Ο υπότιτλος του ντοκιμαντέρ του Γαβριήλ Τζάφκα είναι ενδεικτικός για την κατάσταση της κινηματογραφικής παιδείας στην Ελλάδα: μια αστεία ιστορία. Κι, όμως, κανείς απ' όσους εμφανίζονται σε αυτό (και είναι πολλοί, ανάμεσα τους ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Νίκος Κούνδουρος, ο Ντίνος Κατσουρίδης,η Εύα Στεφανή, ο Εμίρ Κουστουρίτσα, ο Βέρνερ Χέρτζογκ) δεν μπορεί να γελάσει μιλώντας για την ανύπαρκτη - ουσιαστικά - κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα.
Από τις πρώτες ημέρες της Σχολής Σταυράκου, μέχρι την παρακμή της Σχολής Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από εκεί στις ανεφάρμοστες προσπάθειες για την ίδρυση μιας κρατικής σχολής για το σινεμά, η συζήτηση γύρω από την κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα μοιάζει με μια ακόμη πτυχή της ελληνικής παθογένειας σε σχέση με τον πολιτισμό και την παιδεία. Και το ντοκιμαντέρ του Τζάφκα, αποτελεί μάλλον την καλύτερη αφορμή για να τεθούν και πάλι τα πράγματα επί τάπητος, ειδικά σε μια εποχή όπου οι ελληνικές ταινίες, όπως δηλώνει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης: «διακρίθηκαν περισσότερο αυτά τα δύο χρόνια όμως το ελληνικό σινεμά έγινε πιο φτωχό...»
Διαβάστε παρακάτω όσα είπε στο Flix ο Γαβριήλ Τζάφκας για το πως ξεκίνησε η ιδέα του «Champions...μια αστεία ιστορία», για την προσωπική του εμπειρία ως φοιτητής στην πρώτη φουρνιά σπουδαστών της Κινηματογραφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και την ανύπαρκτη κινηματογραφική πολιτική της Ελλάδας.
Πως ξεκίνησε η ιδέα του «Champions…μια αστεία ιστορία»;
Ηταν το Φθινόπωρο του 2009. Μόλις είχα τελειώσει τη μικρού μήκους ταινία μου, «Λήθη», και για να πάρω το πτυχίο μου από τη Σχολή Κινηματογράφου του Α.Π.Θ. έπρεπε να κάνω μια ερευνητική εργασία. Καθώς ανήκω στην πρώτη φουρνιά αυτής της Σχολής συμμετείχα ενεργά στις ζυμώσεις που γινόντουσαν σε όλα τα επίπεδα καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Τα πρώτα χρόνια ήμασταν σε μια πραγματική έκσταση. Κανείς άλλος δεν μπορούσε να το καταλάβει πέρα από μας τους ίδιους, φοιτητές και καθηγητές. Εκείνα τα χρόνια πέρασαν πολλοί ενεργοί και αξιόλογοι άνθρωποι για να διδάξουν. Υστερα επήλθε αλλαγή προσώπων στη διοίκηση και όπως καταλαβαίνετε αλλαγή πολιτικής της Σχολής. Αυτό καθ’ αυτό το γεγονός δεν θα αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα εάν τα πρόσωπα που ήρθαν να διοικήσουν τη Σχολή, είχαν έστω και μια ελάχιστη σχέση με το αντικείμενο του κινηματογράφου. Σ’ εκείνη τη περίοδο άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Η Σχολή απομονώθηκε και τα χρήματα τελείωσαν…. Εχοντας βιώσει λοιπόν τον κύκλο μιας σχολής κινηματογράφου με ιλιγγιώδη ταχύτητα, μου ήρθε η ιδέα να αναζητήσω τι συνέβη τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι προχώρησα σε έρευνα και στη συνέχεια στο ντοκιμαντέρ.
Ποιος ήταν ο αρχικός στόχος σου: η ιστορία της κινηματογραφικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα ή ένα σχόλιο πάνω – ουσιαστικά – στην έλλειψη της;
Είχα την ανάγκη να μάθω μια αλήθεια ευρύτερη, πέρα από τις γενικόλογες κουβέντες του καφενείου. Δεν με ενδιέφερε τόσο να τονίσω την έλλειψη της κινηματογραφικής εκπαίδευσης στη χώρα μας όσο να μάθω γιατί δεν υλοποιήθηκε ποτέ όλα αυτά τα χρόνια η ιδέα της κινηματογραφικής σχολής. Αυτό το αρχικό ερώτημα που τέθηκε και πυροδότησε όλη αυτή την προσπάθεια, αποτέλεσε έναν από τους βασικούς άξονες του ντοκιμαντέρ. Δεν έχουν νόημα η στείρα κριτική ή οι γενικότεροι μελανοί επιθετικοί προσδιορισμοί που αναλώνονται στη επιβεβαίωση της ύπαρξής τους ή που άλλοτε λειτουργούν ως αποκούμπι της παραίτησής μας. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που η αυτοκριτική σε όλα τα επίπεδα αποτελεί πρώτη και επείγουσα διαδικασία, άκρως αναγκαία. Φυσικά είναι επίπονη, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Είναι όμως άλλη μια ευκαιρία που δίνει η Ιστορία για να τεθούν νέες βάσεις μέσα από υγιείς διαδικασίες. Υπό αυτό το πρίσμα κινηθήκαμε για την αναζήτηση των απαντήσεων στα ερωτήματα μας.
Πώς επέλεξες τα πρόσωπα τα οποία μιλούν στο ντοκιμαντέρ;
Αρχικά είχαμε μια λίστα 40 ανθρώπων. Είδαμε όμως πως στην πράξη δεν μπορούν να εμφανιστούν όλοι σε ένα κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ. Ετσι προχώρησα σε μια εκπροσώπηση των υφιστάμενων τριών κινηματογραφικών γενεών. Βασικό κριτήριο επιλογής ήταν η σχέση τους με την κινηματογραφική παιδεία εν γένει, είτε ως πρόεδροι σχολών είτε ως καθηγητές είτε ως πρωτοστάτες σε σημαντικές απόπειρες που πραγματοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν κινηματογραφικές σχολές.
Μπήκες κάποια στιγμή στη διαδικασία να μιλήσεις με κάποιον κρατικό ιθύνοντα, ώστε να πάρεις απαντήσεις και από την «άλλη» πλευρά;
Μερικοί από την λίστα των 40 ήταν πολιτικοί. Προσπαθήσαμε να έρθουμε σε επαφή με κάποιους από αυτούς. Δεν ήταν σε θέση να μας μιλήσουν. Η προσωπική μου άποψη βέβαια, είναι πως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα αυτή η άλλη πλευρά. Λειτουργεί περισσότερο ως ένας τόπος νοητικός όπου εύκολα ξεφορτώνουμε τις αδυναμίες και λάθη μας.
Τι σου έκανε περισσότερο εντύπωση κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του ντοκιμαντέρ από τις ιστορίες που έμαθες;
Απ’ όλους τους συμμετέχοντες ζήτησα να μου πουν μια αστεία ιστορία σε σχέση με το θέμα της κινηματογραφικής εκπαίδευσης. Ε λοιπόν κανείς τους δεν είχε ούτε ένα αστείο να μας πει. Το δεύτερο που με εξέπληξε καθώς προχωρούσε το ντοκιμαντέρ ήταν η μετάθεση των ευθυνών σε άλλους και κυρίως στην πολιτεία. Η έλλειψη ομόνοιας και συλλογικότητας στις διάφορες δράσεις ανά καιρούς, η επανάληψη των μεμονωμένων περιπτώσεων, η υπερίσχυση του εγωισμού. Λες και οι κινηματογραφικές σχολές είναι τσιφλίκια του τάδε σκηνοθέτη ή του δείνα κόμματος. Αυτά τα φαινόμενα παρουσιάζονται μέχρι σήμερα με δραματικές συνέπειες και επιπτώσεις, κυρίως πάνω στους νέους φοιτητές.
Ποια είναι η δική σου προσωπική εμπειρία – ως σκηνοθέτης – από την κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα;
Προέρχομαι από την πρώτη φουρνιά της Σχολής Κινηματογράφου του Α.Π.Θ. Είναι η λεγόμενη πειραματική φουρνιά αυτής της σχολής καθώς δοκιμάστηκαν πάνω της πολλοί καθηγητές και διάφορα προγράμματα σπουδών. Δημιουργεί την αίσθηση ενός χάους. Κι’ όμως, όσοι από μας ήταν σε θέση να διαχειριστούν και να κατανοήσουν ένα τέτοια σπάνιο φαινόμενο, βγήκαν κερδισμένοι και πιο πλούσιοι από τις επόμενες φουρνιές. Ο συνδυασμός της απόλυτης ελευθερίας και του απόλυτου πειραματισμού σε επίπεδο πανεπιστημιακό υφίσταται σε ελάχιστες περιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την Ελλάδα αυτό ήταν ένα θαύμα! Προσωπικά επωφελήθηκα από μια τέτοια πραγματικότητα και έζησα πολύ δημιουργικά χρόνια. Επίσης ενίσχυσα τις σπουδές μου με προσωπικές πρωτοβουλίες και δράσεις εκτός σχολής. Συνέβαλα αν θέλετε στο πρόγραμμα σπουδών μου διότι κατάλαβα νωρίς πως δεν μπορώ να τα περιμένω όλα από τη σχολή μου όπως καταλαβαίνω τώρα πως δεν μπορώ να τα περιμένω όλα από την Ελλάδα.
Πιστεύεις ότι η κινηματογραφική εκπαίδευση συνάδει με την κινηματογραφική παραγωγή μιας χώρας; Και άρα η έλλειψη της ή η χαμηλή της ποιότητα κάνει το σινεμά της Ελλάδας πιο φτωχό;
Η κινηματογραφική παιδεία συνάδει με την κινηματογραφική πολιτική μιας χώρας. Η έλλειψη της πρώτης, του βασικού θεμελίου δηλαδή ενός οικοδομήματος, δημιουργεί άριστες προϋποθέσεις τυχοδιωκτισμών και ανεπαρκών εγχειρημάτων. Η πιο πρόσφατη περίπτωση που αποδεικνύει περίτρανα τον παραπάνω συσχετισμό είναι ο νέος κινηματογραφικός νόμος του οποίου η σύνταξη διήρκησε 4 χρόνια για να καταλήξει τα τελευταία 2 χρόνια ανεφάρμοστος διότι στηρίζεται σε μια φιλοσοφία αναπτυξιακή, την στιγμή που η χώρα απειλείται με χρεωκοπία. Η επιτομή του παραλογισμού και της σχιζοφρένειας. Οι ελληνικές ταινίες διακρίθηκαν περισσότερο αυτά τα δύο χρόνια όμως το ελληνικό σινεμά έγινε πιο φτωχό... Το γνωρίζουν πολύ καλά οι ίδιοι οι δημιουργοί. Η εθνική κινηματογραφία επιβιώνει χάρη στην αλληλεγγύη, την αγάπη και την αυτοθυσία που έχουν οι εκφραστές της νέας γενιάς. Οφείλουμε όμως, επιτέλους να κατανοήσουμε πως το εθνικό σινεμά μιας χώρας δεν είναι μόνο οι ταινίες αυτές καθ’ αυτές.
[Οι προβολές του «Champions...μια αστεία ιστορία» ξεκινούν την Πέμπτη 26 Ιανουαρίου, ενώ πριν από το ντοκιμαντέρ θα προβάλλεται και η μικρού μήκους ταινία του Γαβριήλ Τζάφκα, «Λήθη»._]
