολή του, αλλά χρειάστηκε να βγάλει πολλές φορές το φίδι από την τρύπα, ακόμα και να σπρώξει τον Μισέλ όταν (ανθρώπινο είναι) δείλιασε, ίσως, μπροστά στις τόσες αντιδράσεις. Ποιος άνθρωπος της υψηλής κουλτούρας θα άντεχε επί πολύ να ακούει από επιφανείς συνδικαλιστές ότι οδεύουμε στον «αφελληνισμό του φεστιβάλ», να βλέπει ελληνικές σημαίες, αλλά και μια ταμπέλα με τον παλιό τίτλο «Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου» να αναρτώνται κρυφίως στην ΕΜΣΤ, να αναγκάζεται να δεχτεί τον εξοβελισμό από το φεστιβάλ, εν μέσω διοργάνωσης, ενός πολύ στενού του συνεργάτη, του σκηνοθέτη Πατρίς Βιβάνκος, που υπέστη bullying (και σωματικό) από έλληνες σκηνοθέτες γιατί του ξέφυγε, ξεχάστηκε, μίλαγε και γαλλικά ο άνθρωπος, και αποκάλεσε Macedoine την FYROM σε γεύμα με ξένους σκηνοθέτες και κριτικούς; Και ήταν η χρονιά του απίστευτου αφιερώματος στον Κριστόφ Κισλόφσκι, που χωρίς τον Πατρίς δεν θα είχε γίνει.
Ο Μισέλ απέδειξε στην πράξη την αναγκαιότητα της διεθνοποίησης, αν και οι αντιδράσεις και οι εθνικιστές κορώνες κράτησαν αρκετά, πότε ότι οι ελληνικές ταινίες δεν είχαν καλές ώρες και αίθουσες προβολής, πότε για τα ελληνικά βραβεία που μπαινοέβγαιναν, μέχρι να καταργηθούν εντελώς.»
Με την Κατρίν Ντενέβ το 1999
Με τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι το 1996
Ο Μισέλ Δημόπουλος με ελάχιστα λόγια και σκληρή δουλειά (για τα πιο πολιτικά και ισορροπιστικά είχε τον Αντώνη Κιούκα να κάνει την «βρώμικη» δουλειά) αφοσιώθηκε στην επιλογή ταινιών και προγράμματος. Σ’ αυτόν χρωστάμε την απόφαση για ένα διεθνές διαγωνιστικό τμήμα με πρώτες ή δεύτερες ταινίες, καθόλου εύκολο να την επιβάλει, σήμερα το Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ σκίζει από θεατές και υπέροχες ταινίες, στην αρχή μόνο ειρωνία και υποτίμηση δεχόταν. Αυτός καθόρισε τη δομή του φεστιβάλ (αφιερώματα, παράλληλα τμήματα κλπ), που όλοι οι διάδοχοί του κράτησαν. Αυτός με το διεθνές του κύρος, μεγαλύτερο από όσο φαντάζεται κανείς, πρωτοέφερε μεγάλα ονόματα στη Θεσσαλονίκη (από δίπλα, φυσικά, και ο Δημήτρης Ειπίδης). Ο Μισέλ απέδειξε στην πράξη την αναγκαιότητα της διεθνοποίησης, αν και οι αντιδράσεις και οι εθνικιστές κορώνες κράτησαν αρκετά, πότε ότι οι ελληνικές ταινίες δεν είχαν καλές ώρες και αίθουσες προβολής, πότε για τα ελληνικά βραβεία που μπαινοέβγαιναν, μέχρι να καταργηθούν εντελώς. Είχαν αλλάξει, όμως, ευτυχώς και οι συσχετισμοί στον συνδικαλιστικό χώρο, είχε διασπαστεί η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών με τη δημιουργία της ΕΣΠΕΚ (1991), που συγκέντρωσε τους πάντες, μεγάλους και «μικρούς», από Αγγελόπουλο και Βούλγαρη, μέχρι Νικολαίδη και Παπαστάθη και είχε αποκτήσει, επιτέλους, ο κινηματογράφος μας το σωματείο που καμαρώνουμε σήμερα για τη λογική, τη μετριοπάθεια και τη γνώση του και όχι για άχρηστους πολέμους, ιδεοληψίες και αλισβερίσια με εξουσία.
