Οι πιο γνωστές ανατροπές στην κινηματογραφική ιστορία βασίστηκαν στην αποκάλυψη μιας κρίσιμης αλήθειας που ανέτρεπε όλα μα όλα τα δεδομένα. Οι πιο ισχυρές femme fatale της μεγάλης οθόνης βάσισαν τη δύναμή της πάνω στην ικανότητά τους να αρθρώνουν με ακαταμάχητη γοητεία κάθε μεγάλο ψέμα. Οι πιο δημοφιλείς αντι-ήρωες της pop κουλτούρας υπήρξαν άνθρωποι που, ούτε λίγο ούτε πολύ, στήριξαν την υστεροφημία τους πάνω στις παράνομες μεν, ακαταμάχητες δε απάτες τους. Και ανάμεσά τους, μια ξύλινη κούκλα που ονειρευόταν να γίνει άνθρωπος καταδικάστηκε να βλέπει τη μύτη του να μεγαλώνει κάθε φορά που το στόμα του άρθρωνε κάτι που δεν ήταν συμβατό με την αλήθεια.
Τα ψέματα (και κάθε λογής δημιουργική χρήση τους στο σινεμά) είναι που έδωσαν στη μεγάλη οθόνη τη γοητεία της. Ακολουθούν 10 (+1) παραδείγματα θα αποδείξουν ακόμα και στους πιο δύσπιστους ότι η αλλοίωση της αλήθειας (ή η απόκρυψή της) αποτελεί στην ουσία δομικό στοιχείο της τέχνης του σινεμά.
Συνήθεις Υποπτοι του Μπράιαν Σίνγκερ – 1995
Τι συνέβη στην προβλήτα του Σαν Πέδρο Μπέι; Ποιος ευθύνεται για το αιματοκύλισμα που σημαίνει την εκκίνηση της ιστορίας; Και πόσο αληθινός είναι τελικά ο θρύλος του Κάισερ Σόζε; Η ταινία του Μπράιαν Σίνγκερ (που γυρίστηκε πριν σταματήσουμε να μιλάμε για τον Μπράιαν Σίνγκερ) ακολουθεί την αφήγηση ενός φαινομενικά ακίνδυνου ανάπηρου μικρολωποδύτη (ο Κέβιν Σπέισι, πριν σταματήσουμε να μιλάμε για τον Κέβιν Σπέισι) για να αποκαλύψει τελικά μια ιστορία ανατροπών, καταδόσεων, συγκαλύψεων και της ίδιας της μαεστρίας του ψέματος και να οδηγηθεί με αφοπλιστική ικανότητα σε μία από τις πιο εμβληματικές πλέον ανατροπές του σινεμά.
Γυμνοί στον Ηλιο του Ρενέ Κλεμάν – 1960
Ο Τομ Ρίπλεϊ του Αλέν Ντελόν έρχεται στην Ιταλία με στόχο να πείσει τον πλούσιο φίλο του, Φίλιπ, να επιστρέψει στην Αμερική για να αναλάβει την διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης. Ή τουλάχιστον αυτό είναι το αρχικό πλάνο, πριν ο Τομ λάβει γεύση της Dolce Vita και καταστρώσει ένα νέο σχέδιο κυριολεκτικής αντικατάστασης του «αληθινού» του φίλου. Πριν ο Αντονι Μινγκέλα διασκευάσει εκ νέου τον «Ταλαντούχο Κύριο Ρίπλεϊ» της Πατρίσια Χάισμιθ με τον Ματ Ντέιμον στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ο Ρενέ Κλεμάν είχε ντύσει την φιγούρα του χαρακτήρα με την μορφή του Αλέν Ντελόν, λούζοντας κάθε απάτη, κάθε φόνο και κάθε παρανομία με το φως του μεσογειακού ήλιου. Ποτέ το ψέμα δεν ήταν τόσο όμορφο στο σινεμά.
Πιάσε Με Αν Μπορείς του Στίβεν Σπίλμπεργκ – 2002
Ενας πράκτορας του FBI (Τομ Χανκς) έχει βάλει στόχο ζωής να πιάσει τον Φρανκ Αμπεγκνέιλ Τζούνιορ (του Λεονάρντο Ντι Κάπριο), έναν δεκαεννιάχρονο χρυσό απατεώνα που έχει ήδη πλαστογραφήσει και εισπράξει επιταγές αξίας εκατομμυρίων δολαρίων, ποζάροντας ως γιατρός, δικηγόρος και πιλότος! Οταν η ταινία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους, ο αληθινός Αμπεγκνέιλ πόσταρε online ότι η αφήγηση του φιλμ (όπως άλλωστε και το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε) περιείχε κάποιες υπερβολές, καθώς δεν αποτελούσε ακριβώς βιογραφία αλλά απλά μια καλή ιστορία που βασίστηκε στη ζωή του. Παρόλα αυτά, πρόσθεσε ότι σχεδόν το 80% της υπόθεσης είναι πέρα για πέρα αληθινό. Πού όμως τελειώνει η αλήθεια και πού τελικά ξεκινά το ψέμα; Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια; Ολα τα ονόματα στην ταινία είναι αληθινά εκτός από το όνομα του πράκτορα-κυνηγού.
Φόβος ενστίκτου του Γκρέγκορι Χόμπλιτ – 1996
Ενα παπαδοπαίδι κατηγορείται για την δολοφονία του ιερέα που τον κακοποίησε σεξουαλικά, μόνο που η αλήθεια μοιάζει να βρίσκεται κρυμμένη κάτω από πλήθος ψεμάτων, κατηγοριών και αμέτρητες προσπάθειες συγκαλύψεων. Το εξαιρετικά επιτυχημένο θρίλερ του Γκρέγκορι Χόμπλιτ με τον Ρίτσαρντ Γκιρ, την Λόρα Λίνεϊ και την ανατριχιαστική ερμηνεία του Εντουαρντ Νόρτον όχι απλά αποδεικνύει ότι ανέκαθεν το ψέμα προσέφερε παντού δύναμη αλλά και υπογραμμίζει επιπλέον με τον καλύτερο τρόπο ότι η μεγαλύτερη ισχύς μιας ταινίας εντοπίζεται στον τρόπο που χτίζει την «αλήθεια» της για να την γκρεμίσει με θόρυβο στο τέλος.
Το Κορίτσι που Εξαφανίστηκε του Ντέιβιντ Φίντσερ – 2014
Πόσο ένοχος είναι τελικά ο Νικ Νταν; Ποια ήταν πραγματικά η γυναίκα του; Τι συνέβη πριν η ίδια εξαφανιστεί αφήνοντας πίσω της πλήθος στοιχείων που μοιάζουν να αποκαλύπτουν μια φρικτή αλήθεια; Και το κυριότερο, πόσο αξιόπιστη μπορεί να είναι η μαρτυρία του θύματος; Η Τζίλιαν Φλιν διασκευάζει για το σινεμά το πολυεπιτυχημένο της best-seller, ο Ντέιβιντ Φίντσερ προσθέτει στην αφήγηση μια εξαιρετικά καίρια ειρωνική στάση απέναντι στην αλήθεια και το ψέμα του θεάματος, η Ρόζαμουν Πάικ γίνεται ακαριαία σταρ παραδίδοντας στον μύθο της femme fatale μια εξίσου μοντέρνα όσο και pulp εκδοχή και η ιδέα της παραπλάνησης ανάγεται όχι απλά σε στάση ζωής αλλά σε μονόδρομο για την ίδια την επιβίωση. Τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτό το «Κορίτσι που Εξαφανίστηκε».
Ο Ψευταράς (Liar Liar) του Τομ Σέιντιακ – 1997
Ενας δικηγόρος (το κινηματογραφικό κλισέ του κινούμενου ψέματος) είναι αναγκασμένος να λέει μόνο την αλήθεια για 24 ώρες, όχι από επιλογή αλλά από θεία επέμβαση, καθώς αυτή είναι η υπερβατική ευχή γενεθλίων του γιου του. Ναι, η ταινία του Τομ Σέιντιακ δεν χαρακτηρίζεται από λεπτότητα, ούτε αποτελεί ένα φιλμ που επεξεργάζεται σε βάθος τα όποια νοήματά του όμως, κατά έναν ενδιαφέροντα τρόπο, η ελαστικότητα που υποδεικνύει ο Τζιμ Κάρεϊ στις εκφράσεις του προσώπου του είναι αρκετά ενδεικτική των ορίων ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα.
Με Διπλή Ταυτότητα του Μπίλι Γουάιλντερ – 1944
Το «Με Διπλή ταυτότητα» ξεκινάει με το σκοτεινό περίγραμμα ενός ανθρώπου με πατερίτσες που περπατά μπροστά από ένα ολόλευκο φόντο για να συνεχίσει την αφήγησή του ως ένα συνεχές παιχνίδισμα του φωτός, του σκοταδιού και των σκιών, μια ιστορία για ανθρώπους που ζουν στις σκοτεινές γωνίες και για άλλους που γοητεύονται από τις σκιές, αφήνοντας το φως πίσω τους. Η ταινία του Μπίλι Γουάιλντερ ορίζει μια και καλή τους κανόνες του φιλμ νουάρ (το συνεχές voiceover, η αινιγματική και θανάσιμη femme fatale, οι αιχμηροί διάλογοι, ο χαμηλός φωτισμός, τα σκοτεινά πλάνα εντός και εκτός πλατό, το αστυνομικό υπόβαθρο, η απουσία συναισθηματισμού, η ανήθικη πόλη) ξεκινώντας απλά από την ομολογία ενός φόνου για να αποδείξει στην πορεία ότι ο διαχωρισμός μεταξύ αλήθειας και ψέματος δεν μπορεί ποτέ να είναι τόσο απόλυτος. Γιατί η απάτη, η έλλειψη εμπιστοσύνης και, πάνω από όλα, η γοητεία του ψέματος είναι στοιχεία δομικά του ίδιου του σινεμά.
Ο Ψευταράς (The Invention of Lying) των Ρίκι Τζερβέιζ και Μάθιου Ρόμπινσον – 2009
Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Ρίκι Τζερβέιζ μπορεί να μην αποτελεί την επιτομή του σκηνοθετικού ταλέντου όμως, ως concept, παραμένει τολμηρό, παρουσιάζοντας έναν ιδανικό (αλλά άψυχο) κόσμο δίχως ψέμα για να ανατρέψει στην πορεία τα πάντα, ένα ψέμα την φορά. Κι αν όλα ξεκινούν τελείως σχηματικά, με τον Τζερβέιζ να κινείται σε ασφαλείς περιοχές κάπου ανάμεσα στην φαρσοκωμωδία και την ρομαντική κομεντί, κάπου στην μέση της ταινίας αποφασίζει να κάνει το μεγάλο άλμα και να αρχίσει να γιγαντώνει την αρχική ιδέα του σε θεολογικές και υπαρξιακές διαδρομές. Οχι όσο τολμηρό πιστεύει ότι είναι αλλά σίγουρο φιλόδοξο, το φιλμ του Τζερβέιζ κλείνει το μάτι σε μια από τις πιο ισχυρές αλήθειες ή, αντιθέτως, το πιο μεγάλο ψέμα που έχει ειπωθεί ποτέ. Πόσο αληθινός είναι ο «Ανθρωπος ψηλά στον ουρανό;»
Rashomon του Ακίρα Κουροσάβα – 1950
Ενας σαμουράι βρίσκεται νεκρός στο δάσος, φαινομενικά από τα χέρια ενός ληστή. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς τι συνέβη όμως ο πραγματικός λόγος ίσως να είναι η επιθυμία του ληστή να κάνει δική του την όμορφη γυναίκα του Σαμουράι. Στα ενενήντα λεπτά που ακολουθούν, η ίδια ιστορία θα ειπωθεί τέσσερις φορές, άλλοτε με μικρές και άλλοτε με κρίσιμες διαφοροποιήσεις, χωρίς να γνωρίζει κανείς πού τελειώνει η αλήθεια και πού ξεκινά το ψέμα. Ο Κουροσάβα εισάγει στο σινεμά το τέχνασμα των διαφορετικών οπτικών, επενδύει στους αναξιόπιστους αφηγητές του και ορίζει την ίδια την αμφισημία της αλήθειας ως την αφετηρία ενός νέου αφηγηματικού μέσου. Το σινεμά δε θα ήταν ποτέ ξανά το ίδιο.
