Στα 88 του χρόνια, ο Αντρέι Βάιντα μιλάει στους δημοσιογράφους που κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια μικρή συζήτηση μαζί του κατά τη διάρκεια του 70ου Φεστιβάλ Βενετίας, για την τελευταία του ταινία «Βαλέσα: Η Δύναμη της Ελπίδας» με τον ίδιο ενθουσιασμό, την ίδια πολιτική διάθεση και την ίδια ανατρεπτική διάθεση με την οποία κάποτε έσκασε στο ευρωπαϊκό σινεμά για να παραδώσει μερικές από τις ομορφότερες και πολιτικά επιδραστικές ταινίες των 70s και των 80s και να αναγνωριστεί ως ένας από τους μεγαλύτερους Πολωνούς σκηνοθέτες όλων των εποχών.
Στο άτυπο κλείσιμο της τριλογίας του για το κίνημα της «Αλληλεγγύης», η οποία ξεκίνησε με τον «Ανθρωπο από Μάρμαρο» του 1977 και συνεχίστηκε με τον «Ανθρωπο από Σίδερο» του 1981, ο Βάιντα σκιαγραφεί το πορτρέτο του Λεχ Βαλέσα σχεδόν με την ίδια ορμή που θα το έκανε ένας πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης.
Ενεργό μέλος των πολιτικών αλλαγών που ανακήρυξαν τον Βαλέσα ως αδιαμφισβήτητο ηγέτη της Πολωνίας, o Βάιντα αφηγείται την άνοδο ενός εργάτη σε σύμβολο της αλλαγής μιας ολόκληρης χώρας, φιλοδοξώντας, όπως υποστηρίζει ο ίδιος να κλείσει μια ολόκληρη εποχή σε μια ταινία προς μελλοντική χρήση, γεγονός που τον οδήγησε όχι μόνο να χρησιμοποιήσει αυθεντικό υλικό από την εποχή της πτώσης του κομμουνιστικού καθεστώτος αλλά και να ζητήσει τη συγκατάθεση του Βαλέσα μετά την ολοκλήρωση της ταινίας. Αφού πρώτα εξασφάλισε πως η ιστορία που θα αφηγηθεί δεν θα είναι μια αγιογραφία, αλλά η αποτύπωση μιας ιστορικής στιγμής που δεν θα ξεχάσει ποτέ.
Από την αρχή ένιωσα ότι το να κάνω αυτήν την ταινία ήταν μια υποχρέωσή μου και πως δεν θα άφηνα κανέναν να αναμιχθεί στη δημιουργία της. Αν ο Βαλέσα είχε αναμιχθεί σε οποιοδήποτε στάδιο της παραγωγής, τότε αυτή θα ήταν δική του ταινία και όχι δική μου. Θα έμοιαζε με μια ταινία – ανάθεσης από τον ίδιο, πράγμα που εγώ δεν θα έκανα ποτέ. Ημουν επίσης τελείως ανεξάρτητος και από τον παραγωγό μου. Ηθελα να κάνω αυτήν την ταινία, την έκανα και είμαι 100% υπεύθυνος γι’ αυτήν.
Ονόμασα την ταινία «Ανθρωπος της Ελπίδας», όχι μόνο γιατί είναι ένα άτυπο μέρος της τριλογίας «Ανθρωπος Από Μάρμαρο» και «Ανθρωπος απο Σίδερο», αλλά γιατί αν χρησιμοποιούσα στον τίτλο μόνο το όνομα του Βαλέσα όλοι θα πίστευαν πως είναι μια πολιτική ταινία. Εγώ ήθελα να κάνω μια ταινία. Και «Ανθρωπος της Ελπίδας» γιατί ο Βαλέσα ήταν η ελπίδα μας, ήταν ο μόνος που μπορούσε να κάνει την αλλαγή και ήξερε τον τρόπο για να την πετύχει.
Ηξερα πολύ καλά το αυθεντικό υλικό της εποχής. Γι’ αυτό έψαξα να βρω τα κομμάτια που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω σε σκηνές που θα ήταν αδύνατον να γυρίσουμε μόνοι μας, όπως αυτές των μεγάλων διαδηλώσεων. Είναι πολύ δύσκολο να μεταφέρεις την ατμόσφαιρα που επικρατούσε και ο καλύτερος τρόπος είναι να δείξεις ακριβώς ό,τι συνέβαινε από ντοκουμέντα της εποχής.
Είναι μια ταινία που έπαιρνε μορφή κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε σενάριο. Υπήρξαν σκηνές που ζητούσαν σκηνές που δεν είχαμε σκεφτεί από την αρχή. Οπότε ο σεναριογράφος τις έγραφε καθώς εμείς γυρίζαμε. Και όταν κάναμε μοντάζ, κάποιες από αυτές ήταν τελείως άχρηστες. Μοντάραμε κατά τη διάρκεια του γυρίσματος και τελικά αφαιρέθηκε μια ολόκληρη ώρα υλικού πριν καταλήξουμε στην τελική μορφή της ταινίας.
Δεν είχα ποτέ αμφιβολία για το τι ακριβώς ήθελα να πω για τον Λεχ. Αλλά δεν ήμουν πάντα σίγουρος για τον τρόπο που θα έβρισκα για να το πω. Σε πολλές σκηνές χρησιμοποιήσα πράγματα που όντως είχε πει σε συνεντεύξεις και ανακρίσεις που είχαν ηχογραφηθεί. Θα ήταν αδύνατον να γράψουμε αυτές τις σκηνές, αυτές δηλαδή που δείχνουν πως απέκτησε συνείδηση ως πολιτικός. O τρόπος που απαντούσε στους κυβερνητικούς και στις μυστικές υπηρεσίες είναι μνημειώδεις. Δεν θα μπορούσαμε να τον εφεύρουμε.
Καταλάβαμε τη δύναμη του Βαλέσα από την πρώτες κιόλας μεγάλες απεργίες που στοιχειοθέτησαν το ρόλο του ως ηγέτη. Εκείνη την εποχή οι κάμερες της τηλεόρασης κάλυπταν μόνο επίσημα κυβερνητικά γεγονότα και δεν επιτρεπόταν στους ρεπόρτερ να κινηματογραφήσουν οποιαδήποτε άλλη κοινωνική δράση. Το Σωματείο των Κινηματογραφιστών όμως αποφάσισε πως αυτή τη φορά άξιζε τον κόπο να μπούμε στις μεγάλες διαδηλώσεις που οργάνωνε ο Βαλέσα, με το ρίσκο το υλικό που θα τραβούσαμε να μην προβαλόταν ποτέ από την πολωνική τηλεόραση. Εκεί τον γνώρισα για πρώτη φορά. Είδα ποιος ήταν ο αρχηγός. Ηταν ολοφάνερο πως μπορούσε να καθοδηγήσει το πλήθος. Η ερώτηση ήταν τι θα έκανε η Σοβιετική Ενωση για όλο αυτό. Θα κατέβαινε με τα τανκς στη Βαρσοβία ή όχι; Και ο Βαλέσα μου είπε: «Κύριε Αντρέι, μην ανησυχείτε, δεν πρόκειται να κατέβουν τα τανκς». Ηταν σαν να ήξερε κάτι που όλοι οι υπόλοιποι δεν γνωρίζαμε.
Θέλαμε πολύ να πιστεψουμε σε κάποιον. Και αυτός ο κάποιος δεν ήταν ένας διανοούμενος, αλλά ένας εργάτης. Ενας εργάτης που ήξερε να μιλάει με την κυβέρνηση πιο αποτελεσματικά από οποιονδήποτε γνώριζε τους κρατικούς μηχανισμούς.
Υπήρξα σύμβουλος του Βαλέσα για πολλά χρόνια. Δεν έχει σημασία αν συμφωνούσα πάντα μαζί του ή ποια ήταν τα προτερήματα και ποια τα ελαττώματά του. Τα προτερήματά του μας οδήγησαν στην ελευθερία. Ο, τι ακολουθήσε είναι μια άλλη ιστορία. Υπάρχει μια ερώτηση της Οριάνα Φαλάτσι που ρωτάει τον Βαλέσα ποια μπορεί να είναι η συνέχεια της διαδρομής του και αυτός απαντά: «Από δω και πέρα μπορώ μόνο να πάω προς τα κάτω». Ηταν ο σωστός άνθρωπος τη σωστή στιγμή. Με αυτήν την ταινία ηθελα να δείξω τον Βαλέσα τη στιγμή που ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσε να εκφράσει το αίτημα της αλλαγής μιας ολόκληρης χώρας.
To «Βαλέσα: Η Δύναμη της Ελπίδας» θα βγει στις ελληνικές αίθουσες στις 24 Απριλίου από τη Filmtrade και τη Spentzos Film.
Διαβάστε ακόμη:
- Βενετία 2013: Ο μεγάλος σταρ του Φεστιβάλ είναι ο Λεχ Βαλέσα
- «Walesa. Man of Hope»: Ο Αντρέι Βάιντα συναντά τον Λεχ Βαλέσα
- Αντρέι Βάιντα: Από την Πολωνία στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας!
