Η ιδέα για το «Φωνές από το Υπόγειο», ένα ντοκιμαντέρ για τους πρωτεργάτες της ελληνικής underground σκηνής γεννήθηκε στο μυαλό του Γιάννη Χαριτίδη με αφορμή την έκθεση που έγινε το 2012 με τίτλο «Αθηναικό Underground 1964-1983». Τότε, ο Θανάσης Μουτσόπουλος, επιμελητής της έκθεσης και μελετητής του κινήματος, ανέθεσε στο Γιάννη Χαριτίδη να αναλάβει το κινηματογραφικό κομμάτι της έκθεσης και κάπως έτσι προέκυψε και η ιδέα μιας ταινίας...
Με αφορμή την έξοδο του ντοκιμαντέρ «Φωνές από το Υπόγειο» στον Μικρόκοσμο, ο Γιάννης Χαριτίδης μιλάει στο Flix για την επιστροφή του σε μια ανεξερεύνητη εποχή της νεοελληνικής κουλτούρας, για τη σημασία που έχει το παρελθόν αν θέλουμε να κατανοήσουμε το παρόν και για τη γνωριμία του με ανθρώπους που του έμαθαν πως «τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα μεγαλώνουν στο ημίφως».
Ποια ήταν η αφορμή για να ξεκινήσετε το «Φωνές από το Υπόγειο»;
Η ιδέα γι' αυτήν την ταινία τριγύριζε στο μυαλό μου κάποια χρόνια αλλά η απόφαση για να ξεκινήσω πάρθηκε σε ένα καφέ στα εξάρχεια το 2012 ότανμου πρότεινε ο Θανάση Μουτσόπουλος να επιμεληθώ το κινηματογραφικό κομμάτι της έκθεσης "Αθηναικό Underground 1964-1983". Σε εκείνη τη συζήτηση ήρθαντα εικαστικά και ο κινηματογράφος να γίνουν ένα με τη λογοτεχνία και να συγκεντρωθούν σε μια ταινία ώστε να δωθείμια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της σκηνής αυτής.
Τι γνωρίζατε για την ελληνική underground σκηνή πριν ξεκινήσετε την ερευνά σας και τι μάθατε μετά την ολοκλήρωσή της;
Είχα διαβάσει μερικά βιβλία του Λεωνίδα Χρηστάκη, του Πάνου Κουτρουμπούση... σκόρπιαπράγματα όμως. Πριν ξεκινήσω το 2012 κάναμε πολλές συζητήσεις για την Underground αθηναική σκηνή ,με τους δασκάλους μου στην Σχολή Καλών Τεχνών όπου φοιτούσα το 2012, τον σκηνοθέτη Θανάση Ρεντζή που είχε ιδρύσει τοΠειραματικό Κέντρο Κινηματογράφου το 1969 και ήξερε πρόσωπα και πράγματα τηςunderground σκηνής και τον ιστορικό τέχνης Θανάση Μουτσόπουλο πουέχει γράψει βιβλία για τους εικαστικούς της σκηνής και έγινε και βασικός επιστημονικόςσύμβουλος της ταινίας. Η εικόνα που είχα τότε ήταν τελείως επιδερμική και τολμώ ναπω ότι αφού μίλησα με τους ανθρώπους της σκηνής βλέπω πολύ διαφορετικά τοέργο του κάθε καλλιτέχνη. Και αυτό έχει να κάνει με το πόσο βιωματικά είναι αυτάπου έκανε ο καθένας. Αυτή η τόσο αυθεντική και ελεύθερη προσέγγιση τους απέναντι στη ζωήκαι στο έργο τέχνης ως απαύγασμα της συνυφασμένο με την καθημερινότηταήταν που με έκανε να αναθεωρήσω τον τρόπο που βλέπω τα πράγματαεν γένει.
Πόσος καιρός απαιτήθηκε για να συλλέξετε το υλικό σας;
Περίπου δύο χρόνια αλλά χωρίς την καθοριστική συνεργασία με τον Θανάση Μουτσόπουλοκαι το Νεκτάριο Παπαδημητρίου που ερευνά το χώρο εδώ και πολλά χρόνια και έχειμια πολύ μεγάλη συλλογή εντύπων νομίζω ότι θα έπαιρνε πολύ περισσότερο. Πάραπολλά έργα και έντυπα βρέθηκαν μετά από πολύ ψάξιμο καθώς οι πρωταγωνιστέςτης ταινίας είναι άνθρωποι που ζούσαν τη στιγμή κυρίως και δεν ενδιαφέρονταν να κρατάνεαρχείο για όλα. Βέβαια αυτή είναι και η μαγεία τους.
