«Στη μνήμη των χιλιάδων γυναικών, που δολοφονήθηκαν στη Μέση Ανατολή από τους συζύγους ,τους αδελφούς, τους πατέρες, τους ανηψιούς και τους ξαδέλφους τους».
Να μια φράση, που εν μέσω προσφυγικών και μεταναστευτικών κυμάτων στην Ευρώπη από χώρες με μηδέν προστασία των γυναικείων δικαιωμάτων, κατάσταση που μεταφέρεται και στην προσφυγιά, θα ήταν πολύ δύσκολο να την προφέρει κάποιος Δυτικός από το φόβο μήπως θεωρηθεί ρατσιστής και προκαταλειμένος. Ευτυχώς, όλο και πληθαίνουν οι γυναικείες φωνές από τις ίδιες αυτές χώρες, με το Ιράν στην πρώτη γραμμή, που παίρνουν με τεράστιο ρίσκο την υπόθεση στα χέρια τους.
Το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 2 έως και τις 11 Μαρτίου. Το Flix βρίσκεται εδώ για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες.
Υπέροχο παράδειγμα το ντοκιμαντέρ «Κάτω από τον Ουρανό της Δαμασκού» των Σύριων καλλιτεχνών Heba Khaled, Talal Derki και Ali Wajeeh, που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα ερχόμενο στη Θεσσαλονίκη κατευθείαν από τη Berlinale, όπου έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο τμήμα Panorama. Είναι μια σύνθετη και τολμηρή προσπάθεια να καταγγελθεί και καταγραφεί η απίστευτη κατάσταση, στην οποία ζουν οι γυναίκες στη Συρία, μια χώρα που πολύ μάς έχει απασχολήσει με τη φρίκη του εμφυλίου της, του καθεστώτος της και της ισοπέδωσής της και ελάχιστα, έως καθόλου, για το γυναικείο της ζήτημα.
Από τους τρείς σκηνοθέτες οι δυό είναι persona non grata για τον Ασαντ, είναι εξόριστοι από τη Συρία και θα διακινδύνευαν τη ζωή τους αν επέστρεφαν. Ο Ντερκί, μάλιστα, είναι πασίγνωστος, σπούδασε σινεμά στην Αθήνα και με το τολμηρό ντοκιμαντέρ του «Πατέρες και Γιοί» ήταν το 2019 υποψήφιος για Οσκαρ, αφού κατάφερε να εισχωρήσει σε μια οικογένεια φανατικών ισλαμιστών και να ζήσει από κοντά πώς κατασκευάζονται οι τρομοκράτες. Αυτή τη φορά, ο Ντερκί δούλεψε μαζί με τη σύζυγό του Χέμπα Καλέντ, προετοίμασαν και σκηνοθέτησαν το προτζεκτ εξ αποστάσεως, στηριγμένοι, αναγκαστικά, σε έναν τρίτο σκηνοθέτη, τον Ali Wajeeh, που επί τόπου, στη Δαμασκό πραγματοποιούσε τα γυρίσματα.
Οι γυναίκες ανοίγουν το στόμα τους σε εργοστάσια, αγορές και σπίτια. Σε μια χώρα που δεν έχουν φωνή.»
Η ιστορία που είχαν στα χέρια τους και το εν δυνάμει υλικό ήταν συναρπαστικά. Πέντε νέες (και περιέργως όλες κούκλες) ηθοποιοί, η Φαράχ, η Σουχίρ, η Ελιάν, η Ινένα και η Γκρέϊς, μοντέρνες και ακάλυπτες τριγυρίζουν αποφασισμένες την Δαμασκό παίρνοντας συνεντεύξεις από γυναίκες. Θέμα τους; Οι τρομαχτικές ιστορίες πατριαρχικής καταστολής και βίας, που βιώνουν όλες ανεξαιρέτως: βιασμοί, εγκλεισμοί, ξυλοδαρμοί, εκβιασμοί. Χωρίς κανένα κράτος, χωρίς κανένα δικαστικό και νομικό σύστημα να θέλει να τις υπερασπιστεί. Οι γυναίκες ανοίγουν το στόμα τους σε εργοστάσια, αγορές και σπίτια. Σε μια χώρα που δεν έχουν φωνή. Και οι μαρτυρίες τους, ανώνυμες φυσικά, θα γίνουν ένα θεατρικό έργο και μια παράσταση.
