Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη αλλά με βάση το Λος Αντζελες, η Τσεϊντά Τορούν κατάφερε μόλις με την πρώτη της σκηνοθετική προσπάθεια μεγάλου μήκους να χαρίσει στο arthouse κινηματογραφικό κύκλωμα των ΗΠΑ μια από τις μεγαλύτερες και πιο ανέλπιστες επιτυχίες της φετινής χρονιάς. Και μάλιστα με ένα ντοκιμαντέρ για... γάτες.
Πολύ περισσότερο, όμως, από ένα απλό χαριτωμένο φιλμ για τα αξιολάτρευτα τετράποδα που έχουν ανακηρυχθεί με άνεση σε αδιαμφισβήτητους βασιλιάδες των social media, οι «Γάτες της Κωνσταντινούπολης» είναι ταυτόχρονα ένα τρυφερό πορτρέτο της Κωνσταντινούπολης και των ανθρώπων της, ιδωμένο μέσα από την ιδιόμορφη σχέση που έχουν αναπτύξει με τα αινιγματικά αιλουροειδή που τους συντροφεύουν εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια.
Το Flix μίλησε με την Τουρκάλα σκηνοθέτιδα για όλα όσα κάνουν ακαταμάχητους τους χνουδωτούς πρωταγωνιστές της, αλλά και για τις ιδιαίτερες δυσκολίες που συνάντησε προκειμένου να αιχμαλωτίσει τη γοητεία τους στο φακό.
Πώς αποφασίσατε να κάνετε ένα ντοκιμαντέρ για γάτες;
Ημουν ένα από εκείνα τα παιδιά που τους αρέσει να είναι μόνα και οι γάτες ήταν πάντα οι καλύτεροι σύντροφοι στους φανταστικούς κόσμους που έχτιζα στην πίσω αυλή του σπιτιού μας. Εμαθα πολλά από αυτές, κυρίως για την ίδια μου τη δύναμη και τις σωματικές μου ικανότητες. Μία από αυτές μπήκε στη ζωή μου όταν ήμουν εφτά χρονών – από τότε γεννούσε συνεχώς γατάκια κι εγώ τα φρόντιζα. Οταν λοιπόν προέκυψε η ευκαιρία, πάνω σε μια κουβέντα με τον σύντροφό μου και διευθυντή φωτογραφίας Τσάρλι Βούπερμαν, σκεφτήκαμε ότι το να γυρίσουμε ένα ντοκιμαντέρ για γάτες θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να περάσουμε δύο μήνες στην Κωνσταντινούπολη.
Σαν παιδί μεγαλώσατε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ζείτε στο Λος Αντζελες. Πόσο επηρέασε αυτό την ταινία σας, που είναι μια ταινία τόσο για τις γάτες όσο και για την ίδια την πόλη και τους ανθρώπους της;
Υπάρχουν πολύ λίγα ντοκιμαντέρ για την Κωνσταντινούπολη που πραγματικά μοιάζουν αυθεντικά στα μάτια των ντόπιων – σχεδόν πάντα είναι φτιαγμένα μέσα από την οπτική ξένων σκηνοθετών. Εγώ, προσωπικά, δεν ζω πια εκεί, αλλά δεν έχασα ποτέ την επαφή μου με τον τόπο μου. Επιστρέφω αρκετά συχνά ώστε να εντοπίζω αμέσως την παραμικρή αλλαγή, ταυτόχρονα όμως έχω αρκετή απόσταση ώστε όλα τα όμορφα πράγματα να είναι ακόμη νοσταλγικά και φρέσκα στη μνήμη μου. Ηθελα πραγματικά να δείξω στον κόσμο ότι η Κωνσταντινούπολη δεν είναι όπως την βλέπουμε στους τίτλους των ειδήσεων ή στις ταινίες του Τζέιμς Μποντ ή μέσα από έναν ταξιδιωτικό οδηγό. Ηταν πολύ σημαντικό για μένα να πιάσω την αληθινή ουσία της πόλης.
Γιατί νομίζετε ότι οι γάτες παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στη ζωή των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης; Και γιατί τόσοι άνθρωποι παθιάζονται μαζί τους;
Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί ιστορικοί παράγοντες που συνδέουν τις γάτες με τη γεωγραφίας της πόλης από πολύ παλιά. Πήραμε συνέντευξη από έναν κτηνίατρο-ζωολόγο ο οποίος μας έδειξε το σκελετό μιας γάτας που είχε βρεθεί κατά τη διάρκεια των ανασκαφών για το νέο τούνελ που περνάει κάτω από το Βόσπορο. Ηταν 3.500 ετών και είχε ένα σπασμένο κόκαλο στο μηρό της που αποκλείεται να είχε επουλωθεί με αυτόν τον τρόπο αν δεν της είχε επιδέσει κάποιος το πόδι. Η θεωρία του ήταν ότι αυτή η σχέση ανθρώπου και γάτας –ότι δηλαδή τις φροντίζουμε κι αυτές μας βοηθούν να απαλλαγούμε από τα ποντίκια– προϋπήρχε από τότε και ίσως από ακόμα πιο παλιά.
Κι ύστερα υπάρχει και το ισλαμικό στοιχείο: Οι γάτες έχαιραν μεγάλου σεβασμού στο Ισλάμ και υπάρχουν πολλές αναφορές ότι ο προφήτης Μοχάμεντ είχε κι αυτός γάτα. Πολλοί άνθρωποι, μάλιστα, το χρησιμοποιούν ως δικαιολογία για να τις φροντίζουν. Πιστεύω, όμως, ότι ο βασικός λόγος που οι άνθρωποι έχουν φιλοσοφήσει τόσο πολύ τη σχέση τους με τις γάτες είναι γιατί τους βγάζουν από μέσα τους κάτι σχεδόν ποιητικό. Οι γάτες έχουν την τάση να κάθονται και να σε κοιτάζουν χωρίς λόγο. Δεν είναι ότι θέλουν να τις πας βόλτα ή να τις ταΐσεις ή να τις χαϊδέψεις. Απλά τους αρέσει να σε παρατηρούν.
Ενα από τα πιο εντυπωσιακά πράγματα στην ταινία είναι το πόσο στενά ακολουθεί η κάμερα τις γάτες μέσα στην πόλη. Πώς καταφέρατε να κερδίσετε την εμπιστοσύνη τους και να πετύχετε αυτή την αίσθηση οικειότητας;
Οι αλανιάρες γάτες της Κωνσταντινούπολης είναι σε γενικές γραμμές πολύ εξοικειωμένες με τους ανθρώπους κι έτσι αντέδρασαν πολύ θετικά στις κάμερες που τις ακολουθούσαν. Αυτό που δεν τους άρεσε καθόλου ήταν ένα τηλεκατευθυνόμενο αυτοκινητάκι στο οποίο είχαμε προσαρμόσει μια κάμερα. Ή που θα το έσκαγαν, ή που θα ήθελαν να παίξουν μαζί του ή να του ορμήσουν! Γενικά, πάντως, έδειχναν να έχουν ερωτευτεί τον τεράστιο φακό, γιατί τους επέτρεπε να διατηρούν οπτική επαφή με την κάμερα για ώρες. Είναι πιθανό να τον έβλεπαν σαν ένα τεράστιο μάτι και έδειχναν να τους αρέσει που τις παρακολουθούσε με αυτόν τον τρόπο. Ξέραμε από την αρχή ότι δεν θέλαμε να τις αναγκάσουμε να κάνουν χαριτωμενιές, αλλά δεν χρειάστηκε κιόλας, γιατί ήταν πολύ απορροφημένες με τη ρουτίνα τους, την οποία, αν τις παρακολουθούσες, ήταν αρκετά προβλέψιμη. Ο Τσάρλι και ο Αλπ τις ακολουθούσαν πάντα με δύο κάμερες και συμφωνούσαν από την αρχή τι φακό θα έχει ο καθένας για να ξέρουν ποιος κάνει γενικά και ποιος κοντινά. Η δική μου «σκηνοθετική» προσέγγιση στις γάτες ήταν απλά να κάθομαι δίπλα τους και να τις χαϊδεύω μέχρι να στήσουν οι άλλοι το κάδρο – όταν ήταν έτοιμοι, αποτραβιόμουν σιγά-σιγά. Αλλά η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να τις πλησιάσουμε χωρίς να έρχονται κατευθείαν πάνω μας για χάδια.
Οι γάτες έχουν τη φήμη αεικίνητων και απρόβλεπτων ζώων. Πόσο δύσκολα ήταν τα γυρίσματα από τεχνικής πλευράς, ειδικά όσον αφορά αυτά τα υπέροχα πλάνα όπου η κάμερα τις ακολουθεί στο ύψος τους;
Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, συνειδητοποιήσαμε γρήγορα πόσο κουραστικό ήταν να κρατάμε την κάμερα τόσο κοντά στο έδαφος, άσε που ήταν και επικίνδυνο καθώς μπορούσες άνετα να πέσεις πάνω σε ένα αυτοκίνητο. Ομως αυτό το υλικό αποδείχτηκε φοβερά κινηματογραφικό και απολύτως απαραίτητο για την ιστορία. Ετσι, ο Τσάρλι σκαρφίστηκε ένα σύστημα σαν πλατφόρμα για τις κάμερες με οθόνες και μια πολύ μακριά λαβή για να ελέγχεις το focus. Οι γάτες κυκλοφορούν και κάθετα και οριζόντια μέσα στην πόλη, οπότε για να μην τις χάνουμε έπρεπε να μην ξεκολλάμε τα μάτια μας από πάνω τους. Γι’ αυτό και πολλές φορές αναγκαζόμασταν να χτυπάμε πόρτες και να ανεβαίνουμε σε μπαλκόνια ή να κατεβαίνουμε σε υπόγεια αγνώστων. Αν οι γάτες ξεγλιστρούσαν σε απαγορευμένα σημεία, όπως ράγες τρένων ή εγκαταλειμμένα ιδιωτικά κτίρια, χωριζόμασταν και στήναμε καρτέρι στις εξόδους. Γενικά, οι άνθρωποι που γνωρίσαμε μέσα από τις γάτες ήταν οι πληροφοριοδότες μας. Μας έπαιρναν τηλέφωνο αν εμφανιζόταν κάποια συγκεκριμένη γάτα και τρέχαμε για να την προλάβουμε. Επίσης, πολλές φορές οι γάτες έκαναν την εμφάνισή τους ακριβώς την ώρα που άνοιγε κάποιο εστιατόριο ή περνούσε κάποιος που τις τάιζε συστηματικά. Εμοιαζαν να έχουν πλήρη αίσθηση του χρόνου.
Πώς αντιμετωπίσατε την πολιτική κατάσταση στην Τουρκία την περίοδο που γυρίζατε την ταινία;
Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης πάσχουν από άγχος και κατάθλιψη, όπως άλλωστε νομίζω ότι συμβαίνει και στον υπόλοιπο κόσμο. Προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις παρούσες συνθήκες, αλλά τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Είναι σαν ένα σκοτεινό σύννεφο να καλύπτει τα πάντα. Ολα αυτά είχαν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται στον ορίζοντα όταν κάναμε τα γυρίσματα, το καλοκαίρι του 2014. Ο Τσάρλι κι εγώ το συζητούσαμε καθημερινά, προσπαθώντας να βρούμε έναν καλό λόγο γι’ αυτό που κάναμε. Γιατί ένα ντοκιμαντέρ για γάτες αντί για ένα ντοκιμαντέρ για Σύριους μετανάστες στην Κωνσταντινούπολη ή για τις πολιτικές αναταραχές στη χώρα; Ο λόγος ήταν απλός: Ηξερα ότι αυτό που θα μπορούσα να κάνω καλά ήταν μια ερωτική εξομολόγηση στην πόλη και στις γάτες της. Το να απαθανατίσω την ομορφιά τους, αυτός ήταν ο δικός μου τρόπος να αντισταθώ σε όλα αυτά που γίνονταν.
Η ταινία συνάντησε τεράστια επιτυχία, ειδικά στην Αμερική. Περιμένατε κάτι τέτοιο και πώς το εξηγείτε;
Ηταν ανέλπιστο! Η ταινία είχε φοβερή ανταπόκριση, τόσο στο κοινό όσο και στους κριτικούς. Εχω ακούσει ιστορίες ανθρώπων που έχουν πάει να δουν την ταινία ξανά και ξανά στο σινεμά κι αυτό φυσικά με κάνει πολύ χαρούμενη! Νομίζω ότι η μεγαλύτερη επιτυχία της ταινίας ήταν ότι κατάφερε να αγγίξει κάθε είδους ανθρώπους, ανεξαρτήτου ηλικίας και προέλευσης.
Εσεις έχετε γάτα ως κατοικίδιο;
Δεν είχα ποτέ κατοικίδιο. Θα ήθελα πάρα πολύ να είμαι περιτριγυρισμένη από όσο το δυνατόν περισσότερα ζώα και γάτες γίνεται, αλλά πρέπει πρώτα να δημιουργήσω το κατάλληλο περιβάλλον για μένα. Οπότε προσπαθώ να το σκέφτομαι κάπως αντίστροφα: Πώς δηλαδή να έρθω εγώ λίγο πιο κοντά στη φύση, κι ίσως έτσι θα μπορούσα να υιοθετήσω μια γάτα συνεταιρικά με τους γείτονες. Είναι δύσκολο, γιατί δεν θα μπορέσω ποτέ να αναβιώσω αυτή τη μαγική εμπειρία που είχα με τις γάτες ως παιδί. Αλλά το παλεύω.
Οι «Γάτες της Κωνσταντινούπολης» είναι η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους που σκηνοθετείτε. Τι σχέδια έχετε για το μέλλον; Υπάρχει κάτι πάνω στο οποίο δουλεύετε;
Eχουμε δύο πρότζεκτ που δουλεύουμε αυτή τη στιγμή: ένα μυθοπλασίας που είναι μεταφυσικό θρίλερ και ένα ντοκιμαντέρ για τους Σούφι και άλλες μυστικιστικές σέκτες.
