Η καταστροφή της Σμύρνης και τα όσα επακολούθησαν, ο διωγμός των Ελλήνων από την Μικρά Ασία αποτελούν μια πλευρά της Ελληνικής ιστορίας που έχει πλέον καταγραφεί με επιμέλεια και προσοχή σε μια σειρά από ντοκιμαντέρ, με πιο πρόσφατα αυτά της Μαρίας Ηλιού.
Ομως πριν από την Σμύρνη, το 1914, στην Παλαιά Φώκαια, έλαβαν χώρα μια σειρά από εξίσου τραγικά γεγονότα τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως προπομπός των όσων ακολούθησαν στην Σμύρνη.
Βρισκόμαστε δυο μήνες πριν την κήρυξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου σε μία ταραγμένη περίοδο από πολιτικής και διπλωματικής πλευράς, όταν επιθέσεις ατάκτων τουρκικών ομάδων οδηγούν μεγάλη μερίδα του Ελληνικού πληθυσμού να εγκαταλείψει τα σπίτια του και τις περιουσίες του και να βρει καταφύγιο στην Ελλάδα.
Την ίδια περίοδο, στην περιοχή βρίσκεται ο Φελίξ Σαρτιώ, Γάλλος ερασιτέχνης αρχαιολόγος, ο οποίος πραγματοποιεί ανασκαφές στην Παλαιά Φώκαια, αναζητώντας την αρχαία μητρόπολη της Μασσαλίας. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του, όχι απλά γίνονται μάρτυρες της απρόκλητης επίθεσης, αλλά με κίνδυνο της ζωής τους καταφέρνουν να σώσουν και να φυγαδεύσουν πολλούς 'Ελληνες.
Ο Φελίξ Σαρτιώ καταγράφει βήμα βήμα το 24ωρο του διωγμού, τραβάει φωτογραφίες, συγκεντρώνει μαρτυρίες ξένων από άλλες πόλεις και χωριά και κάνει αναφορά σε όλες τις ξένες δυνάμεις, ζητώντας βοήθεια και δικαίωση. Φοβόταν πως αυτό το γεγονός θα αποσιωπηθεί, υπό το βάρος των κοσμοϊστορικών εξελίξεων που ακολούθησαν.
Οπως έγραφε ο ίδιος στο βιβλίο του «Le sac de Phocée et l'expulsion des Grecs ottomans d'Asie-Mineure»: «Μπορούμε άραγε να ελπίζουμε ότι η Ευρώπη θα ενδιαφερθεί για την τύχη του δύστυχου αυτού πληθυσμού της Μικράς Ασίας, που τα δικαιώματά του στη χώρα και οι παλιές παραδόσεις, αν εξαιρέσουμε το αίσθημα της ανθρωπιάς, μετρούν δυστυχώς ελάχιστα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν με καλοσύνη και έλεος, μπροστά στα μεγάλα συμφέροντα που διαιρούν τις Δυνάμεις.»
Η Ιστορία δυστυχώς απέδειξε πως οι φόβοι του ήταν βάσιμοι, καθώς αυτός ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων από τα παράλια της Μικράς Ασίας, παρέμεινε για πάρα πολλά χρόνια ένα γεγονός άγνωστο στους περισσότερους από εμάς. Ο Πρώτος παγκόσμιος Πόλεμος, μετέπειτα η εκστρατεία του ελληνικού στρατού και η καταστροφή της Σμύρνης το 1922, οδήγησαν στη λήθη τον αφανισμό του ελληνικού στοιχείου το 1914 από την περιοχή των αρχαίων Ιωνικών αποικιών.
Η μαρτυρία του Φελίξ Σαρτιώ και οι επίπονες προσπάθειες του να συγκινήσει την Ευρώπη, έρχονται ξανά στην επιφάνεια με την ανακάλυψη του ξεχασμένου φωτογραφικού του αρχείου στο Παρίσι το 2005, από τον ιστορικό φωτογραφίας Χάρη Γιακουμή ανακαλύπτει το ξεχασμένο φωτογραφικό αρχείο του Σαρτιώ από αυτή την αποστολή.
Σήμερα εκατό χρόνια μετά από εκείνον τον διωγμό οι γραπτές μνήμες και οι φωτογραφίες του Φελίξ Σαρτιώ η έρευνα του Χάρη Γιακουμή έρχεται και πάλι στην επιφάνεια μέσα από το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζουν -και το οποίο βρίσκεται στο στάδιο της αποπεράτωσης- η Ανιές Σκλάβου και ο Στέλιος Τατάκης με την βοήθεια του Χάρη Γιακουμή, των εκδόσεων edition Kallimages, της ανιψιάς και κληρονόμου του Σαρτιώ Ζανίς Σιεπκά και του Γάλλου ιστορικού Αντουάν Χερμανί, αλλά και με τις μνήμες απογόνων των προσφύγων στην Ελλάδα και Ελλήνων και Γάλλων ιστορικών.
Το φιλμ εξετάζει το συνολικό πλαίσιο των γεγονότων ξεκινώντας από την Αρχαία Φώκαια και την ίδρυση των αποικιών στο γαλλικό έδαφος, των οποίων οι δεσμοί με την Μικρά Ασία οδήγησαν τον Σαρτιώ ως εκεί. Μιλά επίσης για τον ίδιο τον Σαρτιώ και το έργο του, αλλά και για την σημαντική ανακάλυψη του αρχείου του από τον Χάρη Γιακουμή. Και φυσικά εξιστορεί μέσα από αρχειακό υλικό και μαρτυρίες τα ίδια τα γεγονότα εξετάζει την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Τουρκίας την περίοδο εκείνη και ακολουθεί την διαδρομή των προσφύγων, στα μέρη της Ελλάδας στα οποία βρήκαν καταφύγιο.
To «Γεγονότα στη Φώκαια 1914», φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο και ιδιαίτερης σημασίας ντοκουμέντο, ή όπως λένε οι δημιουργοί του «ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ για να τιμήσουμε την μνήμη του Σαρτιώ και να προσφέρουμε στους απογόνους των προσφύγων,100 χρόνια μετά το διωγμό, την ιστορική τεκμηρίωση των γεγονότων».
Περιμένοντας την αποπεράτωσή του και την πρώτη του προβολή, δείτε πιο κάτω ένα demo από το φιλμ και αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες στην επίσημη σελίδα του φιλμ στο Facebook
