«The Handmaid's Tale», «The Testaments», «The Blind Assassin», «The Edible Woman», «Alias Grace», «Eating Fire», «Power Politics», «The Penelopiad». Συγγραφέας, ποιήτρια, κριτικός λογοτεχνίας και μια εκ των πρωτοπόρων των Καναδών γυναικών συγγραφέων. Μία πιο σπουδαίες, φεμινιστικές, επιδραστικές γυναικείες φωνές. Μία ποιήτρια με προφητικό πολιτικό λόγο. Αυτή η μεγάλη κυρία, η Μάργκαρετ Ατγουντ βρέθηκε καλεσμένη του Αμερικανικού Κολλεγίου της Ελλάδας (Deree) κι έδωσε μία δίωρη διάλεξη για την αξία της τέχνης της στους σύγχρονους social media καιρούς μας.
Ο Χάρης Βλαβιανός, Καθηγητής Iστορίας και Πολιτικής Ιστορίας στο Deree, αλλά και σύγχρονος Ελληνας ποιητής, τις απηύθυνε ερωτήσεις, ώστε να μπορέσει να κυκλώσει το σύνολο του έργου της που ξεπερνά τον μισό αιώνα, και να εκμαιεύσει την πολιτική της άποψη για τα καίρια ζητήματα της εποχής μας. Δύσκολο το έργο του. Η Ατγουντ ήταν συγκλονιστικά ετοιμόλογη, παρορμητική, αστεία (αλλά κι αυστηρά κάθετη στην πολιτική της άποψη), ακομπλεξάριστα ανοιχτή σε όσα δεν γνώριζε. Οπως όλοι οι σπουδαίοι άνθρωποι. Ετσι μάθαμε για την βαθιά της αγάπη για την ελληνική μυθολογία, αλλά και το κριτικό φίλτρο με το οποίο την ερμηνεύει. Τις διαφορές του να είσαι Καναδός συγγραφέας από κάθε άλλον αντίστοιχο αγγλόφωνο. Την μεγάλη αγάπη της για τα πουλιά - σύμβολο για το μέλλον του οικοσυστήματος. Την σκοτεινή της σκέψη, που συνοδεύεται όμως με μία φωτεινή αισιοδοξία.
Το Flix είχε τη χαρά και την τιμή να είναι στο ακροατήριο και να μπορέσει να σας μεταφέρει τα σημαντικότερα της βραδιάς.
10 πράγματα που μάθαμε, παρακολουθώντας τη συζήτηση με την Μάργκαρετ Ατγουντ:
Πνευματώδες, διαολεμένο χιούμορ Είχε δύσκολη αποστολή ο Χάρης Βλαβιανός. Γιατί η 83χρονη συγγραφέας δεν έχει χάσει γραμμάριο από το σπιρτώδες πνεύμα της και την οξύτητα του καυστικού της χιούμορ. Κάθε φορά που εκείνος έκανε μία δήλωση, εκείνη είχε έτοιμη μία κοφτερή ανταπάντηση. Ακομπλεξάριστη και ταπεινή, αλλά καθόλου αθώα. Το χιούμορ της, ήταν θέση και δήλωση.
- «Στην μυθιστορηματική σας αφήγηση υπάρχει μία δυστοπική αντίληψη της θέσης της γυναίκας σ' έναν μισογυνιστικό...»
- «Ναι, αντίθετα με τον πραγματικό κόσμο θέλετε να πείτε;»
Είναι πολύ πιο αισιόδοξη, από ό,τι περιμέναμε Παρόλο που δεν είχε καμία διάθεση να ωραιοποιήσει την κατάσταση, η Ατγουντ δεν πιστεύει ότι οδεύουμε στον αφανισμό της δημοκρατίας. «Υπάρχει πάντα ένα κομμάτι ουτοπίας και στην πιο σκληρή δυστοπία. Ακόμα και η τυραννία, φθείρεται. Μην ξεγράφετε την Αμερική. Ο Τραμπ έχασε. Ο Τραμπ δικάζεται. Οι δημοκρατικές δυνάμεις νίκησαν. Ας τους δώσουμε το credit, τα κατάφεραν. Σε όλο τον κόσμο συμβαίνει αυτό - κοιτάξτε τη Βραζιλία. Ναι, ΟΚ, «το μη χείρον βέλτιστον». Συμφωνώ. Αλλά αυτή είναι η πολιτική. Αυτός είναι ο κόσμος. Δεν έχουμε την επιλογή του τέλειου.»
Εχει εμπιστοσύνη στους νέους ανθρώπους Σε μια εύκολη πάσα για να καταδικάσει τη σύγχρονη γενιά του TikTok και του youtube («μία γενιά που δεν διαβάζει»), η Ατγουντ δεν απάντησε το προφανές. «Ας αφήσουμε το χρόνο να κυλήσει, πριν τους κρίνουμε. Γνωρίζετε την ύπαρξη του BookTok - νέοι άνθρωποι προτείνουν βιβλία, ο ένας στον άλλον, που δε θα τους πρότεινε κανένας ενήλικας. Διασκεδάζω με αυτό, γιατί θυμάμαι ότι κι εμείς διαβάζαμε κρυφά όσα οι μεγάλοι δεν επέτρεπαν. Μπορεί τα social media να μην είναι τόσο κακά, τελικά. Θα δείξει...»
Οργουελ (καίμε βιβλία) vs Χάξλεϊ (απαξιώνουμε τα βιβλία). Σε ποια εποχή ζούμε; «Η ιστορία κινείται σε κύκλους και πάντα φλερτάρει μια με το ένα, μια με το άλλο. Οταν έπεσε το Τείχος το 1989, κέρδιζε ο Χάξλεϊ. Με την εκλογή του Τραμπ, ο Οργουελ. Τώρα βρισκόμαστε εδώ: ξαναγράφουμε βιβλία γιατί η γλώσσα τους μάς φαίνεται προσβλητική. Το να ξαναγράφονται τα βιβλία για να ικανοποιήσουν μία woke γενιά είναι γελοίο. Μου θυμίζει την Coca Cola - κάποιος παραπονέθηκε ότι είναι βλαβερή η τόση ζάχαρη κι έφτιαξαν την Coca Light, Coke Zero. Αυτό θα κάνουμε και με τα βιβλία; «Coca Cola, πάει με όλα;». Οχι. Τα βιβλία έχουν εξώφυλλα. Αν δε θες να διαβάσεις τι έχουν μέσα, μην τα ανοίξεις.»
Οι επιρροές της από την αρχαία ελληνική μυθολογία «Oταν ήμουν 7 χρονών, οι γονείς μου μού έκαναν δώρο τον τόμο "Tales of the gods and heroes" της Ιντιθ Χάμιλτον. Μία συλλογή με όλους τους αρχαιοελληνικού μύθους. Μάλιστα μου είπαν να το διαβάσω γιατί "έχει πολύ σημαντικές αξιακές παραβολές" (γελάει). Μάλλον δεν κατάλαβαν πόσες γυναίκες βίασε ο Δίας. Πάντως, ο σκοπός τους πέτυχε κι εγώ έπαθα εμμονή με την αρχαία Ελλάδα. Ναι, ακόμα ξεπροβάλλουν φιγούρες της και στα δικά μου μυθιστορήματα αλλά αυτό δεν είναι μόνο δικό μου: όλοι οι ποιητές παίρνουν στοιχεία από την αρχαία Ελλάδα, ή ήρωες της μυθολογίας, και τους δίνουν δική τους φωνή. Εγραψα την «Πηνελοπιάδα» (2005) γιατί είχα διαβάσει την «Οδύσσεια» στα 16 μου και είχα ενοχληθεί πολύ. Τι ήθελε να μάς πει ο Ομηρος; Οτι το μόνο που έκανε η Πηνελόπη είναι να κλαίει; Κι αυτό το έρημο το βασίλειο, ποιος το διοικούσε; Ο Κανένας; Ηθελα να τη δικαιώσω, να της δώσω φωνή. Κι όχι μόνο στην Πηνελόπη. Να εξετάσω τη γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα. Η Πηνελόπη ήταν «καλή» γιατί ήταν «πιστή»; Η Ελένη ήταν «κακή», γιατί ήταν πλανεύτρα και προκάλεσε έναν πόλεμο; Μισό λεπτό παρακαλώ...»
Να παίρνουν πολιτική θέση στους καιρούς μας οι «άνθρωποι του πνεύματος»; «Δεν ξέρω αν πρέπει να ψάχνουμε για φώτιση από κάποιους που την επικαλούνται. Επειδή πήρες ένα πτυχίο, δεν έχεις αυτομάτως παιδεία. Το θέμα είναι τι κάνεις τη γνώση που κέρδισες. Εχω μεγάλο πρόβλημα με τον όρο. Τι σημαίνει "intellectual;" Επειδή δηλώνεις κάτι, δεν σημαίνει ότι είσαι κιόλας. Εγώ, π.χ., ζωγραφίζω - να δηλώσω ζωγράφος; Είμαι μία πολύ κακή ζωγράφος. Προτιμώ τους ανθρώπους που δηλώνουν υδραυλικοί. Εκεί μπορείς εύκολα να καταλάβεις αν σε κοροϊδεύουν: οι βρύσες συνεχίζουν να στάζουν...»
Διαφωνεί με το κλισέ «ένα βιβλίο είναι πάντα καλύτερο από μία ταινία» «Εξαρτάται το βιβλίο. Εξαρτάται την ταινία. Πολλές φορές, ναι, ένα καταπληκτικό βιβλίο, μεταφέρεται ως μία μέτρια ταινία. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ένα μέτριο βιβλίο γίνεται μία πολύ καλή ταινία. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο. Ενα πολυεπίπεδο βιβλίο, δύσκολα μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη. Για παράδειγμα το «Κάτω από το Ηφαίστειο» του Λόουρι Μάλκολμ. Εγινε μια πολύ μέτρια ταινία από τον Τζον Χιούστον. Ομως, το «Η Νύχτα του Κυνηγού» του Ρ. Α. Σαλβατόρε έγινε μία αριστουργηματική ταινία από τον Τσαρλς Λότον. Οι μεταφορές μοιάζουν με τις μεταφράσεις - είναι δύσκολο να επιτύχεις το νόημα σε μία άλλη γλώσσα. Επίσης, οι ταινίες φτιάχνονται από ομάδες ανθρώπων. Ενας να μην κάνει καλά τη δουλειά του, καταρρέουν. Στο βιβλίο έχεις τον έλεγχο. Δεν είναι δίκαιο να τα συγκρίνουμε...»
«Και θα σας αιφνιδιάσω: πλέον μία τηλεοπτική σειρά, μπορεί να είναι καλύτερη κι από μια ταινία. Το "Handmaid's Tale" ως ταινία ήταν απογοητευτική. Και θα σας πω γιατί. Το σενάριο έγραψε ο Xάρολντ Πίντερ. Είχε γράψει λοιπόν το voice over της ηρωίδας που ήταν σημαντικό, γιατί η εικόνα δείχνει το αντίθετο, αλλά στο μυαλό της βράζει η επανάσταση. Του το αφαίρεσαν. Ετσι η φουκαριάρα η Νατάσα Ρίτσαρντσον, έμεινε με μισή ερμηνεία. Στη σειρά, επανήλθε το voice over. Κι αμέσως φάνηκε η ειρωνία του λόγου...»
Πώς ένιωσε που το Handmaid's Tale έγινε σύμβολο αντίστασης στις γυναικείες διαδηλώσεις για τις νόμιμες αμβλώσεις; «Θα ήθελα πολύ να επικαλεστώ το credit, αλλά δεν το έκανα εγώ. Εγώ έγραψα ένα βιβλίο μυθοπλασίας. Οι γυναίκες που κατέβηκαν στους δρόμους να πάρουν το credit. Γιατί κατάλαβαν ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας. Για να τραβήξεις τους προβολείς πάνω σου, για να πάρεις το μικρόφωνο, πρέπει να τραβήξεις την προσοχή. Εβαλαν λοιπόν τη στολή (δεν είναι τυχαίο ότι οι δούλες φορούν πορφυρές στολές) και έστρεψαν τα φώτα πάνω τους. Κι έτσι μίλησα, κι ακούστηκαν. Αν ζούσαμε στις εποχές του ραδιοφώνου, τι φορούσαν δε θα έπαιζε κανένα ρόλο. Μπράβο τους που εκμεταλλεύτηκαν το σύμβολο της εικόνας...»
Πώς αντιδρά στις κακές κριτικές; Με ανωτερότητα; «Καθόλου. Με εκδίκηση» (γελάει). «Οταν κυκλοφόρησε το "Handmaid's Tale" οι αντιδράσεις στον Καναδά και την Αμερική ήταν εντελώς διαφορετικές. Οι πολίτες στον Καναδά είναι πολύ πιο προετοιμασμένοι για το κακό. Αγχωνόμαστε στον Καναδά, γιατί, μην ξεχνάτε - στον Νότο έχουμε την Αμερική (γέλια), στον Βορρά, έχουμε τη Ρωσία (ακόμα περισσότερα γέλια). Οπότε, προετοιμαζόμαστε για την απόλυτη δυστοπία - είναι πιθανότητα. Στην Αμερική, με αντιμετώπισαν επίσης διαφορετικά. Οι κριτικές στην Καλιφόρνια έγραψαν "πόσος χρόνος μας απέμεινε από το σκοτεινό όραμα της Ατγουντ; Η δυστοπία είναι ήδη εδώ." Στην Ανατολική ακτή όμως, οι νεουρκέζοι γέλασαν. Με χλεύασαν. "Ελα τώρα, Μάργκαρετ. Εδώ έχουμε Δημοκρατία. Αυτά δε θα συμβούν ποτέ". Η Μέρι ΜακΑρθι των New York Times με είχε αποκαλέσει ανόητη στην κριτική της. Για αυτό κι εγώ την εκδικήθηκα. Εγραφα διαλόγους για ένα κόμικ. Οπότε είχε την ηρωίδα να λέει: "Η Μέρι ΜακΑρθι μού έγραψε μία κακή κριτική. Και μετά, πέθανε." Την εκδικήθηκα (γελάει)»
Αν έχω κάποια συγκεκριμένη τελετουργία, στην οποία καταφεύγω για να γράψω; Ναι, την κωλυσιεργία «Οχι δεν έχω κάποια εθιμοτυπική διαδικασία στην εκκίνηση ενός νέου βιβλίου. Αυτό θα με έκανε πολύ πιο ενδιαφέρουσα, αλλά λυπάμαι δεν είμαι στ' αλήθεια. Είμαι σαν όλους τους συγγραφείς μπροστά στη λευκή σελίδα: την αποφεύγω, αρνούμαι. Κοιτάξτε. Είμαι από τον Καναδά. Εσείς εδώ στην Ελλάδα δε θα μπορέσετε να το καταλάβετε αυτό, αλλά στον Καναδά, όποια εποχή του χρόνου κι αν πας για μπάνιο τα νερά είναι παγωμένα. Μπροστά σ' ένα νέο βιβλίο αισθάνομαι ακριβώς το ίδιο: "τώρα τι το θελα; Πώς θα μπω στα κρύα αφιλόξενα νερά;" Και στο μπάνιο και στη συγγραφή, μία είναι η λύση: μπαίνεις τρέχοντας κι ουρλιάζοντας..»
Αντί επιλόγου: Siren Song Η Μάργκαρετ Ατγουντ απήγγειλε το ποίημα της «Siren Song» κι ο Χάρης Βλαβιανός έδωσε τη δική του ελληνική μετάφραση κι απόδοση στους στίχους της.
Δείτε το στιγμιότυπο:
