Μόνιμος κάτοικος Δανίας, αλλά όπως προτιμά ο ίδιος να αναφέρει «εργαζόμενος και εκτός Ελλάδας», ο Γαβριήλ Τζάφκας, μετά από μια αξιοσημείωτη καριέρα στην ταινία μικρού μήκους, παραδίδει το κινηματογραφικό του ντεμπούτο, ένα γοητευτικό love story χτισμένο πάνω στις παράλληλες πραγματικότητες ενός σινεμά που ξεκινάει από τον Ινγκμαρ Μπέργκμαν για να καταλήξει στον Αντρέι Ταρκόφσκι και από εκεί σε μια τολμηρή οπτική που δεν μπορεί παρά να σου τραβήξει την προσοχή.
Στο Flix, ο Γαβριήλ Τζάφκας μιλάει για το πέρασμα στη μεγάλου μήκους, τα αγκάθια στις ανθρώπινες σχέσεις, τους παράλληλους κόσμους του σινεμά, την παραγωγή στη Δανία και το αντίθετο της αγάπης, που δεν είναι απαραίτητα το μίσος.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το «Αγκάθι»;
Ξεκίνησα να δουλεύω πάνω στις θεματικές της ταινίας το 2012, λίγο πριν μετακομίσω στην Κοπεγχάγη. Τότε διάβαζα διηγήματα της Κάρεν Μπλίξεν τα οποία ενέπνευσαν το «Αγκάθι». Με τα χρόνια ωρίμασε η ιδέα, το σενάριο και οι συνθήκες υλοποίησης και ξεκινήσαμε γυρίσματα τον Ιούλιο του 2016.
Γιατί αυτός ο τίτλος;
Ο τίτλος ήταν αρχικά προσωρινός ωστόσο κατέληξε να είναι ουδέν μονιμότερος του προσωρινού. «Αγκάθι» είναι μια αλληγορική αναφορά στις εμμονές που μπορεί κάποιος να αποκτήσει και να αλλοιώσει τις σχέσεις του μέσα από τη δημιουργία διαστρεβλωμένων και παραμορφωμένων πραγματικοτήτων. Στη δική μας περίπτωση το αγκάθι αυτό είναι η ζήλεια και πως αυτή μετατρέπει την πίστη σε φόβο.
Μια ταινία για την αγάπη ή για το αντίθετό της, όποιο κι αν είναι αυτό;
Κάποτε κάποιος μου είπε πως το αντίθετο της αγάπης δεν είναι το μίσος αλλά η αδιαφορία. Είναι αυτή που φέρνει την αποξένωση. Δουλέψαμε πολύ πάνω σε αυτές τις έννοιες, και μαζί με τους ηθοποιούς. Δεν είναι εύκολο γιατί κοιτάζεις κατάματα την άβυσσο των σχέσεων. Εκεί αντιλαμβάνεσαι πως το μυαλό είναι ο πιο ισχυρός μυς του ανθρώπινου σώματος με άπειρες δυνατότητες προς τη καλύτερη ή την χειρότερη κατεύθυνση, την αυτοκαταστροφή. Αυτή μας ενδιέφερε πολύ.
Στην ταινία ακολουθείς μια ονειρική αφήγηση. Ηθελες να λειτουργήσει η ταινία κάπως σαν ένα όνειρο;
Προσωπικά θα την έλεγα αφήγηση παράλληλων ή ακόμα καλύτερα σπειροειδών πραγματικοτήτων. Αύτη είναι η βάση του σινεμά. Απο κει ξεκινούν όλα με εργαλεία τον χώρο και τον χρόνο. Με ενδιέφερε να φτάσω τις αφηγηματικές τεχνικές στα όρια. Η ιδέα και η ιστορία της ταινίας δημιουργούσαν τις ιδανικές συνθήκες για ένα τέτοιο εγχείρημα καθώς και το γεγονώς ότι αποτελεί η πρώτη μου μεγάλου μήκους που σημαίνει στην πραγματικότητα μικρό ρίσκο αν και η κινηματογραφική βιομηχανία το θεωρεί μεγάλο. Δεν είναι όμως. Αυτές οι συνθήκες μου επέτρεψαν να έχω μια ιδιότυπη καλλιτεχνική ελευθερία. Και αυτό βγήκε μόνο σε καλό. Το κοινό αγκάλιασε την ταινία και αποδεικνύει ότι είναι έτοιμο για νέες κινηματογραφικές αφηγηματικές, πέρα από τις τηλεοπτικές.
