Μια σειρά από ευτυχείς συγκυρίες έφεραν τον νεαρό Γάλλο ηθοποιό. σκηνοθέτη και φωτογράφο Τομ Βολφ για πρώτη φορά σε επαφή με τη μοναδική φωνή της Μαρίας Κάλλας πριν από πέντε χρόνια και τον ενέπνευσαν όχι μόνο για δύο βιβλία σχετικά με την ανυπέρβλητη ντίβα, αλλά και για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, το «Maria by Callas», ένα έργο αγάπης και πάθους, στο οποίο για πρώτη φορά, 40 χρόνια μετά το θάνατό της, η ίδια η διασημότερη τραγουδίστρια όπερας του προηγούμενου αιώνα, εξιστορεί τη ζωή της με τα δικά της λόγια, μέσα από συνεντεύξεις της (εκ των οποίων οι περισσότερες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα) και με πλούσιο ανέκδοτο υλικό της προσωπικής της ζωής.
Το Flix συνάντησε το νεαρό σκηνοθέτη κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, με αφορμή την έξοδο της ταινιας στις ελληνικές αίθουσες και τον ρώτησε για τη σχέση του με την Μαρία Κάλλας και την απόφασή του να προσεγγίσει και να απαθανατίσει από μια διαφορετική κινηματογραφική σκοπιά τον ήδη αθάνατο μύθο της.
Ο Τομ Βολφ από την πρεμιέρα της ταινίας στην Αθήνα
Πώς ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με τη φωνή της Μαρίας Κάλλας;
Μέχρι πριν από πέντε χρόνια δεν γνώριζα τίποτα για την Μαρία Κάλλας. Δεν άκουγα κλασική μουσική από μικρός, ούτε είχα τέτοιο υπόβαθρο. Κανείς στην οικογένεια μου δεν άκουγε όπερα. Η γνωριμία μου με τη μαγική φωνή της Μαρίας Κάλλας έγινε από σύμπτωση. Ή μάλλον ήταν το πεπρωμένο μου. Πριν από πέντε χρόνια επισκέφτηκα τη Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης κι εκεί ανακάλυψα την όπερα. Ηταν ένας νέος κόσμος για μένα, το μπελκάντο, ο Ντονιτσέτι, όλες αυτές οι υπέροχες φωνές και μελωδίες. Μπήκα στο ίντερνετ να ψάξω περισσότερες πληροφορίες για τον Ντονιτσέτι κι έπεσα πάνω σε μια άρια από τη Λουτσία ντι Λαμερμούρ, ερμηνευμένη ανατριχιαστικά από την Κάλλας. Επαθα σοκ. Τόσο συναίσθημα, τόσο πάθος. Αυτή ήταν η αρχή του ταξιδιού για μένα.
Τι σας ενέπνευσε για να γυρίσετε την ταινία;
Η αρχή ήταν αυτή η θεϊκή φωνή και οι ανυπέρβλητες ερμηνείες που ανακάλυπτα με ενθουσιασμό. Μετά άρχισε η περιέργεια για το ποιά ήταν η γυναίκα πίσω από την καλλιτέχνη, πίσω από την ντίβα. Κι όταν ανακάλυψα τη γυναίκα συγκλονίστηκα ακόμα περισσότερο από τη ζωή της και το πεπρωμένο της; αυτό το νεαρό κορίτσι γεννημένο στην Αμερική από Ελληνες γονείς που γίνεται από το τίποτα η μεγαλύτερη τραγουδίστρια του προηγούμενου αιώνα, η μεγαλύτερη σταρ της εποχής της. Η ζωή της θα μπορούσε να είναι μυθιστόρημα ή ταινία. Ηταν επομένως κάπως νομοτελειακό να γυρίσω μια ταινία γι’ αυτή.
Αντιμετωπίσατε δυσκολίες στη συλλογή του υλικού για την ταινία σας;
Η συλλογή του υλικού ήταν μια δύσκολη κι επίπονη διαδικασία που κράτησε τέσσερα χρόνια. Χρειάστηκε να ταξιδέψω σε όλη την υφήλιο και να βουτήξω σε αρχεία και ιδιωτικές συλλογές, να αναζητήσω φίλους και συνεργατες της Κάλλας, να κάμψω τις αντιστάσεις τους και να τους πείσω για τις προθέσεις μου, ώστε να με βοηθήσουν. Αισθανόμουν σαν τον Σέρλοκ Χολμς, δούλευα μεθοδικά και συνέλεγα το υλικό σαν να ήταν τα κομμάτια ενός τεράστιου παζλ, το οποίο έπρεπε να στήσω από την αρχή και μου αποκαλυπτόταν σταδιακά. Βρήκα πολλές κλειστές πόρτες στην αρχή, αυτό όμως με πείσμωσε και τις χτυπούσα με περισσότερη επιμονή, μέχρι να ανοίξουν. Αλλά στο τέλος, όλοι με βοήθησαν γιατί συνειδητοποίησαν την αξία και τη μοναδικότητα του πρότζεκτ.