Δεξίωση μετά την έναρξη του 32ου Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου
Δυό διοργανώσεις από τις τόσες με τον Μισέλ στο τιμόνι θα μου μείνουν αξέχαστες, ίσως γιατί ο δημοσιογραφικός πυρετός και το τρέξιμο είχαν ένα πολιτικό-θεσμικό ενδιαφέρον, αυτό ανάβει, συνήθως, τα αίματα των ρεπόρτερ -οι κριτικοί έχουν πιο «καθαρά», εστέτ χέρια.
Φυσικά το 1991, το 32ο και τελευταίο ελληνικό φεστιβάλ με την αγωνία για το αύριο να κυριαρχεί ενώ το καθαρά καλλιτεχνικό πρόγραμμα παρέπαιε (ούτε καν τα μεγάλα βραβεία δεν δόθηκαν) και ο Τεό στήριζε τη διεθνοποίηση δημοσίως και κατηγορηματικά. Θυμάμαι (μάλλον με ψιλοτρόμο) ένα έντονο φραστικά πηγαδάκι στην ΔΕΘ, λίγο πριν το πάρτυ της λήξης στον «Μύλο» - από την επόμενη διεθνή χρονιά μάς περίμενε τρομερή δουλειά, τέρμα τα καθημερινά ξενύχτια και οι ταβέρνες μετά τη μία και μοναδική συνήθως ελληνική ταινία της ημέρας. Στο πηγαδάκι, Απόστολος Δοξιάδης και Νίκος Βεργίτσης (πάντα εκσυγχρονιστής και μοντέρνος άνθρωπος, χωρίς παρωπίδες) προσπαθούσαν μάταια να πείσουν τους συνδικαλιστές για το καλό, που θα έκανε στις ελληνικές ταινίες η συνύπαρξη με τις ξένες (σήμερα αυτό μας φαίνεται κοινός τόπος) και απέναντί τους, κυρίως τα μεγάλα κεφάλια της ΕΤΕΚΤ (τεχνικοί), να φωνάζουν….
Σ’ αυτόν χρωστάμε την απόφαση για ένα διεθνές διαγωνιστικό τμήμα με πρώτες ή δεύτερες ταινίες, καθόλου εύκολο να την επιβάλει, σήμερα το Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ σκίζει από θεατές και υπέροχες ταινίες, στην αρχή μόνο ειρωνία και υποτίμηση δεχόταν. Αυτός καθόρισε τη δομή του φεστιβάλ (αφιερώματα, παράλληλα τμήματα κλπ), που όλοι οι διάδοχοί του κράτησαν.»
Με τον Αμπάς Κιαροστάμι, το 2004
Με τον Πέτρο Τατούλη, το 2004
Και, φυσικά, θυμάμαι το 2004, το φεστιβάλ εν μέσω του οποίου η νέα κυβέρνηση της ΝΔ (Κώστας Καραμανλής) με πρωταγωνιστικό και μοιραίο πρόσωπο τον υφυπουργό Πολιτισμού Πέτρο Τατούλη είχε διαμηνύσει σε Μισέλ και Τεό (πρόεδρο του θεσμού) ότι πρέπει να μαζεύουν τα μπογαλάκια τους. Θλιβερές στιγμές (τις ξαναζήσαμε με την αποπομπή του Γιώργου Λούκου από τον ΣΥΡΙΖΑ), όπου η πολιτική εξουσία δε σέβεται την αυτονομία των καλλιτεχνικών θεσμών, μπερδεύει την ανανέωση με την επιβολή των δικών της. Τέλος πάντων, δεν έχει νόημα να θυμηθούμε κι άλλα φαιδρά και εμετικά, που έγιναν τότε, πράγματα από τα οποία το φεστιβάλ έχει γλιτώσει (με πόσο διαφανή, δημοκρατικό και ακηδεμόνευτο τρόπο εκλέχτηκαν ο Ορέστης Ανδρεαδάκης και η Ελίζ Ζαλαντό).
Είναι αδύνατον, όμως, να μην αναφέρω, για τους νέους που δεν το ξέρουν ή δεν το θυμούνται, αλλά και για να υπογραμμίσω τελειώνοντας το μέγεθος και το μεγαλείο του Μισέλ Δημόπουλου στο εξωτερικό, ότι για πολλούς μήνες μετά, χιλιάδες υπογραφές από όλους τους μεγάλους του σινεμά, είχαν δεν είχαν έρθει στο φεστιβάλ μας, προστίθεντο συνεχώς σε μια διεθνή petition διαμαρτυρίας - βοήθησε, φυσικά, και η αποπομπή, μαζί του, του Αγγελόπουλου.
Ο Μισέλ Δημόπουλος με φόντο τον Λευκό Πύργο στο 33ο, πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
