Το «Winter Sleep», η έβδομη μεγάλου μήκους ταινία του Νουρί Μπιλγκέ Τσειλάν είχε φτάσει στο 67ο Φεστιβάλ Καννών, ήδη «φορτωμένη» με τα περισσότερα... σημαινόμενα από οποιαδήποτε άλλη ταινία του επίσημου προγράμματος του Φεστιβάλ.
Αρχικά ήταν η διάρκειά της που στα 196 λεπτά προετοίμασε τους πάντες για ένα έπος ταιριαστό στο αργών ρυθμών υποβλητικό και ποιητικά πολιτικό σινεμά του Τούρκου σκηνοθέτη. Στη συνέχεια ήταν τα στοιχήματα των bookies που της έδιναν την πρωτιά στη διεκδίκηση του φετινού Χρυσού Φοίνικα, όχι γιατί ο Τσειλάν έχει να παραπονεθεί από βραβεύσεις στις Κάννες (Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής για το «Uzak» και το «Κάποτε στην Ανατολία», Βραβείο Σκηνοθεσίας για τους «Τρεις Πίθηκους», ανάμεσα σε άλλα), αλλά γιατί για κάθε «αγαπημένο» των Καννών και ταυτόχρονα έναν από τους σπουδαιότερους σύγχρονους δημιουργούς έρχεται μια στιγμή που πρέπει να φύγει από το Φεστιβάλ με τον Φοίνικα. Και τέλος, το σημαντικότερο, η εκείνη την εποχή πρόσφατη τραγωδία στο πολύνεκρο ατύχημα στο ορυχείο στην Τουρκία που συνέπεσε με την ακύρωση των εορταστικών εκδηλώσεων στις Κάννες για τα 100 χρόνια του τουρκικού σινεμά και είδε την τούρκικη σημαία στην Αγορά των Καννών να πνέει μεσίστια και τον Τσειλάν και την ομάδα του να περπατούν στο κόκκινο χαλί φορώντας μαύρες κορδέλες σε ένδειξη πένθους.
Και αν τα παραπάνω δεν είναι ήταν ήδη αρκετά, το «Winter Sleep» έφτασε στις Κάννες ακριβώς τη στιγμή που στην Τουρκία διαδραματίζεται ένας καθημερινός πόλεμος, μια αιματοβαμμένη επανάσταση απέναντι στην πνιγμένη από τα σκάνδαλα και τις αυταρχικές αποφάσεις κατά της ελευθερίας του Τύπου κυβέρνηση του Ερντογάν, μια ανοιχτή συζήτηση για το παρελθόν του Ισλάμ και τη νέα Τουρκία που θα αργήσει πολύ να ανατείλλει.
Διαβάστε ακόμη: Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, «Αν θέλετε να μιλήσουμε για την Τουρκία, ρωτήστε με σε τρία χρόνια»
Το «Winter Sleep», παρά την επική διάρκεια του, διαδραματίζεται στο σήμερα, με κέντρο του ένα ξενοδοχείο στην Καππαδοκία, εκεί όπου ζει ο κεντρικός του ήρωας, ο Αϊντίν, ένας πλούσιος πρώην ηθοποιός και νυν συγγραφέας, η νεαρότερη σύζυγός του και η αδερφή του. Και, αντίθετα με το «Κάποτε στην Ανατολία» διαδραματίζεται ως επί το πλείστον μέσα στους τέσσερις τοίχους του ξενοδοχείου, αποτελούμενο από μεγάλες σε διάρκεια διαλογικές σκηνές, πιο θεατρικό από οποιαδήποτε προηγούμενη ταινία του Τσειλάν.
Οσο δεν είναι τυχαίο ότι ο Τσειλάν ευχαριστεί τον Τσέχοφ στους τίτλους τέλους, άλλο τόσο δεν είναι τυχαίο πως ο λόγος είναι ο κεντρικός πρωταγωνιστής στο «Winter Sleep», αφού πρωτίστως ο Τσειλάν θέλει (και κάνει τα πάντα για να το δηλώσει) να μιλήσει για όλα αυτά που μοιάζουν να έχουν οδηγήσει την Τουρκία στο σημερινό της σταυροδρόμι: τη θρησκεία, την παράδοση, το χάσμα ανάμεσα στους έχοντες και μη έχοντες, την ενοχή της αστικής τάξης, τη σιωπή των διανοούμενων, τη χειμερία νάρκη (αν μεταφράσουμε κυριολεκτικά τον τίτλο του φιλμ) στην οποία βρίσκεται ακόμη και σήμερα μια ολόκληρη χώρα που αρνείται να ξυπνήσει και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα.
Από τη ασφάλεια της άνετης ζωής του, ο Αϊντίν αγνοεί από άποψη τι ακριβώς συμβαίνει στις πολυάριθμες ιδιοκτησίες του, όπου φτωχές οικογένειες αντιμετωπίζουν καθημερινά την έξωση, ελέγχει, κυρίως με τα χρήματά του και την χωρίς έγνοιες ζωή που τους προσφέρει, την καθημερινότητα των δύο γυναικών (της συζύγου του που θα ήθελε να είναι μα μοντέρνα ανεξάρτητη γυναίκα και της αδερφής του που μοιάζει κολλημένη στο παρελθόν - δικό της και της χώρας της), αρθογραφεί κλεισμένος στο γραφείο του πιστεύοντας ακράδαντα ότι επηρεάζει την κοινή γνώμη, γράφει χωρίς να έχει ξεκινήσει ποτέ ένα βιβλίο για την ιστορία του τουρκικού θεάτρου και μιλάει άλλοτε με τη συζυγό του και άλλοτε με την αδερφή του για το καλό και το κακό, την αλαζονεία, τη φιλανθρωπία, τις ανθρώπινες σχέσεις, χωρίς τελικά να λέει τίποτα.
Είναι σαφές πως η πρόθεση του Τσειλάν είναι, μέσα από εξαντλητικούς πραγματικά διαλόγους (μερικοί διαρκούν περισσότερο από είκοσι λεπτά) να καταδείξει το κενό της ζωής των ηρώων του, σχολιάζοντας ταυτόχρονα τη σύγχυση στην οποία βρίσκεται η άρχουσα τάξη, κατατρεγμένη από τις ενοχές της και το ατελέσφορο της ύπαρξής της, αλλά και τη σημασία της δράσης απέναντι στις χωρίς νόημα αέναες συζητήσεις γύρω από όσα πρέπει να γίνουν για να αλλάξει ο κόσμος.
Μόνο που το κάνει με έναν τρόπο που μοιάζει πραγματικά αταίριαστος με την «ποιητική» του μέχρι σήμερα σινεμά του, επαναλαμβάνοντας τόσες πολλές φορές αυτό που θέλει να πει, σαν να απευθύνεται πραγματικά σε θεατές κάτω του μέσου όρου που πρέπει με κάθε τρόπο να «καταλάβουν» τα μεγάλα νοήματα που απλώνονται μέσα στις 3 ώρες και τα 16 λεπτά που διαρκεί το φιλμ.
Οι πραγματικά μεγάλες στιγμές του «Winter Sleep» βρίσκονται στις σκηνές όπου οι ήρωες βρίσκονται μόνοι τους, σιωπηλοί, αντιμέτωποι με τον χειμώνα που με τη μορφή του πυκνού χιονιού σκεπάζει τα βουνά της Καππαδοκίας. Και φυσικά στην υπέροχη φωτογραφία, τις ερμηνείες των ηθοποιών του και στις δύο σκηνές πραγματικού κινηματογραφικού μεγαλείου (αυτήν στην αρχή όπου ένα παιδί θα γίνει η αφορμή για μια ταξική σύγκρουση και αυτήν με το άγριο άλογο που θα δαμαστεί για να ικανοποιήσει την αλαζονεία του Αϊντίν) που σου υπενθυμίζουν πως βρίσκεσαι όντως σε μια ταινία ενός από τους μεγαλύτερους εικονοκλάστες του σύγχρονου σινεμά.
Και οι δύο αυτές σκηνές βρίσκονται πολύ αρχή στην ταινία, πριν ο Τσειλάν παραδοθεί σε ένα «θεατρικό» πείραμα που δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση την απαγορευτική διάρκειά του και μετατρέπει το ασαφές αλλά σε κάθε περίπτωση ισχυρό πολιτικό του σχόλιο σε ένα φτηνό μελόδραμα της σειράς. Πράγμα που δεν εμπόδισε την ταινία να κερδίσει - όπως αναμενόταν - τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και να γίνει μια από τις πιο διάσημες ταινίες της χρονιάς, στολίδι για την πολιτική εξαγωγών της Τουρκίας και επίσημη υποβολή της χώρας για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και ταυτόχρονα ένας θρίαμβος ενός σινεμά που γυρίζεται πλέον σπάνια. Αφήνοντας, ωστόσο, τον Τσειλάν με μια τεράστια χαμένη ευκαιρία να είναι αυτή η ταινία ένας πραγματικά επικός κρυστάλλινος καθρέφτης του χειμώνα στον οποίο βρίσκεται η χώρα του αλλά και ολόκληρος ο πλανήτης.
To κείμενο είναι αναδημοσίευση από την κριτική που γράφτηκε στο Φεστιβάλ Καννών 2014.
Διαβάστε αναλυτικά το πρόγραμμα του 55ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης εδώ