Προείχε για εσάς ο θαυμασμός σας για την Κάλλας ή η αντικειμενική καταγραφή της ζωής της;
Ήθελα να παρουσιάσω μια ολοκληρωμένη εικόνα της Μαρίας Κάλλας. Δεν ήθελα να κάνω μια αγιογραφία, αλλά σίγουρα ήθελα να εκφράσω το θαυμασμό μου για τη φωνή της και τη μοναδική της παρουσία. Το υλικό που μαζεύτηκε τελικά έφτασε στις δέκα ώρες κι αναγκάστηκα να κάνω κάποιες περικοπές, ο σκοπός μου πάντως ήταν να δείξω τόσο τις ευτυχισμένες όσο και τις δυστυχισμένες στιγμές της ζωής της Κάλλας, το λαμπερό και το σκοτεινό της πρόσωπο. Νομίζω πως τελικά κατάφερα να δείξω την πλήρη εικόνα.
Αυτό που βρήκα πραγματικά εντυπωσιακό στην ταινία είναι τα απίστευτα κοντινά πλάνα στις μαγνητοσκοπημένες συναυλίες της Κάλλας και μάλιστα με ευκρίνεια που μέχρι πρότινος δεν είχαμε δει σε άλλα ντοκιμαντέρ.
Eψαξα κυριολεκτικά σε όλο τον κόσμο για να βρω τις πρωτότυπες μπομπίνες από κάθε μαγνητοσκοπημένη εμφάνιση της Κάλλας που υπάρχει, τις οποίες εν συνεχεία φψηφιοποιήσαμε σε υψηλή ανάλυση. Θέλαμε να μεταδώσουμε στον θεατή την αίσθηση της συναυλίας, να τον κάνουμε να νιώθει πως είναι παρών και πως τη βλέπει ζωντανά στη σκηνή. Οι περισσότερες εμφανίσεις της Κάλλας στην ταινία παρουσιάζονται για πρώτη φορά έγχρωμες κι ο στόχος μου ήταν ακριβώς αυτός να ταξιδέψω τους θεατές στο χώρο και στο χρόνο, όπως μόνο το σινεμά μπορεί να κάνει.
Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση στον κόσμο ότι η Μαρία Κάλλας έζησε μια τραγική ζωή, ίσως επειδή ήταν Ελληνίδα. Αυτό δεν ισχύει. Hταν στην τελική μια ανθρώπινη ζωή, η ζωή μιας γυναίκας που έφτασε σε απίστευτα επίπεδα καταξίωσης και δόξας και προσπάθησε να κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε με αυτό το μοναδικό χάρισμα που διέθετε. Είχε πολλή αγάπη και πολλές δυσκολίες, αλλά αυτό είναι κομμάτι του να είσαι άνθρωπος.
Σκεφτήκατε ποτέ να γυρίσετε μια ταινία μυθοπλασίας για την Κάλλας;
Όχι ποτέ. Θέλω να πιστεύω πως η ταινία μου είναι μια βιογραφία χωρίς στοιχεία μυθοπλασίας. Προσέγγισα τη ζωή της Κάλλας σαν να γύριζα μια βιογραφία. Με βοήθησε φυσικά και η πολυτάραχη ζωή της Κάλλας, που ευνοούσε μια τέτοια προσέγγιση. Ήταν μια πρόκληση αυτό το ενδιάμεσο είδος που δεν ήθελα να είναι ντοκιμαντέρ, ούτε μυθοπλασία, αλλά ένας συγκερασμός των δύο, κάτι που δεν έχει ξαναγίνει γι’ αυτή. Ούτως ή άλλως δε νομίζω πως καμία ηθοποιός θα μπορούσε να υποδυθεί πειστικά την Μαρία Κάλλας, γιατί καμία δεν θα μπορούσε να πλησιάσει αυτή την bigger than life προσωπικότητα. Καμία δε θα μπορούσε να μεταδώσει πειστικά το βλέμμα της, την ερμηνεία της, το δόσιμό της στη μουσική. Δεν υπάρχει ανάγκη για ταινίες μυθοπλασίας για την Κάλλας. Ήταν η ίδια μια μυθοπλασία.
Ποιά είναι η παρακαταθήκη της Μαρίας Κάλλας σήμερα;
Νομίζω πως η κληρονομιά που άφησε είναι τεράστια. Ο τρόπος που ερμήνευε την όπερα, καμία δεν έφτασε σε τέτοιο επίπεδο, όχι μόνο τεχνικό ή ερμηνευτικό. Είχε κάτι μαγικό κι απροσδιόριστο που δεν περιγράφεται με λέξεις, παρά μόνο βιώνεται. Ήταν, είναι και θα παραμείνει μοναδική, γι’ αυτό την ανακαλύπτουν διαρκώς νεότερες γενιές. Δε χρειάζεται να είσαι ειδικός στην όπερα και το λυρικό τραγούδι για να υποκλιθείς στο μεγαλείο της φωνής της, η μαγεία της έχει κάτι παγκόσμιο που μπορεί να αγγίξει ακόμα και το πιο απαίδευτο μουσικά αυτί. Ειναι προσιτή και μοναδική ταυτόχρονα, όπως κάθε μύθος.
Πιστεύετε ότι τελικά το ταλέντο και η μοναδικότητα της Κάλλας ήταν η κατάρα της;
Στην αρχή της ταινίας η ίδια η Κάλλας λέει πως είναι δύο άνθρωποι, από τη μία η Μαρία κι από την άλλη η Κάλλας. Πιστεύω πως σε όλη της τη ζωή προσπάθησε να σταθεί στο ύψος του ταλέντου και της δόξας της. Δεν ήταν κατάρα, αλλά προνόμιο, το παραδέχεται και η ίδια,άλλωστε, στη μέση της ταινίας. Αισθανόταν μεγάλη τιμή κι ευγνωμοσύνη που έφτασε σε τέτοιο επίπεδο καταξίωσης και που μπορούσε να μοιραστεί με το κοινό την ομορφιά της φωνής της. Το χάρισμά της δεν ήταν κατάρα, λοιπόν, αλλά ένα δώρο, που η ίδια αισθανόταν πως έπρεπε να μεταφέρει. Ήταν όμως στο τέλος ένας άνθρωπος κι ήταν αδύνατο να αγγίζει την τελειότητα για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η λαχτάρα για την τελειότητα και η επιθυμία να φανεί αντάξια των προσδοκιών τοι κοινού ήταν η κινητήριος δύναμη της, αλλά και η αχίλλειος πτέρνα της.
Πιστεύετε ότι αν ζούσε σήμερα, θα είχε φτάσει στα ίδια επίπεδα δόξας;
Νομίζως πως η Κάλλας θα μπορούσε να ζήσει μόνο σ’ εκείνη τη μοναδική συγκυρία μέσα από την οποία γεννήθηκε ο μύθος της. Τότε που δεν υπήρχε ίντερνετ, ούτε αυτός ο κορεσμός της υπερπληροφόρησης και η μαζικότητα και μπορούσαν να δημιουργηθούν μύθοι διαχρονικοί κι αιώνιοι. Νομίζω πως η Μαρία Κάλλας θα ικανοποιεί πάντα την ανάγκη του ακροατή για ομορφιά, ειδικά στις μέρες μας που την έχουμε ακόμα περισσότερη ανάγκη. Θέλω να ελπίζω πως η ταινία μου θα είναι το όχημα για να μεταδοθεί αυτή η ομορφιά σε πιο πολύ κόσμο.
Hταν ευτυχισμένη τελικά η Μαρία Κάλλας;
Δεν πιστεύω πως υπάρχει κάποιος άνθρωπος που μπορεί να πει ότι έζησε μια ευτυχισμένη ή μια δυστυχισμένη ζωή. Οι ζωές όλων μας είναι ένα άθροισμα καλών και κακών στιγμών. Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση στον κόσμο ότι η Μαρία Κάλλας έζησε μια τραγική ζωή, ίσως επειδή ήταν Ελληνίδα. Αυτό δεν ισχύει. Hταν στην τελική μια ανθρώπινη ζωή, η ζωή μιας γυναίκας που έφτασε σε απίστευτα επίπεδα καταξίωσης και δόξας και προσπάθησε να κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε με αυτό το μοναδικό χάρισμα που διέθετε. Είχε πολλή αγάπη και πολλές δυσκολίες, αλλά αυτό είναι κομμάτι του να είσαι άνθρωπος.
Τι θα της λέγατε, αν μπορούσατε να τη συναντήσετε;
Eνα μεγαλό ευχαριστώ για τα πάντα.
