Είχε δηλώσει ότι αποσύρεται από το σινεμά και είχε ραγίσει τις καρδιές μας. Τι θα κάναμε χωρίς την ανθρωπιά, το χιούμορ, την ροκ τρέλα, την μεγάλη καρδιά του Ακι Καουρισμάκι; Ευτυχώς όμως, ο Μεγάλος Φινλανδός αναθεώρησε την απόφασή του και επέστρεψε με μία ακόμα ουμανιστική, ζεστή, πολιτική, καυστική, τρυφερή, αγαπησιάρικη ταινία: τα «Πεσμένα Φύλλα» που κέρδισαν στις Κάννες φέτος το Βραβείο της Επιτροπής.
Ηρωές του δυο άνθρωποι στα πολύ χαμηλά της ζωής (φυσικά). Η όμορφη, αγγελική Ανσα, αποφασισμένη να κάνει ό,τι δουλειά της προσφέρουν για να βγάλει τα προς το ζην. Κι ένας εργάτης, του οποίου το όνομα δεν θα μάθουμε ποτέ, αλκοολικός, ταγμένος να κόψει το ποτό. Οι δυο τους θα γνωριστούν σ' ένα καραόκε μπαρ, θα θελήσουν να ξανασυναντηθούν, αλλά ο αέρας θα παρασύρει το χαρτάκι με το τηλέφωνο της Ανσα, μαζί με μπόλικα φθινοπωρινά φύλλα. Από αυτή τη στιγμή, οι δυο ερωτευμένοι θα προσπαθήσουν να φτιάξουν τη ζωή τους και να βρουν ο ένας τον άλλο στην καρδιά του Ελσίνκι.
Διαβάστε την κριτική του Flix: για τα «Πεσμένα Φύλλα» του Ακι Καουρισμάκι
Το Flix είχε την μεγάλη χαρά να συναντήσει το πρωταγωνιστικό του ζευγάρι, τους Γιούσι Βάτανεν και Αλμα Πόιστι στην ταράτσα του Palais des Festivals ένα ηλιόλουστο απόγευμα που ταίριαζε απόλυτα με τη ζεστή, φωτεινή μας συζήτηση για το σύμπαν του Ακι Καουρισμάκι.
Ο Ακι είναι ο εθνικός μας ήρωας! Ειδικά αν μεγάλωσε κανείς στα 80ς και στα 90ς, όπως εμείς, ο Ακι δεν ήταν απλώς μεγάλη επιρροή, έχει περάσει στο DNA μας. Είμαστε τυχεροί που τον έχουμε...»
Πώς αισθανθήκατε όταν ο Ακι Κουρισμάκι σας πρότεινε να είστε οι πρωταγωνιστές της νέας ταινίας του; Εμείς τον αγαπάμε πολύ, αλλά φανταζόμαστε ότι δεν συγκρίνεται με την αγάπη που του έχετε στην Φινλανδία...
Γιούσι Βάτανεν: Ο Ακι είναι ο εθνικός μας ήρωας! Ειδικά αν μεγάλωσε κανείς στα 80ς και στα 90ς, όπως εγώ, ο Ακι δεν ήταν απλώς μεγάλη επιρροή, έχει περάσει στο DNA μας. Είμαστε τυχεροί που τον έχουμε. Από εκεί και πέρα, φανταστείτε πόσο τυχερός είναι κάποιος ο οποίος ακολούθησε και το επάγγελμα του ηθοποιού, όταν χτυπάει το τηλέφωνό του κι ακούει τη φράση «ο κύριος Καουρισμάκι θα ήθελε να σας μιλήσει για την επόμενη ταινία του». Ειδικά, όταν δυο χρόνια πριν είχες ακούσει ότι δεν θα ξανακάνει άλλη ταινία - οπότε έχασες την ευκαιρία σου. Ηταν σοκ αυτό το τηλεφώνημα. Κι ήταν μόνο η αρχή μίας απίστευτης, μοναδικής εμπειρίας...