Πόσο εύκολο ήταν να πείσετε τους «πρωταγωνιστές» του ντοκιμαντέρ να μοιραστούν μαζί σας τις μνήμες τους;
Αρχικά ήταν διστακτικοί στην ιδέα μιας ταινίας για τη σκηνή και λογικό καθότι η φιλοσοφία του undergroundείναι ότι είναι υπόγειο, κρυφό και αθέατο. Νομίζω όμως πως όλοι δέχτηκαν με γενναιοδωρία να μιλήσουν γιαπολύ προσωπικά πράγματα γιατί κατάλαβαν πως έχει αληθινή σημασία για εμάς να καταγραφούν αυτές οι ιστορίες. Έγιναν πολλές συναντήσεις και συζητήσεις με όλουςκαι αφού ήρθαμε πιο κοντά είπαμε να ξεκινήσουμε. Και έτσι συνεχίστηκε πάντα υπό μορφή συζήτησης και όχισυνέντευξης. Πολλές φορές το υλικό έφτασε τις 10 ώρες για τον καθένα, αλλά ήταν τόσο συναρπαστικάαυτά που ακούγαμε στις συζητήσεις αυτές που ξεχνιόμασταν και αφήναμε τις κάμερες να γράφουν.Βέβαια η σκηνή αυτή καθότι υπόγεια έχει πάντα κάτι καινούριο να μάθεις και να ανακαλύψεις,η προσωπική μου έρευνα συνεχίζεται ακόμα και μετά το τέλος της ταινίας.
Πόσο σημαντική πιστεύετε ότι υπήρξε η παρουσία της underground σκηνής τη συγκεκριμένη εποχή για την Ελλάδα, αλλά και ως επιρροή για τις επόμενες γενιές;
Αυτό είναι δύσκολο να το εκτιμήσει κανείς. Καθώς το σημαντικό για πολλούς έχει να κάνει με τηνποσότητα και όχι με την ποιότητα. Η σκηνή αυτή πολλές φορές έμεινε αθέατη και το ποιόν τηςτο γνώριζαν κάποιες εκατοντάδες διανοουμένων. Κανείς δεν μπορεί να πει όμως ότι τοπεριοδικό ΠΑΛΙ δεν ήταν τομή στα ελληνικά γράμματα. Πολλές φορές η δράσεις της σκηνήςεπηρρέασαν πολύ περισσότερο απ' ότι καταγράφηκε στην ιστορία. Νομίζω πάντωςότι έχει αρχίσει και υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον από τη νέα γενιά για τη σκηνή αυτή.
Πόσο επίκαιρη είναι (ιδιαίτερα) σήμερα η υπενθύμιση της ύπαρξης εκείνης της γενιάς;
Νομίζω ότι αυτό είναι και το κλειδί αυτής της ταινίας. Από τη δική μου οπτική τουλάχιστον.Είναι μια ταινία φτιαγμένη για το τώρα. Πιστεύω πως όταν καποιος χάσει την επαφή με το παρελθόνδεν έχει μέλλον. Έτσι πήγα να βρω αυτούς τους ανθρώπους που πίστεψαν και πιστεύουνπως ο κόσμος μπορεί να είναι διαφορετικός. Πιο ελεύθερος, με κέντρο τον άνθρωπο καιτη ζωή. Και πήγαν κόντρα στον συντηριτισμό με όλη τους τη φόρα και τη δύναμη. Αυτόείναι παράδειγμα για μένα το ότι έμειναν αιώνιοι έφηβοι σε αντίθεση με τη δική μουγενιά που μοιάζει να έχει γεράσει πριν της ώρας της.
Υπάρχει σήμερα αντίστοιχο underground στην Ελλάδα; Τι το χωρίζει από εκείνη την εποχή;
Νομίζω πως το underground έχει αφήσει πίσω του στοιχεία που μπόλιασαν τιςνεώτερες γενιές. Αλλά όπως και όλα τα ιστορικά καλλιτεχνικά ρεύματα έτσι καιαυτό δεν θα μπορούσε να έχει κάποια πλήρη αντιστοιχία 40 χρόνια μετά. Οι αλλαγές πουέχουν γίνει στην κοινωνία είναι τρομακτικές και το πιο βασικό είναι η μετάβαση στονηλεκτρονικό τρόπο ζωής. Αυτό είναι το βασικό που μας χωρίζει με την εποχή τους.Η αυθεντική και ελεύθερη προσέγγιση στη ζωή και στην τέχνη που είναι και το κεντρικότους ζητούμενο μπορεί πάντα να καθορίζει νεότερες υπόγειες διεργασίες.
Όπως λέει και η συγγραφέας Μαρία Μήτσορα στο κλείσιμο της ταινίας, τα πιοενδιαφέροντα πράγματα μεγαλώνουν στο ημίφως.
Τι είναι αυτό που θα θέλατε να αποκομίσει κάποιος βλέποντας το ντοκιμαντέρ σας;
Να σκεφτεί ότι ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να αποζητά την ελευθερία στηνκαθημερινή του ζωή με όλη του τη δύναμη.