Και μέχρι εδώ να έφτανε η ιστορία, θα ήταν υπεραρκετό. Να, όμως, που ξαφνικά, το ίδιο το πρότζεκτ και οι ατρόμητες νέες ηθοποιοί, γίνονται μέρος του ίδιου του προβλήματος που θέλουν να καταγγείλουν. Δεν θα κάνουμε σποϊλερ, αλλά περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και ανδρικής εξουσίας, κινδυνεύουν να τα τινάξουν όλα στον αέρα: παράσταση και ντοκιμαντέρ μαζί. Θα μπορούσε η εξέλιξη αυτή να είναι και φίξιον; Μου πέρασε από το μυαλό. Γιατί, όντως, δυναμώνει ακόμα περισσότερο το μήνυμα, που θέλουν οι τρείς σκηνοθέτες να περάσουν. Ότι, δηλαδή, τίποτα δεν είναι εύκολο και δεδομένο σε μια χώρα, που, όπως λέει ο Ταλάλ Ντερκί, μια ανδρική μειοψηφία χειραγωγεί ,ελέγχει και τρομοκρατεί τις γυναίκες. Μόλις το 25% πιά του πληθυσμού της Συρίας είναι άνδρες, οι γυναίκες που έμειναν πίσω κρατάνε την ανοικοδόμηση της χώρας στους ώμους τους.
Το «Κάτω από τον Ουρανό της Δαμασκού» προβάλλεται την Πέμπτη, 9/2, στις 20.00, στο «Ολύμπιον» και την Παρασκευή, 10/2, στις 15.00, στον «Τζον Κασσαβέτη»
«Θα ήθελα πριν πεθάνω να έχω την εμπειρία μιάς μόνο μέρας ελευθερίας...»
Αυτό ακούγεται να λέει η Αντρια Ντόρκιν στο τέλος του ντοκιμαντέρ «My Νame is Andrea» (Το Ονομα μου είναι Αντρια) της Pratibha Parmar, που προβάλλεται στους «Ανοιχτούς Ορίζοντες» και ξεκίνησε την καριέρα του από το φεστιβαλ της Tribeca. Κι αν στην Ελλάδα το όνομά της δεν μάς λέει και πολλά, ακόμα και στις φεμινίστριες της γενιάς της, κι αν δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ούτε ένα από τα πολλά έργα της (δοκίμια, μυθιστορήματα, ποίηση), δεν υπάρχει καλύτερη εποχή, τώρα με το #MeToo και τα gender politics, για να θυμηθούμε/γνωρίσουμε/επανεκτιμήσουμε μια γυναίκα, που υπήρξε κάποτε σύμβολο και πρωταγωνίστρια του φεμινιστικού, αλλά και κάθε φύσης ριζοσπαστικού κινημάτος. Τις δεκαετίες ’70, ’80 και ’90. Εχει και αρχαιοελληνικό όνομα, όπως πάλι η ίδια τόνιζε, «σημαίνει ανδρεία και κουράγιο».
Η παθιασμένη αυτή γυναίκα πέθανε πολύ νωρίς, το 2005 στα 58 της χρόνια, αφού είχε δώσει σκληρούς αγώνες και είχε κερδίσει παγκόσμια δημοσιότητα και αποδοχή, αλλά και την απόρριψη από μερίδα του γυναικείου κινήματος για κάποιες από τις αμφιλεγόμενες απόψεις της, που ενοχλούσαν πότε την αριστερά πότε τη δεξιά. Γιατί η Αντρια ήταν κατηγορηματική και ανυποχώρητη στις εμμονές της, που κατά βάση ήταν μία: η συνεχόμενη απειλή των γυναικών από την έμφυτη βία των ανδρών. Και ήξερε από πρώτο χέρι αυτή την βία η Αντρια, πριν καταλήξει να πιστέψει ότι κάθε συνουσία έχει μέσα της το σπέρμα της βίας, πριν κηρύξει τον πόλεμο στην πορνογραφία ζητώντας την απαγόρευσή της, ακόμα και της φεμινιστικής, κάτι που δεν απείχε πολύ από επίθεση στη σεξουαλική ελευθερία, στις εργάτριες του σεξ, ίσως ακόμα και σε εκδοχές της LGBTQ κοινότητας. Κάθε πορνογραφία ήταν για την Αντρια ξεκάθαρα μια μορφή γυναικείου trafficking.
Η σεξουαλική βία εναντίον των γυναικών δεν ήταν για την Αντρια ένα θεωρητικό ζήτημα. Ηταν βίωμα και τραύμα.»
Η βρετανή σκηνοθέτις Pratibha Parmar σως να φλερτάρει με την αγιογραφία, γιατί δεν δίνει χώρο στις επικρίτριές της, δεν αναφέρει καν τη σύγκρουση με τον μεγάλο φίλο και μέντορα της Αλεν Γκίνσμπεργκ, που ως γνωστόν και την πορνογραφία και την παιδεραστία τις αποδεχόταν (sic).
Δεν κάνει η Πάρμαρ ένα κλασικό ντοκιμαντέρ με ομιλητές και συνεντεύξεις, πού παρουσιάζουν ,συνήθως, σφαιρικά την κεντρική προσωπικότητα. Εχει διαλέξει ένα πολύ κινηματογραφικό, σχεδόν ποιητικό τρόπο να αναδείξει την Αντρια. Βασίζεται σε σημαντικά βίντεο από τα παιδικά της, προνομιούχα και γεμάτα αγάπη χρόνια, σε μια οικογένεια ανοιχτόμυαλων Εβραίων του Νιού Τζέρσι. Σε άφθονο υλικό από συνεντεύξεις και δημόσιες εμφανίσεις της σε πανεπιστήμια και τηλεόραση. Και κυρίως στα γραπτά της, τις ίδιες της τις λέξεις, που ήταν, άλλωστε, η μεγάλη αγάπη της ζωής της από τα παιδικά της χρόνια. Tα κείμενά της, Θεωρητικά ή προσωπικές εκμυστηρεύσεις και πληγωμένες κραυγές, η Πάρμαρ τα εμπιστεύεται σε πέντε ηθοποιούς, η κάθε μία από τις οποίες «παίζει» την Αντρια σε μια φάση της ζωής της. Και είναι αλήθεια ότι αυτή η δραματοποίηση ανεβάζει τη θερμοκρασία, αυξάνει την εμπλοκή του θεατή, κάνει την οργισμένη Αντρια οικείο πρόσωπο όταν διασημότητες σαν την Αντρεα Ράιζμπορο, την Σοκό ,την Ασλει Τζαντ, την Αμάντα Στένμπεργκ και την Κριστίν Λάχτι αναλαμβάνουν να την ερμηνεύσουν.
Είναι, πάντως, όλες αδύνατες και σέξι, ενώ η Αντρια ήταν υπέρβαρη. Γιατι, άραγε, μια εποχή που ακόμα και τα μανεκέν στις πασαρέλες μπορούν να είναι φυσιολογικές γυναίκες, ακόμα και με extra large μέγεθος, η σκηνοθέτις του ντοκιμαντέρ δεν τόλμησε να πολεμήσει το καταπιεστικό αυτό πρότυπο;»
Η σεξουαλική βία εναντίον των γυναικών δεν ήταν για την Αντρια ένα θεωρητικό ζήτημα. Ηταν βίωμα και τραύμα. Διότι καμμιά γυναίκα, όσο δυνατή, ξύπνια και επαναστατημένη κι αν είναι ,-και η Αντρια από μαθήτρια γυμνασίου έβγαζε παθιασμένους λόγους υπέρ των περιθωριοποιημένων του αμερικάνικου συστήματος-, δεν μπορεί να ξεφύγει από την ανδρική βία. Η Αντρια παρενοχλήθηκε βάρβαρα στην εφηβεία της ,την πρώτη φορά, που πήρε χαρούμενη την άδεια να πάει μόνη της σινεμά κι ενώ στην μεγάλη οθόνη -σκηνοθετική ενδιαφέρουσα «αυθαιρεσία»;- ο Τζον Γουέιν σούρνει στο χώμα την πεισματάρα Μορίν Ο’Χαρα στον «Ησυχο ανθρωπο» του Τζον Φόρντ. Η Αντρια υπήρξε μια επί σειρά ετών κακοποιήμενη, δαρμένη, κυνηγημένη σύζυγος ενός άνδρα (και αναρχικού, παρακαλώ), που παντρεύτηκε από μεγάλο έρωτα στο Αμστερνταμ. Η Αντρια «βιάστηκε» το 1965 από δυό γιατρούς με τα εργαλεία μιάς βίαιης γυναικολογικής εξέτασης σε γυναικεία φυλακή του Μανχάταν, όπου είχε κρατηθεί μετά από διαδήλωση εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ εξω από τον ΟΗΕ -η καταγγελία του βιασμού της , που την άφησε με βαριά τραυματισμένα γεννητικά όργανα και η κατάθεσή της σε επιτροπή του Κογκρέσου οδήγησε στο κλείσιμο της φυλακής. Τέλος,υποστήριξε ,χωρίς ακριβώς να πείσει, ότι ξαναβιάστηκε σε ξενοδοχείο του Παρισιού, από ομάδα ανδρών, που έριξαν ναρκωτικό στο ποτό της.
Το «My Νame is Andrea» προβάλλεται την Πέμπτη 9/2, στις 22.45, και την Κυριακή, 12/2 στις 22.00 στην «Τώνια Μαρκετάκη»
Το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 2 έως και τις 11 Μαρτίου. Το Flix βρίσκεται εδώ για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες.
