Με υποδέχεται λέγοντας «kalimera» και υποθέτω ότι είναι απλά μια από τις λίγες λέξεις που μαθαίνει κάποιος όταν βρίσκεται για μερικές μέρες στην Αθήνα. Ομως ο Φιλίπ Φαλαρντό μου εξηγεί ότι έρχεται συχνά στην Ελλάδα, πως έχει πια πολλούς φίλους εδώ, πως πάντα παίρνει φεύγοντας ένα κουτάκι με καφέ για φραπέ. Στην πραγματικότητα, έχει «δουλέψει» στην χώρα μας, αφού κάποιες από τις σκηνές της προηγούμενης ταινίας του « C'est Pas Moi, je le Jure!» είχαν γυριστεί στην Ιο, εκεί όπου η ηρωίδα ονειρεύεται να ταξιδέψει αφήνοντας πίσω της τον Καναδά.
Ο ίδιος παραμένει πιστός της χώρας του και της ιδιαίτερης νοοτροπίας του σινεμά του Κεμπέκ, της δικής του κινηματογραφικής γλώσσας που έχτισε μέσα από ντοκιμαντέρ και ταινίες μυθοπλασίας κάποιες από τις οποίες όπως το «Congorama» ταξίδεψαν πολύ πιο μακριά από τα σύνορα της χώρας του.
Καμμιά όμως τόσο όσο «ο Εξαιρετικός Κύριος Lazhar», αυτή η μελαγχολική ιστορία ενός δασκάλου από τη Μέση Ανατολή που κουβαλά τα δικά του τραύματα σε μια τάξη μαθητών που έχουν μόλις συναντηθεί με την πρώτη δική τους αληθινά μεγάλη ψυχολογική ούλη: Την αυτοκτονία της δασκάλας τους.
photo: Will Lew
Η καταγωγή του ήρωά σας παίζει τεράστιο ρόλο στο ποιος είναι. Η κατάσταση στην χώρα του, τα όσα του έχουν συμβεί εκεί, τον καθορίζουν, όμως η εθνικότητά του, το ότι είναι «ξένος» αντιμετωπίζεται στο φιλμ σαν ένα σημαντικό αλλά μάλλον «πρακτικό» πρόβλημα. Θα θέλατε να μιλήσετε λίγο για αυτή σας την επιλογή;
Ο Καναδάς ήταν ανέκαθεν μια χώρα μεταναστών. Μια χώρα με χιλιάδες χιλιόμετρα από τίποτα που έπρεπε να κατοικηθούν οπότε άνθρωποι απ όλο τον κόσμο πολύ μετά από τους πρώτους εποίκους, τους Βρετανούς και τους Γάλλους έφτασαν στον Καναδά. Αλλά η κατάσταση έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, μετά την 11η Σεπτεμβρίου όταν ο Καναδάς ακολούθησε ανάλογες πολιτικές με αυτές της Αμερικής, είναι πλέον λιγότερο φιλόξενος προς τους μετανάστες. Ομως δεν ήθελα να βάλω την εθνική ένταση ανάμεσα στα θέματα της ταινίας. Οχι μόνο γιατί το φιλμ ήδη ασχολείται με αρκετά ζητήματα εκτός από αυτό, αλλά γιατί στο συγκεκριμένο σχολείο δεν θα είχε θέση ούτε στην πραγματικότητα του Καναδά. Δεν θα αποτελούσε θέμα. Βλέπουμε μόνο έναν γονιό να λέει κάποια στιγμή «δεν είσαι από εδώ, δεν καταλαβαίνεις», οπότε αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχει κάτι που υποβόσκει, αλλά δεν ήθελα να είναι κάτι πιο εμφανές.
Με τον ίδιο τρόπο θα έλεγε κανείς ότι αντιμετωπίζει το φιλμ τα παιδιά. Δεν προσπαθεί να τα εξηγήσει με έναν απλοϊκό τρόπο. Δεν θέλει να τα κινηματογραφήσει σαν χαριτωμένες μικρογραφίες «κανονικών ανθρώπων». Κάτι που δεν βλέπεις συχνά στο σινεμά.
Τα παιδιά είναι ολοκληρωμένοι, σύνθετοι χαρακτήρες στην πραγματική ζωή όποτε δεν καταλαβαίνω γιατί είναι τόσο δύσκολο να δημιουργήσεις ανάλογους χαρακτήρες στο σινεμά. Εχουν τον δικό τους τρόπο σκέψης, την δική τους κατανόηση του τι συμβαίνει, την δική τους προσωπικότητα. Στο θεατρικό έργο απ όπου προέκυψε το φιλμ, υπήρχε μόνο ο ρόλος του δασκάλου, αλλά ένιωθα ότι ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιήσω την οπτική των παιδιών σαν αντίστιξη στην δική του.
Δεν είναι η πρώτη φορά που δουλεύετε με παιδιά, αλλά πόσο εύκολο ήταν να χτίσετε από την αρχή αληθοφανείς χαρακτήρες και καταστάσεις και μάλιστα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον όπως αυτό ενός σχολείου;
Ξεκίνησα πηγαίνοντας απλά σε τάξεις σχολείων και παρακολουθώντας τα παιδιά εκεί, στο μάθημα και στο παιχνίδι τους. Και στη συνέχεια άρχισα να τοποθετώ τον εαυτό μου στη θέση του, να σκέφτομαι τι θα έκανα εγώ, στην ηλικίας τους. Θυμάμαι να ρωτάω τον εαυτό μου στα δέκα μου, για τον διάβολο, για τον θάνατο, και έτσι είμαι βέβαιος πως τα παιδιά, ακόμη κι αν δεν ξέρουν τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσουν αυτά που νιώθουν νιώθουν και κατανοούν πολλά περισσότερα απ όσα συχνά πιστεύουμε.
Με τους δύο μικρούς πρωταγωνιστές του
Πόσο εύκολο ήταν να βρείτε παιδιά που να μπορούν να παίξουν τους ρόλους του φιλμ;
Προτιμώ παιδιά που να έχουν μια εμπειρία στη δουλεία ήδη. Πολύ συχνά το να πάρεις ένα παιδί χωρίς καμιά εμπειρία, απλά και μόνο γιατί αυτό που βλέπεις είναι κάτι που σου ταιριάζει, κρύβει τον κίνδυνο να μείνεις κολλημένος με το ίδιο το παιδί και στην οθόνη. Εγώ προτιμώ να δουλεύω με παιδιά που ξέρουν να δουλέψουν ένα ρόλο, που αντιλαμβάνονται πως τους ζητάς κάτι παραπάνω από το να είναι απλά όλα εαυτός τους. Από την άλλη συχνά, στις ακροάσεις βλέπεις αρκετά παιδιά βρίσκονται εκεί όχι τόσο γιατί το θέλουν τα ίδια, αλλά γιατί το θέλουν οι γονείς τους. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να μπορείς να αντιληφθείς και να αποφύγεις.
Και ο Μοχάμεντ Φελάγκ που υποδύεται τον Μπασίρ Λαζάρ; Πως τον ανακαλύψατε;
Στην πραγματικότητα η συγγραφέα του θεατρικού έργου μου τον πρότεινε. Είναι διάσημος στην κοινότητα των μεταναστών στη Γαλλία αλλά είναι περισσότερο κάτι σαν stand up κωμικός, με μια πολιτική στάση και ένα πιο ευρύ χιούμορ. Η Εβελίν Ντε λα Σενελιέρ είχε δει μια παράστασή του και είχε βρει κάτι σε αυτόν που θεώρησε ότι θα μου ταιριάζει. Είχε δίκιο. Τον συνάντησα στη Γαλλία όπου είχα πάει να δω ηθοποιούς Αλγερινής καταγωγής και από την αρχή αντιλήφθηκα ότι είναι ο κατάλληλος ηθοποιός για τον ήρωα. Κι από μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση, ήξερε ήδη το θεατρικό έργο καθώς είχε ήδη κάνει μια δημόσια ανάγνωσή του λίγο καιρό πριν.
Το σχολείο μοιάζει να αποτελεί ένα ενδιαφέρον πεδίο για να κοιτάξεις κάτι μεγαλύτερο από τις τάξεις και το προαύλιό του. Πως προσεγγίσατε τον μικρόκοσμό του;
Είναι ενδιαφέρον αυτό που ρωτάτε, κυρίως γιατί στην διάρκεια της προετοιμασίας της ταινίας, βίωσα μια μικρή δημιουργική κρίση. Οσο έγραφα το σενάριο, είδα το «Ανάμεσα στους Τοίχους» του Λοράν Καντέ και μου άρεσε τόσο πολύ που σκέφτηκα ότι δεν θα μπορούσα να κάνω ποτέ μια τόσο καλή ταινία και αποφάσισα να εγκαταλείψω το φιλμ. Ο παραγωγός μου ευτυχώς κατάφερε να με μεταπείσει, λέγοντας μου ότι ακόμη κι αν υπάρχουν ομοιότητες, δεν είναι μια ταινία για το ίδιο θέμα, δεν είναι καθόλου η ίδια ταινία. Τελικά είχε δίκιο και στην πορεία παρ ότι είχα στο μυαλό μου αρκετές ταινίες που αγγίζουν ίδιες θεματικές ή ένα ίδιο περιβάλλον, όπως το «Half Nelson», οι ταινίες του Λουί Μαλ σαν το «Αντίο Παιδιά», ή το «Να Είσαι και να Εχεις», αντιλήφθηκα ότι και μόνο ο τόνος που επιλέγεις να αφηγηθείς μια ιστορία, ή οπτική σου γωνία είναι αρκετά για να κάνεις ένα φιλμ που να χρησιμοποιεί, αλλά να μην αντιγράφει τις αναφορές του.
Στα γυρίσματα του φιλμ
Περιμένατε την επιτυχία που θα είχε το φιλμ;
Οταν τελειώσαμε την ταινία οι παραγωγοί μου κι εγώ, ξέραμε ότι θα έχει μια καριέρα στα φεστιβάλ και ίσως πάει καλά στον Καναδά, αλλά δεν ελπίζαμε σε κάτι παραπάνω στ΄ αλήθεια. Ομως η ταινία πήγε στο φεστιβάλ του Λοκάρνο κι έκανε μια προβολή στην Piazza Grande μπροστά σε έξι χιλιάδες ανθρώπους και τότε ήταν που κατάλαβα ότι κάτι συμβαίνει. Εξι χιλιάδες άνθρωποι έδειχναν συνεπαρμένοι από μια ταινία που δεν είχε δράση, εφέ, που δεν ήταν περιπέτεια, χωρίς γνωστούς ηθοποιούς. Το φιλμ κέρδισε το βραβείο του κοινού αλλά και των κριτικών κάτι που δεν συμβαίνει πολύ συχνά, οπότε σκεφτήκαμε ότι κάτι ενδιαφέρον συμβαίνει εδώ...
Και η υποψηφιότητα στα Οσκαρ;
Ηταν μια δοκιμασία για τα νεύρα μας. Προσπαθείς να μην το σκέφτεσαι, αλλά το σκέφτεσαι. Δεν θες να ξοδέψεις πολύ ενεργεία, αλλά πρέπει να είσαι κάθε τόσο στο Λος Αντζελες για να προωθήσεις την υποψηφιότητά σου. Ετσι όταν ακούς ότι είσαι υποψήφιος ενθουσιάζεσαι, αλλά το μόνο που θες να κάνεις μετά, είναι να κοιμηθείς για έναν μήνα, πράγμα αδύνατον. Διότι όλοι περιμένουν από σένα να δουλέψεις ακόμη πιο σκληρά, πρέπει να παίξεις το παιχνίδι. Και ναι όταν είσαι στο κόκκινο χαλί είναι διασκεδαστικό, και μετά είσαι στην αίθουσα η αγωνία κορυφώνεται όταν πλησιάζει η κατηγορία σου, αλλά μετά τελειώνει, δεν κερδίζεις και το όλο πράγμα ξεφουσκώνει στιγμιαία. Αλλά πάντα κάτι μένει. Και τώρα έχω αρκετές προσφορές από την Αμερική και πιθανότατα η επόμενη ταινία μου θα γυριστεί εκεί.
Μπορείτε να μας πείτε κάτι γι αυτό;
Οχι ακόμη, κυρίως γιατί τα project στο Χόλιγουντ περισσότερες φορές ναυαγούν παρά συμβαίνουν, οπότε αυτό που ετοιμάζω μπορεί να μη γίνει ποτέ πραγματικότητα. Αλλά παράλληλα γράφω ένα ακόμη σενάριο στα γαλλικά. Μια πολιτική κωμωδία που αφορά την κατάσταση στη χώρα μου, αλλά που μπορεί να γίνει κατανοητή από κάθε θεατή σε κάθε σύγχρονη δυτική κοινωνία. Αν θέλετε, μιλά για τις σύγχρονες δημοκρατικές διαδικασίες και πόσο fucked up είναι στ΄ αλήθεια...