Αληθινά Ψέματα του Τζέιμς Κάμερον – 1944
Ενας μυστικός πράκτορας που κρατά (φυσικά) μυστικό το επάγγελμά του. Μια σύζυγος που γοητεύεται από την υπόσχεση μιας έντονης αλλά ψεύτικης ζωής. Μία ψεύτικη αποστολή που υποτίθεται να κατευνάσει τα πάντα. Και μια αληθινή απαγωγή που υπάρχει κίνδυνος να τινάξει – κυριολεκτικά – τα πάντα στον αέρα. Οι κωμωδίες παρεξηγήσεων εξαρχής βασίστηκαν πάνω στις αλυσιδωτές συνέπειες ενός ψέματος μόνο που τα «Αληθινά Ψέματα» αποτελούν τη σύγχρονη, καταιγιστικής δράσης εκδοχή τους. Διασκευάζοντας το «La Totale!» του Κλοντ Ζιντί με αναζωογονητική διάθεση, ο Κάμερον δημιουργεί έναν κόσμο συνεχών ψεύτικων προσόψεων και ταυτοτήτων, κοροϊδεύει τα στερεότυπα των ταινιών δράσης κοιτάζοντάς τα μέσα από έναν παραμορφωτικό καθρέφτη, χτίζει σκηνές δράσης που δεν διστάζουν να εισάγουν όλο και πιο έντονα παράδοξα, ετερόκλιτα στοιχεία στη δομή τους και κλιμακώνει σταδιακά μια αφήγηση που ξεκινά από μια απλά απόκρυψη της αλήθειας για να αποθεώσει την παράνοια και τον κίνδυνο του ψεύδους. Σκέτη απόλαυση, όπως άλλωστε κι ένα καλό ψέμα.
Σκιές και Σιωπή του Ρόμπερτ Μάλιγκαν – 1962
Στο «Σκιές και Σιωπή» του Ρόμπερτ Μάλιγκαν, την μεταφορά του «To Kill a Mockingbird» της Χάρπερ Λι στο σινεμά, ο δικηγόρος Ατικους Φιντς (ο Γκρέγκορι Πεκ ίσως στην πιο εμβληματική ερμηνεία της καριέρας του), αναλαμβάνει την υπεράσπιση στο δικαστήριο ενός φτωχού μαύρου που κατηγορείται για το βιασμό μιας λευκής. Ο ίδιος είναι ταγμένος στη δικαιοσύνη, την ηθική και την κοινή λογική. Η κοινή γνώμη όμως έντονα επηρεασμένη από τις συνθήκες του οικονομικού κραχ και του έντονου ρατσισμού, ψάχνει απλά ένα εξιλαστήριο θύμα, ανεξαρτήτως της αλήθειας. Μια κατηγορία είναι αρκετή, ακόμα κι αν αποτελεί στη βάση της ένα καταδικαστικό ψέμα. Για αυτό και η ταινία του Μάλιγκαν προτείνει τον ανθρωποκεντρισμό της απέναντι στην καχυποψία, τα φιλελεύθερα ιδεώδη και ιδανικά απέναντι στην παγίωση ενός εύκολου ψέματος. Η αλήθεια δεν προϋποθέτει πάντα και έναν εύκολο δρόμο. Ομως αποτελεί την δίκαιη, αν και πολλές φορές τολμηρή, επιλογή σε έναν κόσμο που χτίζεται από την ασφάλεια του μίσους, του φόβου και όλων των ψευδών δηλώσεων που τα ισχυροποιούν.
Διαβάστε ακόμη:
