Ο Τζαφάρ Παναχί δεν θα περιμένει πολύ. Θα αναφέρει μόνος του το «Περιμένοντας τον Γκοντό» πολύ νωρίς μέσα στη νέα του ταινία, προδίδοντας ευθαρσώς την αναφορά του στον Σάμιουελ Μπέκετ, αυτή που ήδη από την αρχή στριφογυρίζει στο μυαλό του θεατή ως η μόνη που μπορεί να περιγράψει τον τόνο αυτής της - προσοχή - φαινομενικά απλής, αλλά τελικά τόσο πολυεπίπεδης και θαρραλέας genre bending ταινίας που είναι ταυτόχρονα μια ταινία εκδίκησης, μια μαύρη κωμωδία, ένα πολιτικό θρίλερ, μια τραγωδία και μια ξεκάθαρη, χωρίς περιστροφές, πράξη αντίστασης.
Μινιμαλισμός, χιούμορ και ένα βαθύ, σχεδόν θεραπευτικό αίσθημα ανθρωπιάς είναι τα τρία στοιχεία που ορίζουν την καρδιά μιας ταινίας που, περισσότερο και από όλα τα παραπάνω, είναι ο τρόπος του Τζαφάρ Παναχί να περιγράψει τι ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του στις φυλακές Εβίν - αποφυλακίστηκε το 2023, γνωστές για τη σκληρή μεταχείριση πολιτικών κρατουμένων.
Oχι, αυτή δεν είναι μια ταινία που θα καταδείξει τα βασανιστήρια, τις φρικαλεότητας και τις τακτικές ανάκρισης που χρησιμοποεί το καθεστώς προκειμένου να «λυγίσει» τους εχθρούς του, αλλά μια ταινία που θα στρέψει το βλέμμα σε όσους κάποια στιγμή βρέθηκαν μέσα στη φυλακή, για να την κουβαλούν μετά σε όλη τους τη ζωή σαν μια διαρκή, βασανιστική, υπενθύμιση. Θα μάθουμε πολλά από όσα συνέβησαν εκεί, χωρίς όμως πολλές λεπτομέρειες (άραγε χρειάζονται;), θα μάθουμε περισσότερα για το τραύμα που δεν κλείνει, το φόβο που έξω από τη φυλακή είναι μεγαλύτερος, τον παραλογισμό μιας άδικης και παράνομης συνθήκης που καταλήγει να μοιάζει και τελικά να είναι η κανονικότητα της καθημερινότητας.
Το φιλμ ξεκινάει σε ένα αυτοκίνητο. Σήμα κατατεθέν του σινεμά του Τζαφάρ Παναχί που ανέκαθεν προσπαθούσε να βρει τα όρια της δράσης μέσα σε περιορισμένους χώρους. Μια τριμελής οικογένεια γυρίζει στο σπίτι, η γυναίκα είναι έγκυος, το μικρό κορίτσι χορεύει στο πίσω κάθισμα, όλα είναι όμορφα μέχρι που «ένα απλό ατύχημα» με ένα σκύλο θα σβήσει τη μουσική και τα χαμόγελα και από τους τρεις. Θα κατευθυνθούν σε μια κοντινή αποθήκη ζητώντας βοήθεια και εκεί θα συμβεί το πραγματικό και όχι τόσο απλό ατύχημα της ιστορίας, αφού ο Βαχίντ, ιδιοκτήτης της αποθήκης θα αναγνωρίσει στον πατέρα της οικογένειας, από τον ήχο που κάνει το ψεύτικο πόδι του, τον βασανιστή του όταν βρισκόταν στη φυλακή.
Σε μια απονενοημένη αλλά τελικά τόσο «έτοιμη από καιρό» κίνηση, ο Βαχίντ θα τον απαγάγει και θα τον κλείσει μέσα στο πίσω μέρος του λευκού βαν του του, αποφασισμένος να τον θάψει ζωντανό στη μέση του πουθενά. Θα φτάσει μέχρι εκεί, θα ανοίξει και τον λάκκο και θα τον ρίξει μέσα. Θα τον σταματήσει, όμως, ένας μικρός δισταγμός για την πραγματική του ταυτότητα και έτσι θα ζητήσει τη βοήθεια των συγκρατουμένων του, μια ετερόκλητης παρέας - ανάμεσά τους και ένα νεόνυμφο ζευγάρι που φοράει με τα ρούχα του γάμου. Μαζί θα τον αναγνωρίσουν και μαζί θα αποφασίσουν για την τύχη του.