Πόσο σημαντικό είναι το αισθητικό κομμάτι σε σχέση με το σενάριο και την ιστορία;
Το αισθητικό κομμάτι είναι άρρηκτα δεμένο με την αφήγηση της ταινίας η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στα οπτικά εργαλεία. Αυτός ήταν και ένας λόγος που δεν μπορούσα να το μεταφέρω ολοκληρωτικά στο χαρτί. Ηταν πολύ δύσκολο να εξηγήσω με λέξεις πως θα λειτουργούσαν οι εικόνες και το δέσιμο τους αλλά και η χορογραφία τους στην αφήγηση. Ο στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε οπτικές συναισθήσεις και όχι απλά διαλογικές κατανοήσεις.
Κάποτε κάποιος μου είπε πως το αντίθετο της αγάπης δεν είναι το μίσος αλλά η αδιαφορία. Είναι αυτή που φέρνει την αποξένωση. Δουλέψαμε πολύ πάνω σε αυτές τις έννοιες, και μαζί με τους ηθοποιούς. Δεν είναι εύκολο γιατί κοιτάζεις κατάματα την άβυσσο των σχέσεων. Εκεί αντιλαμβάνεσαι πως το μυαλό είναι ο πιο ισχυρός μυς του ανθρώπινου σώματος με άπειρες δυνατότητες προς τη καλύτερη ή την χειρότερη κατεύθυνση, την αυτοκαταστροφή.
Ποιοί είναι οι σκηνοθέτες και οι ταινίες που αγαπάς και ποιες ήταν οι επιρροές σου για το «Αγκάθι»;
Είναι πολλοί οι σκηνοθέτες που αγαπώ και πολλές οι ταινίες, και μάλιστα διαφορετικές μεταξύ τους. Προτιμώ τον κινηματογράφο που γίνεται έξω από τα πλαίσια του Χόλιγουντ. Υπάρχει περισσότερος χώρος για νέες ιδέες. Για το «Αγκάθι» είχαμε κυρίως ευρωπαϊκές και ρώσικες αναφορές. Ινγκμαρ Μπέργκμαν, Ρόι Αντερσον στις πρώτες του ταινίες όπως το «A Swedish Love Story», Αντρέι Ταρκόφσκι, Ζμπίγνιεφ Ζβάτζινγκερ, Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν και Σεμίχ Καπλάνογλου, είναι μερικοί μόνο από τις αναφορές μας.
Πως είναι να ζεις και να εργάζεσαι εκτός Ελλάδος; Ελληνας ή ξένος;
Θα έλεγα πως εργάζομαι και εκτός Ελλάδος. Eρχομαι αρκετά συχνά καθώς θέλω να είμαι σε επαφή με τον τόπο, τη γλώσσα, τους ανθρώπους, τις ιδέες και την ελληνική ποίηση. Το εξωτερικό προσφέρει άλλα εργαλεία, πολύ σημαντικά κατά τη γνώμη μου για οποιονδήποτε αφηγείται ιστορίες μέσα σε καλλιτεχνικές φόρμες. Όλοι θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν στο εξωτερικό και να έρχονται σε επαφή μέ άλλες κουλτούρες και άλλες αντιλήψεις. Άλλωστε αυτή είναι μια ιδέα απόλυτα ελληνική, δηλαδή ο κοσμοπολιτισμός. Επειτα οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί σήμερα. Οταν ήμουν φοιτητής στη Σχολή Κινηματογράφου του Αριστοτέλειου το ταξίδι Αθήνα – Θεσσαλονίκη διαρκούσε επτά μιση ώρες ενώ σήμερα χρειάζομαι μόλις τρεις ώρες για να φτάσω από την Κοπεγχάγη. Υπάρχει μια μόδα να επιστρέφουμε στις εθνικοκεντρικές αντιλήψεις και κρίσεις όμως αυτά έχουν τελειώσει. Και αυτή η μόδα θα περάσει επίσης. Και τότε θα μπορούμε να δούμε τα πράγματα πιο καθαρά. Αυτή ακριβώς είναι η δύναμη της τέχνης και του πολιτισμού, να υπερβαίνει τις διαζευτικές στατικές θεωρήσεις.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δανέζικης κινηματογραφικής παραγωγής που θα ξεχώριζες;
Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά τα οποία είναι έντονα στο δανέζικο μοντέλο: η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα. Είναι στοιχεία που επιτρέπουν την συνεχή ανανέωση της παράδοσης και εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα.
Τι ήταν το πιο δύσκολο πράγμα στο πέρασμα σου στη μεγάλου μήκους;
Το να κρατήσω την ιδέα της ταινίας και την ιστορία καθαρή μέσα στο μυαλό μου για 5 εβδομάδες, δηλαδή η συνεκτικότητα της ταινίας. Είναι πια άλλα τα μεγέθη στη μεγάλου μήκους ταινία. Η εργασία, ο κόπος, η συγκέντρωση που απαιτείται αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο των λεπτών της ταινίας. Από την άλλη έχεις τον χρόνο πια να αναπτύξεις τις ιδέες σου και να ανακαλύψεις νέους δρόμους στην πορεία της αφήγησης.