Σας είπε γιατί αποφάσισε να επιστρέψει και να μην αποσυρθεί τελικά;
Αλμα Πόιστι: Δεν έκανε κάποια δήλωση, όχι. Απλώς μάς είπε ότι όλα αυτά που ζούμε αποτέλεσαν μεγάλη έμπνευση για εκείνον. Δεν μάς εξήγησε ποτέ τι ακριβώς ήταν αυτό, αλλά νομίζω ότι βγήκε από την ταινία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και το lockdown της πανδημίας και η ακόμα μεγαλύτερη αποξένωση που αυτό έφερε, μαζί με τις οικονομικές του συνέπειες. Κάπως έτσι βγήκε η τέταρτη ταινία της τριλογίας του για την εργατική τάξη (γελάει). Πάντως μας είπε ότι έγραψε το σενάριο μέσα σε 30 ώρες. Εβλεπε τα δάχτυλά του να πληκτρολογούν από μόνα τους...
Υπάρχει μία διαίτερη συγκίνηση στο ότι είναι ένα love story ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που είχαν σταματήσει να περιμένουν την αγάπη. Σε έναν σκατένιο κόσμο, με άδικους, τραγικούς πολέμους, φτώχεια και αγώνα για επιβίωση, τι άλλο έχει απομείνει; Μόνο η αγάπη...»
Είναι πάντως εντελώς τυπικό από τον Καουρισμάκι: πέρα από την κριτική του για έναν παγερό νέο κόσμο, πέρα από το σχόλιό του για την εργατική τάξη, πρωταγωνίστρια είναι η αγάπη...
Γιούσι Βάτανεν: Ναι κι εμείς το πιστεύουμε αυτό. Πάνω και πέρα από όλα, η ταινία είναι ένα love story. Και για μένα έχει ιδιαίτερη συγκίνηση ότι είναι ένα love story ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που είχαν σταματήσει να περιμένουν την αγάπη.
Αλμα Πόιστι: Η αγάπη, η ανθρωπιά μας είναι το μόνο που έχουμε τελικά. Σε έναν σκατένιο κόσμο, με άδικους, τραγικούς πολέμους, φτώχεια και αγώνα για επιβίωση, τι άλλο έχει απομείνει; Μόνο η αγάπη.
Κι ένας σκύλος! Και rock 'n' roll!
Αλμα Πόιστι: Πάντα ένας σκύλος ναι! (γέλια)
Γιούσι Βάτανεν: .... και το rock 'n' roll!
Είναι πάντα ομάδα, οικογένεια, το συνεργείο του Καουρισμάκι - δουλεύουν μαζί για 30 χρόνια. Κι όλοι συνεργούν μαζί μας, με απόλυτη συγκέντρωση, για να αποτυπώσουμε την μεγάλη καρδιά του Καουρισμάκι που χτυπά πίσω από κάθε πλάνο, κάθε ιδέα του...»