Ο,τι θα ακολουθήσει στο επόμενο 24ώρο είναι ένα απολαυστικό, αριστοτεχνικά εκτελεσμένο και παιγμένο τραγικωμικό roller coaster, καθώς οι αυτοσχέδιοι απαγωγείς ταξιδεύουν μέσα στην Τεχεράνη με τον βασανιστή κλεισμένο σε ένα κουτί (απόντα κι όμως πανταχού παρών σε όλη τη διάρκεια της ταινίας) και τις μνήμες από τη φυλακή να επιστρέφουν σε κύματα. Κάθε τους στάση (με κορυφαία αυτή στο νοσοκομείο) γίνεται μια μικρή ιστορία παραλογισμού - για την ανθρώπινη κατάσταση, αλλά και για το ιρανικό καθεστώς, καθώς αντιμέτωποι διαρκώς με ένα βαθιά διεφθαρμένο κράτος βρίσκονται διαρκώς «έγκλειστοι» σε μικρότερες ή μεγαλύτερες φυλακές.
Δεν συμφωνούν όλοι με όλους για την τύχη του βασανιστή τους. Από συνεργοί καταλήγουν σε στιγμές να γίνουν και εχθροί μεταξύ τους. Οι πιο ψύχραιμοι κρύβουν το μίσος, άλλοι το αφήνουν να χυθεί ελεύθερο μεταφρασμένο σε οργή. Αλλοι εγκαταλείπουν. Ο Βαχίντ όμως συνεχίζει. Θα παίξει το ρόλο του σε αυτό το έργο που γράφεται εν κινήσει μέχρι το τέλος και θα σηκώσει τα «βάρη» της απόφασης του ακόμη κι όταν το νεφρό του τον πεθαίνει από τον πόνο. Θα γίνει στην πραγματικότητα ο καθρέφτης μιας ολόκληρης κοινωνίας που του ξοδεύει διαρκώς την τραπεζική του κάρτα για να παραμείνει ανάλγητη, υποκριτική, με κλειστά τα μάτια στην ανθρωπογεωγραφία που προκαλεί το καθεστώς. Θα γίνει ο καθρέφτης μιας ηθικής επιλογής στην οποία ο καθένας από εμάς θα αποφάσιζε διαφορετικά.
Με το βλέμμα του διαρκώς στραμμένο στον άνθρωπο (κυρίως σε αυτά που ορίζουν έναν άνθρωπο), ο Τζαφάρ Παναχί θα κλείσει αυτήν την τρελή διαδρομή με ένα φινάλε από τα πιο ανατριχιαστικά που είδαμε τελευταία στο σινεμά. Και για την εκτέλεση του - το μικρό κρυφό από τις Αρχές φυσικά γύρισμα της ταινίας είναι αριστοτεχνικά κατασκευασμένο από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό - όσο για τη θέση του απέναντι σε έναν κόσμο που προτάσσει το μίσος και την τυφλή οργή για εκδίκηση, ξεχνώντας έννοιες όπως η συγχώρεση και η εξιλέωση.
Ο Τζαφάρ Παναχί δεν χαρίζεται, αφού στην ίσως πιο πολιτική ταινία της καριέρας του, δεν ξεχνά λεπτό πως βρίσκεται απέναντι σε ένα τέρας που θα στοιχειώνει για πάντα τις μέρες και τις νύχτες του ίδιου και όσων έζησαν, ζουν και θα ζήσουν την καταπίεση του (κάθε) καθεστώτος. Γνωρίζει όμως πως σε ένα κόσμο μισαλλοδοξίας και απελπισίας υπάρχει μόνο ένα όπλο και αυτό είναι να συγκρατήσεις οτιδήποτε απομένει από την ανθρωπιά σου. Μήνυμα τόσο εκκωφαντικά δυνατό μέσα σε μια ταινία - ευτυχώς αυθύπαρκτη και ήδη κλασική ακόμη και αν τα σημαίνοντα του ίδιου του Παναχί και του Ιράν απουσίαζαν παντελώς - η οποία τολμά να αντιπροτείνει και ένα σινεμά εξίσου λιτό, ανθρώπινο, πηγαία συνταρακτικό, κυρίως ελπιδοφόρο, κόντρα στην αποστασιοποίηση και τον μαζικό κυνισμό μέσα και έξω από τις (κινηματογραφικές) αίθουσες.
Δείτε εδώ μια σκηνή από το «Ενα Απλό Ατύχημα» - με γαλλικούς υπότιτλους: