Δεν πιστεύω στον διαχωρισμό του καλλιτέχνη από το έργο του. Μπορεί να είναι το σωστό, το γενικότερα αποδεκτό, το συμπέρασμα που καταλήγουν οι παρέες για να κλείσουν κάθε δύσκολη πολιτική, κοινωνική, ατέρμονη #metoo συζήτηση. Oχι, φυσικά, δε θα έκαιγα τα συλλεκτικά μου DVD στην πυρά, δε θα σταματούσα να αγαπώ ταινίες, δε θα αφόριζα στο πυρ το εξώτερον τη φιλμογραφία κάποιου που με έχει μεγαλώσει, διαμορφώσει, αποτελεί κομμάτι μου. Ομως, σε περίπτωση που ένας καλλιτέχνης αποδειχθεί χυδαίος άνθρωπος, επηρεάζομαι - ενστικτωδώς, βαθιά, ειλικρινά. Πέφτει από τα μάτια μου ο άνθρωπος και δεν με ενδιαφέρει, δε θέλω, δεν μπορώ να συνεχίσω να ακολουθώ τον καλλιτέχνη. Επίσης, το θεωρώ ψευτοδίλημμα: δεν είμαι εγώ αυτή που φέρω την ευθύνη, το βάρος της συνέπειας της κακοποιητικής (πολλές φορές εγκληματικής) περσόνας του/της. Είναι εκείνος/η. Εκείνος/η είναι υπεύθυνος/η αν οι πράξεις του/της στιγμάτισαν όλα όσα είχε το ταλέντο να επιτύχει. Ο βασιλιάς είναι γυμνός. Οχι εμείς που γίναμε μάρτυρες της γύμνιας.
Αν όμως κάτι θεωρώ πολύ πιο επικίνδυνο από την απολιτίκ συμπεριφορά των κοινωνιών, είναι η τοξικότητα των υπερβολών, των άκρων. Πάντα ένα κίνημα περνούσε απότομα από την μία πλευρά στην άλλη, κοινωνιολόγοι έχουν αναλύσει το φαινόμενο παραμοιάζοντας το με την τάση του εκκρεμούς που πάλλεται με αντίθετη ορμή πριν ισορροπήσει, βρει κέντρο, ή ενός τεντωμένου λάστιχου που θα φύγει καταστροφικά στην άλλη πλευρά, χάνοντας το στόχο. Κι αυτό είναι καταστροφικό για το κίνημα - δίνει πάτημα στην άλλη πλευρά να έχει επιχειρήματα («πόσο επικίνδυνη η «cancel culture», «για όλα φταίει η woke κουλτούρα») να υπογραμμίσει τη γελοιότητα ή την επικινδυνότητα της ακραίας εξαίρεσης και να κάνει gaslighting στον φαύλο κανόνα: δεν χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τι κάναμε μέχρι τώρα, όλα μια χαρά. Δε χρειάζεται να μετακινηθούμε, να αλλάξουμε, τη γλιτώσαμε.
Ο χώρος των τεχνών, ειδικά του κινηματογράφου που μας αφορά, δεν αποτέλεσε εξαίρεση σε όλο αυτό το διχασμό απόψεων, διαξιφισμών, χάους. Είναι θέμα χρόνου, πίστης και συνεχούς από μέρους μας εγρήγορσης να περιμένουμε να κυβερνήσει η ψυχραιμία.
Γιατί ένας τόσο τεράστιος πρόλογος; Γιατί αυτό το σαββατοκύριακο ζούμε την κατάληξη ενός rollercoaster συναισθημάτων απέναντι σε μία ταινία που από τη στιγμή που έκανε την πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ Καννών πέρσι τον Μάιο, έγινε η Σταχτοπούτα του χορού των κινηματογραφικών βραβείων. Κυριολεκτικά: το «Emilia Pérez» του Ζακ Οντιάρ φάνταζε ως το κορίτσι που κανονικά δε θα χωρούσε το οσκαρικό γοβάκι (ισπανόφωνο, με προκλητική θεματική, τρανς πρωταγωνίστρια, αχαρτογράφητο στα κινηματογραφικά είδη) όμως λούστηκε από την αστρόσκονη του μαγικού ραβδιού του σκηνοθέτη της κι άρχισε να κερδίζει προσκλήσεις στις μεγάλες βραδιές του σινεμά. Bραβείο της Επιτροπής και Α' Γυναικείου για τις 3 του πρωταγωνίστριες στις Κάννες. Πέντε στα πέντε Ευρωπαϊκά Βραβεία (Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Μοντάζ, Α' Γυναικείου). Τέσσερις Χρυσές Σφαίρες (Kαλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, Β' Γυναικείου, Τραγουδιού). Tρία Critics Choice Awards (Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, Β' Γυναικείου, Tραγουδιού). Δύο BAFTAS (Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, Β' Γυναικείου). Eνα SAG (Β' Γυναικείου). Kαι, χθες το βράδυ, 5 Cesar (Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Μουσικής, Ειδικών Εφέ).
Το κυριότερο: με τις 13 της υποψηφιότητες ήταν το σίγουρο στοίχημα. Θα ήταν η βασίλισσα του κόκκινου χαλιού, το φαβορί για να κερδίσει τον χρυσό κινηματογραφικό πρίγκιπα.
Η ψυχραιμία όμως ίσως μάς παρακινούσε να σκεφτούμε όλο το φάσμα της κατακραυγής. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν δεχόμασταν το cancelάρισμα του ίδιου του/της ηθοποιού, παραμένει η ερώτηση: διαγράφουμε μαζί σκηνοθέτη, σεναριογράφο - όλη την ταινία; Αν είχε ξεσπάσει το σκάνδαλο του Κέβιν Σπέισι το 2000, θα έχανε το «American Beauty» το Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας;»
Μετά όμως ήρθαν τα σκάνδαλα. Οι Μεξικανοί αντέδρασαν για τον τρόπο που τα καρτέλ των ναρκωτικών και τα θύματά τους αποτυπώνονται στην οθόνη από τον Ζακ Οντιάρ (εκείνος εξήγησε ότι δεν ήταν σκοπός του ο ρεαλισμός). Οι ισπανόφωνοι τσαντίστηκαν με μία φράση από συνέντευξη του σκηνοθέτη για το γιατί χρησιμοποιήθηκε η ισπανική γλώσσα. Μερίδα της LGBTQ κοινότητας επιτέθηκε στην εκπροσώπηση των διεμφυλικών. Τίποτα από όλα αυτά δεν απείλησε την ταινία μέχρι να κελαηδήσουν κάποια tweets. Η τρανς πρωταγωνίστρια Κάρλα Σοφία Γκασκόν έγινε το παράδειγμα μίας «Πώς να Χάσετε το Οσκαρ σε 10 Μέρες» μελέτης. Παρελθοντικά της tweets με ισλαμοφοβικά, ρατσιστικά και τοξικά σχόλια βγήκαν στην επιφάνεια, εκείνη απολογήθηκε, ο σκηνοθέτης της την άδειασε (αρχικά, τώρα την αναφέρει ξανά στους ευχαριστήριους λόγους του), οι συμπρωταγωνίστριές της ήρθαν σε πολύ δύσκολη θέση, το Netflix την αφόρισε (αρχικά, τώρα πληρώνει τα έξοδά της για να παραστεί στην οσκαρική τελετή απονομής) και, το χειρότερα όλων, η ίδια η ταινία βρέθηκε στο στόχαστρο μίας επίθεσης από όλες τις πλευρές. Και στη δίνη μίας μάχης που δεν μπορεί να κερδίσει. Γιατί η ψυχραιμία δεν έχει ακόμα κατακτηθεί.
Δεν θα μπορέσω να επιχειρηματολογήσω για το αν αξίζει να χάσει το Α Γυναικείο η Κάρλα Σοφία Γκασκόν (το ομολόγησα: αδυνατώ να ξεχωρίσω καλλιτέχνη και έργο). Ακόμα κι αν ξεγλιστρά από τις ράγες της κριτικής σκέψης (οι κανόνες που βάζουμε αφορούν όλους) ότι είναι βολικό να μην ψηφιστεί η τρανς ηθοποιός - δεν είμαστε τελικά έτοιμοι. Aκόμα κι αν η μνήμη της υποκριτικής συμπεριφοράς (αυθόρμητο standing ovation και μετά cancel) απέναντι στον Γουιλ Σμιθ είναι πρόσφατη. Ακόμα κι αν οι corporate μηχανισμοί των εταιριών δημοσίων σχέσεων (δηλαδή, υπάρχουν υπάλληλοι που σκανάρουν αναλυτικά όλα τα social των υποψηφίων για να χτυπήσουν τις απέναντι ταινίες;) μου φαίνονται σιχαμένοι σ' έναν καλλιτεχνικό κόσμο, σ' ένα σύμπαν πολιτισμού. Οποιες κι αν είναι οι πρώτες σκέψεις, το διακύβευμα παραμένει: η Γκασκόν θα υποστεί τις συνέπειες του λόγου της. Ειδικά σε μία χρονιά που επικαλέστηκε τον πόνο της κοινωνικής απόρριψης των τρανς, που φόρεσε το λάβαρο της δικαίωσης της διαφορετικότητας απέναντι στο bullying, το hate speech της δεν συγχωρείται.
Η ψυχραιμία όμως ίσως μάς παρακινούσε να σκεφτούμε όλο το φάσμα της κατακραυγής. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν δεχόμασταν το cancelάρισμα του ίδιου του/της ηθοποιού, παραμένει η ερώτηση: διαγράφουμε μαζί σκηνοθέτη, σεναριογράφο - όλη την ταινία; Αν είχε ξεσπάσει το σκάνδαλο του Κέβιν Σπέισι το 2000, θα έχανε το «American Beauty» το Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας, ή ο Σαμ Μέντες τη σκηνοθεσία και το σενάριο; Το 1996, ο Κρίστοφερ ΜακΚουάιρι θα πλήρωνε κι εκείνος χάνοντας το Οσκαρ Σεναρίου για τους «Συνήθεις Υπόπτους»; Θα έχανε το «Social Network» τα Οσκαρ του γιατί πρωταγωνιστούσε ο Αρμι Χάμερ; Ή το «Milk» τα δικά του γιατί έπαιζε ο Τζέιμς Φράνκο;
Πόσο άδικο είναι λοιπόν, η Σταχτοπούτα να χάσει το γοβάκι της, γιατί ο πρίγκιπας κατατρομαγμένος από την κοινωνική κατακραυγή δεν θα της επιτρέψει να το δοκιμάσει; Γιατί το «Emilia Pérez» είναι η ωραία του 2025 οσκαρικού χορού. Αναμφισβήτητα. Η πιο εντυπωσιακή, η πιο θεμελιώδης, η πιο πρωτότυπη, η πιο ρηξικέλευθη, η πιο γενναία, η πιο χιμαιρική.»
Από τη στιγμή που η Ζόι Σαλντάνα ανοίγει το ψυγείο του σούπερ μάρκετ και ξεσπά τον πολιτικό, καυστικότατο, σχολιασμό της απελπισμένης δικηγόρου «Ρίτα» σε χορό και τραγούδι, μάς κόπηκε η ανάσα. Η φόρμα του μιούζικαλ χόρευε με την ουσία της κοινωνικής απόγνωσης σ' ένα εντυπωσιακό, ξέφρενο huapanguera κρεσέντο, η εικόνα είχε πάρει πολύχρωμη φωτιά κι όσοι μαγευόμαστε από την ωστική δύναμη της μεγάλης οθόνης καθίσαμε απέναντί της με ένα τεράστιο χαμόγελο στο πρόσωπό μας, το οποίο δεν έσβησε για 130 λεπτά.
Ο Ζακ Οντιάρ (ένας σκηνοθέτης που δεν κάνει ποτέ την ίδια ταινία, κι αυτό από μόνο του απαιτεί βαθιάς υπόκλισης) έγραψε και σκηνοθέτησε ένα δείγμα σινεμά που ανοίγει νέα ρότα για το σινεμά. Ζωγράφισε, παράτολμα, έξω από τις γραμμές. Την εποχή που όλοι δοκιμάζονται με τα εναλλακιτκά μιούζικαλ, αλλά χάνουν στα σημεία, εκείνος απέδειξε ότι το δικό του «La La Land» μπορεί να είναι και αγαπησιάρικο, και ευαίσθητο και βίαιο και risqué και ποπ. Να καταπιάνεται με τα jeez θέματα της αλλαγής φύλλου, της πατριαρχίας και της γυναικείας κακοποίησης σ' ένα βίαιο ανδροκρατούμενο μαφιόζικο σύμπαν, της αδικίας και της ανισότητας σε χώρες που βασιλεύει η διαφθορά, της αμετροέπειας της βίας μπροστά στην απληστία της ανθρώπινης φύσης. Να τα παρατηρεί όλα και να τα καταγράφει απροκάλυπτα, αυστηρά, κοφτερά, αλλά και κάπως off (όπως κάνει σε κάθε ταινία του) παίζοντας με το άσπρο και το μαύρο, την πραγματικότητα και τη δημιουργική φαντασία. Γιατί δεν τον ενδιαφέρει ο ρόλος του σοβαροφανή κινηματογραφικού εισαγγελέα, αλλά νιώθοντας μέρος του συλλογικού προβλήματος, θέλει να το κοιτάξει κατάματα, να το φέρει μπροστά για να το συζητήσουμε. Για αυτό οι χαρακτήρες του δεν είναι ποτέ «καλοί» και «κακοί» - τρυπούν το πανί και βγαίνουν τρισδιάστατοι, τραυματισμένοι, οικείοι, ευάλωτοι, ανθρώπινοι.
Αλλά δεν σταμάτησε εκεί. Εσπασε και τη φόρμα. Χρειάζεται στ' αλήθεια μεγάλη δόση θάρρους για να κάνεις μια ταινία που αψηφά κάθε χαρακτηρισμό, κάθε είδος, κάθε ανακουφιστικό κουτάκι. Θα μπορούσαν όλα αυτά να εκτεθούν μέσα από το φακό του ρεαλιστικού δράματος. Αλλά, όχι, η κοινή γνώμη πρέπει να προβληματιστεί για τη θέση της απέναντι στο δικαίωμα ενός ανθρώπου που γεννήθηκε σε λάθος σάρκα, με ένα μουσικοχορευτικό νούμερο που μιλά για «Man to woman/From penis to vagina» σε μία κλινική αλλαγής φύλλου. Οι θεατές πρέπει να αναλογιστούμε για το πώς τα πιο αρχέγονα πάθη έχουν οδηγήσει τον άνθρωπο σε αυτοκαταστροφή, με μία ιστορία έχει την πυκνότητα μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας, τη βιαιότητα ενός νεονουάρ και την υφή μίας μελοδραματικής telenovela.
Κι όλο αυτό λειτουργεί αριστουργηματικά. Με το χέρι του μετρ Οντιάρ στα χαλινάρια, ώστε η ιστορία να μην ξεφύγει ποτέ στη γελοιότητα, αλλά σε μία επική, πλούσια, πυκνή, αληθινή, πολυφωνική αφήγηση που εμπνέει τον θεατή να αφήσει το μυαλό και το συναίσθημα να (συγ)κινηθεί σε ακόμη πιο ενδιαφέρουσες, νέες περιοχές.
Πόσο άδικο είναι λοιπόν, η Σταχτοπούτα να χάσει το γοβάκι της, γιατί ο πρίγκιπας κατατρομαγμένος από την κοινωνική κατακραυγή δεν θα της επιτρέψει να το δοκιμάσει; Γιατί το «Emilia Pérez» είναι η ωραία του 2025 οσκαρικού χορού. Αναμφισβήτητα. Η πιο εντυπωσιακή, η πιο θεμελιώδης, η πιο πρωτότυπη, η πιο ρηξικέλευθη, η πιο γενναία, η πιο χιμαιρική.
Προβλέψεις, προγνωστικά, εκπλήξεις και ανατροπές - όλος ο δρόμος προς τα Οσκαρ στο ειδικό τμήμα του Flix The Road to the Oscars που ανανεώνεται συνεχώς και θα μας οδηγήσει στην 97η Απονομή των Βραβείων Οσκαρ στις 2 Μαρτίου από το Dolby Theatre στο Χόλιγουντ.