Ο Καουρισμάκι έχει ένα συγκεκριμένο τρόπο που κατευθύνει τους ηθοποιούς του. Δεν τον ενδιαφέρουν οι μεγαλοστομίες, οι επιβλητικές κινήσεις. Εχει μία απλότητα, μία αφαιρετικότητα, το αντίθετο του overacting. Πόσο προκλητικό είναι αυτό για έναν ηθοποιό;
Γιούσι Βάτανεν: Πολύ. Γιατί είναι πολύ δύσκολο. Αλλά σε βοηθάει το γεγονός ότι έχεις μεγαλώσει βλέποντας το σινεμά του. Ξέρεις εξαρχής τι θα κάνεις γιατί αυτό είναι «το στιλ του Καουρισμάκι». Δεν είναι πάντως τόσο απλό όσο φαίνεται. Το να «είσαι» και να μην «παίζεις». Επίσης, ούτε αυτό φαίνεται στον απλό θεατή, αλλά είναι αρκετά αυστηρός με το κάδρο του, αλλά και με τον ρυθμό του. Πρέπει να το κάνεις να φαίνεται απλό αλλά να μένεις μέσα στις γραμμές και να κρατάς την τονικότητα και τον ρυθμό που έχει το σινεμά του. Ομως, πρέπει να σας πω ότι πάντα επιτρέπει παρεμβάσεις. Αφήνει χώρο στους ηθοποιούς του να σκεφτούν, να νιώσουν, να αναπνεύσουν μέσα στο ρόλο. Γιατί διαφορετικά δε θα έβγαινε αυτή η ανθρωπιά;
Αλμα Πόιστι: Και φανταστείτε ότι όλα αυτά πρέπει να βγουν από την πρώτη λήψη. Είναι διαβόητο ότι πολύ σπάνια χρησιμοποιεί τη δεύτερη ή την τρίτη λήψη. Σε ελάχιστες περιπτώσεις το έχει κάνει. Πάντα πηγαίνει με την πρώτη. Θέλει να αποτυπώνει τη φρεσκάδα της πρώτης φοράς. Επίσης προέρχεται από την παλιά σχολή κινηματογραφιστών που ήξεραν ότι το φιλμ είναι ακριβό και δεν το σπαταλούσαν. Οπότε απαιτεί μεγάλη αυτοσυγκέντρωση και προσήλωση να βγάλεις σ' ένα ακίνητο περιβάλλον, με ένα μονοτονικό ρυθμό, την ζεστασιά, την αγάπη, το χιούμορ όσων θέλει να πει η ιστορία. Μεγάλη σημασία σε αυτό παίζει και το συνεργείο. Είναι πάντα ομάδα, οικογένεια, το συνεργείο του Καουρισμάκι - δουλεύουν μαζί για 30 χρόνια. Κι όλοι συνεργούν μαζί μας, με απόλυτη συγκέντρωση, για να αποτυπώσουμε την μεγάλη καρδιά του Καουρισμάκι που χτυπά πίσω από κάθε πλάνο, κάθε ιδέα του.
Αν πηγαίνετε με την πρώτη λήψη, φαντάζομαι ότι θα υπάρχει μεγάλη προετοιμασία από πριν. Πολλές πρόβες...
Αλμα Πόιστι: Κι όμως όχι. Δεν κάνει ο Καουρισμάκι πρόβες - ακριβώς για τον ίδιο λόγο: θέλει τις ερμηνείες να βγάζουν την αλήθεια της πρώτης φοράς. Δουλεύει μαζί μας μόνο για να βρούμε τον ρυθμό, τίποτα άλλο. Ο ίδιος όμως κάνει μία ενδελεχή προετοιμασία σε όλα. Κάθε λεπτομέρεια του σετ, το παραμικρό αντικείμενο που είναι ακουμπισμένο στο βάθος, το χρώμα, ο φωτισμός, ο άξονας της κάμερας. Στήνει για πάρα πολύ ώρα για να δημιουργήσει αυτά τα υπέροχα σετ, αυτή τη ζεστή ατμόσφαιρα των ταινιών του. Με εμάς όμως δεν κάνει πρόβες.
Γιούσι Βάτανεν: Ομως πράγματι, η προσοχή του στην λεπτομέρεια είναι κάτι το πρωτοφανές. Οταν το ζευγάρι πάει σινεμά και βλέπουν το «Οι Νεκροί Δεν Πεθαίνουν» του Τζιμ Τζάρμους, ο Καουρισμάκι νοίκιασε μία αίθουσα και προέβαλλε κανονικά την ταινία. Δεν το προσποιηθήκαμε, ούτε μπήκε εμβόλιμα στο μοντάζ. Ηταν έτσι στο σενάριο, κι έτσι το γύρισε. Μάλιστα πάντα αστειεύεται ότι «έχει ήδη μοντάρει την ταινία στο μυαλό του, πριν τη γυρίσει».
Αλμα Πόιστι: Ολα είναι στο σενάριο. Τα πάντα. Και το φοβερό είναι ότι τα σενάριά του δεν είναι φλύαρα, δεν είναι πολλές σελίδες. Οι σελίδες δεν έχουν πολλά πράγματα. Οσα αναγράφονται όμως είναι όλα σημαντικά. Ολα.
Είναι φίλοι με τον Τζάρμους, χθες ήταν κι ο Τζάρμους στην πρεμιέρα...
Αλμα Πόιστι: Ναι, εδώ και δεκαετίες. Κι αν το προσέξετε, ο ένας κλείνει το μάτι στο σινεμά του άλλου μέσα από τις ταινίες του.
Οι ήρωες έχουν κατάθλιψη, όπως όλοι στην Ευρώπη έχουμε συλλογική κατάθλιψη. Βλέπουμε τις ειδήσεις, βλέπουμε τον κόσμο να καταρρέει. Χρειαζόμαστε από κάπου μια ελπίδα. Κι έρχεται ο Ακι, το σινεμά του, και σου δίνει το αντίδοτο...»
Οπως είπατε κι εσείς, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι συνεχώς παρών στην ταινία - το ραδιόφωνο μεταδίδει ειδήσεις, πλάνα παίζουν στις ανοιχτές τηλεοράσεις. Ολοι μας επηρεαζόμαστε από αυτό που συμβαίνει, αλλά είναι ο φινλανδικός λαός και ιστορικά πιο κοντά σε αυτή την κατάσταση;
Αλμα Πόιστι: Οπως είπατε, όλη η Ευρώπη, όλος ο κόσμος είμαστε κοντά σε αυτή την κατάσταση. Αλλά ναι, ιστορικά, από τα 40ς γενιές και γενιές της χώρας μας είναι εμπλεγμένες στις πολιτικές ισορροπίες με τους γείτονές μας. Ο Ακι μάς είπε ότι ήταν αδύνατον να μην πάρει θέση σε αυτό που συμβαίνει. Ο πόλεμος είναι παρών γιατί ο Ακι ένιωσε την αναγκαιότητα να τον καταγγείλει μέσα από την ταινία. Και τώρα να μαθαίνουμε ότι θα είμαστε χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ; Δεν πίστευα ποτέ ότι θα το ζήσω αυτό. Νόμιζα ότι η Ιστορία κάτι μάς δίδαξε...
Γιούσι Βάτανεν: Για αυτό ο Ακι δίνει το αντίδοτο μέσα από την ταινία. Οι ήρωες, το ζευγάρι, ζουν σε αυτή την μελανή περίοδο, πολιτικά, οικονομικά. Εχουν κατάθλιψη, όπως όλοι στην Ευρώπη έχουμε συλλογική κατάθλιψη. Βλέπουμε τις ειδήσεις, βλέπουμε τον κόσμο να καταρρέει. Χρειαζόμαστε από κάπου μια ελπίδα. Και η μοναδική ελπίδα είναι να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας. Την καλοσύνη μας. Να ερωτευτούμε.
Είναι συγκινητικό, σε κάνει να νιώθεις λιγότερο μόνος σου ο τρόπος που βλέπει τον κόσμο. Λέμε ότι πρόκειται για love story, αλλά είναι βαθιά πολιτικός. Ισως γιατί το να επιλέξεις να κοιτάς τον κόσμο με αγάπη, με ανθρωπιά, είναι πια η πιο σημαντική πολιτική πράξη;
Αλμα Πόιστι: Αυτό ακριβώς. Ο Ακι έχει πει πολλά για τον ρατσισμό, τους μετανάστες, τους εργάτες. Ακόμα κι ο τρόπος που δείχνει πώς ζει η εργατική τάξη μέσα στην ταινία, είναι βαθιά πολιτικός. Οι εργάτες που ζουν σε κοντέινερς, με εξαντλητικά ωράρια, ελάχιστα ρεπό, ελάχιστη αμοιβή. Πόσο ευάλωτοι είναι, πόσο έχουν τον συνεχή φόβο της απόλυσης. Μπορεί να το κάνει με χιούμορ, με τη δική του προσωπικά λοξή ματιά και τρέλα, είναι όμως ένα βαθιά καυστικό πολιτικό σχόλιο.
Γιούσι Βάτανεν: Ο Ακι είναι προφητικός επίσης. Προέβλεψε ότι βαδίζουμε προς μία αύξηση πληθωρισμούς και για μία κατάρρευση οικονομική, λόγω του πολέμου. Η σκηνή που έρχονται οι λογαριασμοί του ηλεκτρικού ρεύματος και οι ήρωες σβήνουν τα φώτα ήταν προφητική. Δεν είχε συμβεί ακόμα στη Φινλανδία όταν γυρίζαμε την ταινία. Κι όμως έγινε, λίγους μήνες μετά.
Ο Καουρισμάκι ρωτήθηκε γιατί έγραψε έναν αλκοολικό ήρωα, ενώ ο ίδιος έχει κόψει το αλκοόλ εδώ και χρόνια. Εσείς πιστεύετε ότι ο αλκοολισμός είναι βασικό χαρακτηριστικό του ήρωά σας; Είναι θέμα στην Φινλανδία;
Γιούσι Βάτανεν: Φυσικά και είναι θέμα, όπως και παντού στον κόσμο. Ο ήρωας πίνει, ναι. Είναι ένα δεκανίκι του για να αντέξει. Ολοι έχουμε κάποιο δεκανίνι. Ομως δεν είναι αυτό το βασικότερο γνώρισμά του. Στα δικά μου μάτια το πιο τραγικό δεν είναι ότι είναι μεθυσμένος. Είναι ότι κανείς δεν ξέρει το όνομά του. Ούτε ο καλύτερός του φίλος. Είναι και νιώθει αναλώσιμος, αόρατος. Αυτό είναι το βασικό του γνώρισμα. Και αυτό ήταν και το δικό μου βασικό ερώτημα όταν προσπάθησα να τον προσεγγίσω. Πώς ένας τίμιος, γλυκός, περήφανος άνθρωπος καταντά αόρατος στο σημερινό σκληρό κόσμο μας;
Είχατε κι εσείς ένα backstory για το ποια είναι η Ανζα; Γιατί είναι τόσο μήνη;
Αλμα Πόιστι: Δεν χρειάστηκε να το ψάξω πολύ. Κοίταξα απλώς γύρω μου και μέσα μου. Οι άνθρωποι είμαστε μόνοι. Η ζωή είναι πολύ σκληρή κι όποιος είναι αρκετά ευαίσθητος κλείνεται στον εαυτό του. Ταυτόχρονα όμως και πάλι ήρθε ο Ακι με την μεγάλη του καρδιά και έδειξε ότι η ηρωίδα μου δεν είναι ακριβώς μόνη. Οταν κατηγορείται στη δουλειά της, οι φίλες της αποκτούν φωνή και την υπερασπίζονται. Αλληλεγγύη, ο μόνος μας δρόμος.
Είναι μία superheroes movie, ναι. Γιατί χρειάζεται υπερηρωικό κουράγιο να φύγεις από τη ζώνη ασφαλείας σου, να αφήσεις πίσω την μοναξιά σου, να ανοίξεις την πόρτα σ' έναν ακόμα άνθρωπο, να ερωτευτείς....»
Εχετε αγαπημένη σας ταινία από την φιλμογραφία του Ακι Καουρισμάκι;
Αλμα Πόιστι: Ναι, φυσικά - το «Ο Ανθρωπος Χωρίς Παρελθόν» γιατί ήταν η πρώτη του που είδα σε μεγάλη οθόνη και μετά γύρισα προς τα πίσω. Με επηρέασε πάρα πολύ αυτή η ταινία και ως άνθρωπο και ως ηθοποιό. Αν και είναι πολύ δύσκολο να διαλέξει κανείς. Πολλοί λένε ότι, κατά κάποιο τρόπο, ο Ακι γυρίζει ξανά και ξανά την ίδια ταινία. Τώρα που το σκέφτομαι και το «Ο Ανθρωπος Χωρίς Παρελθόν» είναι μία ιστορία αγάπης για ανθρώπους μέσης ηλικίας που τους έχει χτυπήσει η ζωή. Οπως και η δική μας ταινία.
Γιούσι Βάτανεν: Εγώ αγαπώ πολύ την «Μποέμικη Ζωή». Είναι μία καταπληκτική ταινία. Και μία από τις τελευταία του Μάτι Πελόνπα - ενός ηθοποιού που έχει σημαδέψει όλους εμάς τους νεότερους Φινλανδούς ηθοποιούς.
Αποκαλέσατε την ταινία ως μία «superheroes movie». Γελάσαμε με αυτό, αλλά υπάρχει μία πολύ συγκινητική εξήγηση...
Αλμα Πόιστι: Γιατί χρειάζεται υπερηρωικό κουράγιο να φύγεις από τη ζώνη ασφαλείας σου, να αφήσεις πίσω την μοναξιά σου, να ανοίξεις την πόρτα σ' έναν ακόμα άνθρωπο, να ερωτευτείς.
Γιούσι Βάτανεν: Ιδιαίτερα μετά το lockdown, το οποίο δεν είναι «παρόν» στην τανία με μάσκες ή άλλες αναφορές, αλλά ταυτόχρονα είναι ξεκάθαρο. Οι άνθρωποι σταματήσαμε να αγγιζόμαστε. Το θεωρήσαμε εχθρική κίνηση. Φοβόμασταν ακόμα περισσότερο. Φανταστείτε εμάς τους Φινλανδούς που είμαστε και ιδιαίτερα κρατημένοι και ντροπαλοί. Ηταν το τελικό χτύπημα στην επικοινωνία μας. Ηθελε πολύ κουράγιο να το ξεπεράσουμε.
Τι μάθατε λοιπόν από τον Ακι Καουρισμάκι; Τι θα κουβαλάτε μαζί σας και στα επόμενα βήματα της καριέρας σας;
Γιούσι Βάτανεν: Ο Ακι με έμαθε ότι πρέπει να έχω εμπιστοσύνη και να πετάω τα περιττά. Οτι το σημαντικότερο σε μία ερμηνεία είναι να συντονιστείς με την δική σου αλήθεια. Αν είσαι αληθινός, δεν χρειάζεσαι τίποτα άλλο. Θα είσαι και τραγικός, θα είσαι και αστείος.
Αλμα Πόιστι: Νομίζω ότι θα κρατήσω το ότι νίκησα το φόβο μου ότι μπορώ να τα καταφέρω με την πρώτη λήψη. Είχα παραλύσει μήπως είμαι εγώ που θα χαλάσω τα πάντα με ένα λάθος. Ομως ο Ακι σε μαθαίνει να έχεις εμπιστοσύνη στο πώς βουτάς με το κεφάλι την πρώτη φορά. Οι επαναλήψεις φέρνουν και μία διαρροή αλήθειας. Για να κρατήσεις τον κόσμο του Καουρισμάκι αγνό και αθώο, μετράει η ειλικρίνεια της πρώτης φοράς.
Τα «Πεσμένα Φύλλα» του Ακι Καουρισμάκι προβάλλονται από την Πέμπτη 30 Νοεμβρίου στις ελληνικές αίθουσες από το CINOBO
